Կարլ Վիլհելմ Շեելե
Կարլ Վիլհելմ Շեելե Carl Wilhelm Scheele | |
---|---|
Ծնվել է | դեկտեմբերի 9, 1742[1][2][3] Շտրալզունդ, Շվեդական Պոմերանիա[4][2][3] |
Մահացել է | մայիսի 21, 1786[2][5][6][…] (43 տարեկան) Կյոպինգ, Վեսթմանլանդ, Շվեդիա[2] բնական մահով |
Քաղաքացիություն | Շվեդիա |
Մասնագիտություն | քիմիկոս, դեղագործ և դեղաբան |
Գործունեության ոլորտ | քիմիա |
Անդամակցություն | Էրֆուրտի կիրառական գիտությունների ակադեմիա, Շվեդիայի թագավորական գիտությունների ակադեմիա, Իտալիայի գիտությունների ազգային ակադեմիա և Թուրինի գիտությունների ակադեմիա[3] |
Ալմա մատեր | Ուփսալայի համալսարան |
Տիրապետում է լեզուներին | գերմաներեն[7] |
Ամուսին(ներ) | Sara Margarethe Pohl? |
Carl Wilhelm Scheele Վիքիպահեստում |
Կարլ Վիլհելմ Շեելե (շվեդ.՝ Carl Wilhelm Scheele, դեկտեմբերի 9, 1742, Շտրալզունդ, Շվեդիա - մայիսի 21, 1786, Չյոպնգ, Շվեդիա), շվեդ քիմիկոս, դեղագործ։ Շվեդական թագավորական ԳԱ անդամ (1775)։
Կենսագրություն[խմբագրել | խմբագրել կոդը]
Կարլ Վիլհելմ Շեելեն ծնվել է 1742թ. դեկտեմբերի 9-ին, Շտրալզունդ քաղաքում, որը այդ ժամանակ մտնում էր Շվեդիայի կազմի մեջ՝ գարեջրագործի և վաճառականի ընտանիքում։
Սովորել է Շտրալզունդի մասնավոր դպրոցում, իսկ 1757 թվականին տեղափոխվել Գյոթեբորգ։ Նրա ծնողները չունեին միջոցներ, նրան բարձրագույն կրթություն տալու համար, նա դարձավ դեղագործի աշակերտ և սկսեց զբաղվել ինքնուսուցմամբ։ Աշխատելով դեղատանը, Շեելեն հասավ մեծ հաջողությունների քիմիայի ոլորտում։ Շեելեն Գյոթեբորգում աշխատեց 8 տարի, ապա տեղափոխվեց Մալմյո, որտեղ դեղագործական լաբորատորիայում կարողացավ զբաղվել գիտական ուսումնասիրություններով։ Հետագայում Շեելեն աշխատել է Ստոկհոլմի (1768-1769), Ուպպսալի (1770-1774) դեղատներում։
Շեելեն հայտնաբերել է անօրգանական և օրգանական մի շարք միացություններ։ 1774 թվականին նա ցույց տվեց, որ պիրոլիզը իրենից ներկայացնում է անհայտ մետացների միացություն։ 1778 թվականին մոլիբդենի բնական հանքանյութերից նա ստացավ մոլիբդենի եռօքսիդը, իսկ 1781[8] թվականին վոլֆրամի եռօքսիդը։
Շեելեն ֆլոգիստոնի տեսության կողմնակից էր։ Ստացել և ուսումնասիրել է բազմաթիվ օրգանական և անօրգանական նյութեր՝ գինեթթուն, սիլիցիումի ֆտորիդը, ֆտորջրածնական և սիլիցիումֆտորջրածնական թթուները, քլորը, արսենական թթուն, թրթնջկաթթուն, կաթնաթթուն, մոլիբդենական և վոլֆրամական անհիդրիդները, կապտաթթուն, գլիցերինը, լիմոնաթթուն, խնձորաթթուն, գազաթթուն, կալիումի պերմանգանատը (KMnO4), ծծմբաջրածինը (H2S) և այլն։ Ավելի վաղ, քան Պրիստլին ստացել է թթվածինը (1772), բայց այդ մասին հաղորդել է միայն 1777 թվականին։ Նրա անվամբ է կոչվում շեելիտ միներալը։
Մկնդեղի, սնդիկի, կապարի, դրանց միացությունների և, հնարավոր է, հիդրոֆլորաթթվի, ինչպես նաև այլ նյութերի համակցված ազդեցությունը Շեելեի վրա մեծ ազդեցություն թողեց, և նրա առողջությունը մեծապես տուժեց հաճախակի փորձերից՝ առանց պատշաճ օդափոխության։ 1785թ. աշնանը Շեելեի մոտ ի հայտ եկել երիկամային, իսկ 1786թ. սկզբին՝ մաշկային հիվանդության ախտանիշներ։ Հիվանդությունը այնքան էլ հյուծել օրգանիզմը, որ նա կանխազգացել էր իր վաղաժամ մահը։ Շեելեն մահացել է 1786թ. մայիսի 21-ին, 43 տարեկան հասակում։ Որոշ աղբյուրներ գրում են, որ նա մահացել է ցիանական թթվի, որոշները՝ սնդիկի թունավորումից։
Ծանոթագրություններ[խմբագրել | խմբագրել կոդը]
- ↑ Encyclopædia Universalis (ֆր.) — Encyclopædia Britannica.
- ↑ 2,0 2,1 2,2 2,3 Carl Wilhelm Scheele (շվեդերեն) — 1917.
- ↑ 3,0 3,1 3,2 www.accademiadellescienze.it (իտալ.)
- ↑ Шееле Карл Вильгельм // Большая советская энциклопедия (ռուս.): [в 30 т.] / под ред. А. М. Прохоров — 3-е изд. — М.: Советская энциклопедия, 1969.
- ↑ Lundgren A. Encyclopædia Britannica
- ↑ Բրոքհաուզի հանրագիտարան (գերմ.)
- ↑ Bibliothèque nationale de France data.bnf.fr (ֆր.): տվյալների բաց շտեմարան — 2011.
- ↑ Карл Вильгельм Шееле (1742—1786) // Энциклопедический словарь юного химика. 2-е изд. / Сост. В. А. Крицман, В. В. Станцо. — Педагогика, 1990. — С. 114. — ISBN 5-7155-0292-6.
Գրականություն[խմբագրել | խմբագրել կոդը]
- Шееле, Карл-Вильгельм // Энциклопедический словарь Брокгауза и Ефрона։ В 86 томах (82 т. и 4 доп.). — СПб., 1890—1907.
- Abbott, David. (1983). Biographical Dictionary of Scientists: Chemists. New York: Peter Bedrick Books. էջեր 126–127. ISBN 0-911745-81-5.
- Bell, Madison S. (2005). Lavoisier in the Year One. New York: W.W. Norton & Company, Inc. ISBN 0-393-05155-2.
- Cardwell, D.S.L. (1971). From Watt to Clausius: The Rise of Thermodynamics in the Early Industrial Age. Heinemann: London. էջեր 60–61. ISBN 0-435-54150-1.
- Dobbin, L. (trans.) (1931). Collected Papers of Carl Wilhelm Scheele. G. Bell & Sons, London.
- Farber, Eduard ed. (1961). Great Chemists. New York: Interscience Publishers. էջեր 255–261.
{{cite book}}
:|author=
has generic name (օգնություն) - Greenberg, Arthur. (2000). A Chemical History Tour: Picturing Chemistry from Alchemy to Modern Molecular Science. Hoboken: John Wiley & Sons, Inc. էջեր 135–137. ISBN 0-471-35408-2.
- Greenberg, Arthur. (2003). The Art of Chemistry: Myths, Medicines and Materials. Hoboken: John Wiley & Sons, Inc. էջեր 161–166. ISBN 0-471-07180-3.
- Schofield, Robert E (2004). The Enlightened Joseph Priestley: A Study of His Life and Work from 1773-1804. Pennsylvania: The Pennsylvania State University Press. ISBN 0-271-02459-3.
- Shectman (2003). Groundbreaking Scientific Experiments, Inventions, and Discoveries of the 18th Century. Connecticut: Greenwood Press. ISBN 0-313-32015-2.
- Sootin, Harry (1960). 12 Pioneers of Science. New York: Vanguard Press.
Արտաքին հղումներ[խմբագրել | խմբագրել կոդը]
- Scheele, Chemical Observations and Experiments on Air and Fire (1780 translation)
- Excerpts from the Chemical Treatise on Air and Fire
- Carl Wilhelm Scheele's d. Königl. Schwed. Acad. d. Wissenschaft Mitgliedes, Chemische Abhandlung von der Luft und dem Feuer in German (source of an above lab equipment image)
Վիքիպահեստն ունի նյութեր, որոնք վերաբերում են «Կարլ Վիլհելմ Շեելե» հոդվածին։ |
|
Այս հոդվածի կամ նրա բաժնի որոշակի հատվածի սկզբնական կամ ներկայիս տարբերակը վերցված է Քրիեյթիվ Քոմմոնս Նշում–Համանման տարածում 3.0 (Creative Commons BY-SA 3.0) ազատ թույլատրագրով թողարկված Հայկական սովետական հանրագիտարանից (հ․ 8, էջ 475)։ |