Կանայք գիտության մեջ

Երկրաչափություն դասավանդող կին Էվկլիդեսի «Սկզբունքներ» միջնադարյան նկարազարդ ձեռագրից (մոտ մ.թ. 1310 թվական)

Կանանց ներկայությունը գիտության մեջ ընդգրկում է գիտության պատմության ամենավաղ ժամանակները, որտեղ նրանք նշանակալի ներդրում ունեն: Գենդերով և գիտությամբ հետաքրքրված պատմաբանները հետազոտել են կանանց գիտական ջանքերն ու ձեռքբերումները, խոչընդոտները, որոնց բախվել են կանայք, և ռազմավարությունները, որոնք իրականացվել են, որպեսզի նրանց աշխատանքը «գրախոսվի» և ընդունվի խոշոր գիտական ամսագրերում և այլ հրապարակումներում: Այս հարցերի պատմական, քննադատական և սոցիոլոգիական ուսումնասիրությունն ինքնին դարձել է գիտական բնագավառ:

Բժշկության մեջ կանանց ներգրավումը տեղի է ունեցել մի քանի վաղ արևմտյան քաղաքակրթություններում, իսկ Հին Հունաստանում բնափիլիսոփայության ուսումնասիրությունը բաց է եղել կանանց համար: Կանայք մ.թ. առաջին կամ երկրորդ դարերում իրենց ներդրումն են ունեցել ալքիմիայի պրոգիտության մեջ: Միջնադարում կրոնական մենաստանները եղել են կանանց կրթության կարևոր վայր, և այդ համայնքներից ոմանք հնարավորություն են ընձեռել կանանց նպաստել գիտական հետազոտություններին: 11-րդ դարում առաջացել են առաջին միջնադարյան համալսարանները, իսկ կանայք, մեծ մասամբ, դուրս են մնացել համալսարանական կրթությունից: Բուսաբանությունը որպես ակադեմիական շրջանակներից դուրս գիտություն, ամենաշատն է օգուտ քաղել վաղ ժամանակակից ժամանակների կանանց ներդրումներից: Բժշկական ոլորտներում կանանց կրթելու նկատմամբ վերաբերմունքը, ըստ երևույթին, ավելի ազատական է եղել Իտալիայում, քան այլ վայրերում: Առաջին հայտնի կինը, ով գիտական ուսումնասիրությունների ոլորտում համալսարանական ամբիոնում դասավանդելու թույտվություն է ստացել, տասնութերորդ դարի իտալացի գիտնական Լաուրա Բասսին է: Գենդերային դերերը հիմնականում դետերմինիստական են եղել տասնութերորդ դարում, և կանայք զգալի առաջընթաց են գրանցել գիտության մեջ: Տասնիններորդ դարում կանայք դուրս են մնացել պաշտոնական գիտական կրթության մեծ մասից, սակայն այս ժամանակահատվածում նրանք սկսել են ընդունվել ուսյալ միությունների շարքերը: Տասնիններորդ դարի վերջին, կանանց քոլեջների վերելքը աշխատատեղեր են ստեղծել կին գիտնականների համար և հնարավորություններ կրթության համար: Մարի Կյուրին ճանապարհ է հարթել գիտնականների համար ռադիոակտիվ քայքայման ուսումնասիրության համար և հայտնաբերել է ռադիում և պոլոնիում տարրերը: Աշխատելով որպես ֆիզիկոս և քիմիկոս, նա ռադիոակտիվ քայքայման վերաբերյալ առաջին հետազոտություններն է անցկացրել և առաջին կինն է, ով ստացել է ֆիզիկայի Նոբելյան մրցանակ և դարձել է առաջին մարդը, ով ստացել է քիմիայի ոլորտում երկրորդ Նոբելյան մրցանակը: 1901-2022 թվականների ընթացքում 60 կին արժանացել է Նոբելյան մրցանակի: Ֆիզիկայի, քիմիայի, ֆիզիոլոգիայի կամ բժշկության բնագավառներում Նոբելյան մրցանակի են արժանացել քսանչորս կանայք:

Միջմշակութային հեռանկարներ

1970-1980-ական թվականներին բազմաթիվ գրքեր և հոդվածներ են հրապարակվել կին գիտնականների մասին. Գրեթե բոլոր հրապարակված աղբյուրները անտեսել են գունավոր կանանց և Եվրոպայից և Հյուսիսային Ամերիկայից դուրս կանանց: 1985 թվականին «Կովալևսկայա հիմնադրամի» և 1993 թվականին «Զարգացող աշխարհի գիտության կանանց կազմակերպության» ձևավորման շնորհիվ ավելի տեսանելի են դարձել նախկինում մարգինալացված կին գիտնականները, բայց, նույնիսկ այսօր, զարգացող երկրներում գիտության մերօրյա և պատմական կանանց մասին տեղեկատվությունների պակաս է զգացվում: Ըստ ակադեմիկոս Էն Հիբներ Կոբլիցի.

Կին գիտնականների վերաբերյալ աշխատությունների մեծ մասը կենտրոնացած է Արևմտյան Եվրոպայի և Հյուսիսային Ամերիկայի անհատականությունների և գիտական ենթամշակույթների վրա, իսկ գիտության ոլորտում կանանց պատմաբանները անուղղակի կամ բացահայտորեն ենթադրել են, որ այդ տարածաշրջանների համար արված դիտարկումները ճշմարիտ կլինեն մնացած աշխարհի համար:

Ըստ Կոբլիցի` գիտության մեջ կանանց մասին այս ընդհանրացումները հաճախ չեն պահպանվում միջմշակութային առումով.

Գիտական կամ տեխնիկական ոլորտը, որը տվյալ ժամանակահատվածում մի երկրում կարող է «ոչ կանացի» համարվել, կարող է վայելել բազմաթիվ կանանց մասնակցությունը մեկ այլ պատմական ժամանակաշրջանում կամ մեկ այլ երկրում: Նման օրինակ է ճարտարագիտությունը, որը շատ երկրներում համարվում է տղամարդկանց բացառիկ մենաշնորհը, հատկապես հեռանկարային համարվող ենթաոլորտներում, ինչպիսիք են էլեկտրատեխնիկան կամ մեքենաշինությունը: Այնուամենայնիվ, կան բացառություններ: Նախկին Խորհրդային Միությունում ճարտարագիտության բոլոր մասնագիտություններում կանայք բարձր տոկոս էին կազմում, կամ 1990 թվականին Նիկարագուայի Ազգային ճարտարագիտական համալսարանում կանայք կազմում էին ինժեներ ուսանողների 70%-ը:

Գրականություն

• Borum, Viveka; Walker, Erica (2012). «What Makes the Difference? Black Women's Undergraduate and Graduate Experiences in Mathematics». The Journal of Negro Education. էջեր 366–378. doi:10.7709/jnegroeducation.81.4.0366. Վերցված է 2024-04-03-ին.
• Burek, Cynthia; Higgs, Bettie (2007). The role of women in the history of geology. Geological Society. ISBN 9781862392274.
• Byers, Nina; Williams, Gary (2006). Out of the Shadows: Contributions of Twentieth-Century Women to Physics. Cambridge UP. ISBN 978-0-521-82197-1.
• Chapman, Angela, et al. (2019) "'Nothing is impossible': characteristics of Hispanic females participating in an informal STEM setting." Cultural Studies of Science Education, 1–15
• Charleston, LaVar J., et al. (2014) "Navigating underrepresented STEM spaces: Experiences of Black women in US computing science higher education programs who actualize success." Journal of Diversity in Higher Education 7#3: 166–76.
• Contreras Aguirre, et al. "Latina college students' experiences in STEM at Hispanic-Serving Institutions: framed within Latino critical race theory." International Journal of Qualitative Studies in Education (2020): 1–14.
• Croucher, John S. Women in Science: 100 Inspirational Lives. Gloucestershire UK 2019. 9781445684727
• Dominus, Susan, "Sidelined: American women have been advancing science and technology for centuries. But their achievements weren't recognized until a tough-minded scholar [Margaret W. Rossiter] hit the road and rattled the academic world", Smithsonian (magazine), vol. 50, no. 6 (October 2019), pp. 42–53, 80.
• Etzkowitz, Henry; Kemelgor, Carol; Uzzi, Brian (2000). Athena Unbound: The advancement of women in science and technology. Cambridge UP. ISBN 978-0-521-78738-3.
• Fara, Patricia (2004). Pandora's Breeches: Women, Science & Power in the Enlightenment. London: Pimlico. ISBN 978-1-84413-082-5.
• Gates, Barbara T. (1998). Kindred Nature: Victorian and Edwardian Women Embrace the Living World. U of Chicago Press. ISBN 978-0-226-28443-9.
• Hanson, S. L. "African American women in science: Experiences from high school through the postsecondary years and beyond. NWSA Journal (2004) 16:96–115.
• Henley, Megan M. "Women's success in academic science: Challenges to breaking through the ivory ceiling." Sociology Compass 9.8 (2015): 668–680. abstract
• Herzenberg, Caroline L. (1986). Women Scientists from Antiquity to the Present. Locust Hill Press. ISBN 978-0-933951-01-3.
• Hill, Catherine, Christianne Corbett, and Andresse St Rose. Why so few? Women in science, technology, engineering, and mathematics (American Association of University Women, 2010).
• Howes, Ruth H.; Herzenberg, Caroline L. (1999). Their Day in the Sun: Women of the Manhattan Project. Temple UP. ISBN 978-1-56639-719-3.
• Jack, Jordynn. Science on the home front: American women scientists in World War II (U of Illinois Press, 2009).
• Keller, Evelyn Fox (1985). Reflections on gender and science. New Haven: Yale UP. ISBN 978-0-300-06595-4.
• McGee, Ebony O., and Lydia Bentley. "The troubled success of Black women in STEM." Cognition and Instruction 35.4 (2017): 265-289 online.
• Morton, Terrell R., Destiny S. Gee, and Ashley N. Woodson. "Being vs. Becoming: Transcending STEM Identity Development through Afropessimism, Moving toward a Black X Consciousness in STEM." Journal of Negro Education 88.3 (2020): 327-342 online.
• Priyamvada Natarajan, "Calculating Women" (review of Margot Lee Shetterly, Hidden Figures: The American Dream and the Untold Story of the Black Women Mathematicians Who Helped Win the Space Race, William Morrow; Dava Sobel, The Glass Universe: How the Ladies of the Harvard Observatory Took the Measure of the Stars, Viking; and Nathalia Holt, Rise of the Rocket Girls: The Women Who Propelled Us, from Missiles to the Moon to Mars, Little, Brown), The New York Review of Books, vol. LXIV, no. 9 (25 May 2017), pp. 38–39.
  • Committee on Maximizing the Potential of Women in Academic Science and Engineering (U.S.); Committee on Science, Engineering, and Public Policy, eds. (2007). «Beyond bias and barriers: fulfilling the potential of women in academic science and engineering». National Academies Press. {{cite web}}: |access-date= requires |url= (օգնություն); |editor2-last= has generic name (օգնություն); Missing or empty |url= (օգնություն)CS1 սպաս․ բազմաթիվ անուններ: editors list (link)
• National Academy of Sciences (2006). Beyond Bias and Barriers: Fulfilling the Potential of Women in Academic Science and Engineering. Washington, D.C.: The National Academies Press. ISBN 978-0-309-10320-6.
• Ogilvie, Marilyn Bailey (1993). Women in Science: Antiquity through the Nineteenth Century. MIT Press. ISBN 978-0-262-65038-0.
• Pomeroy, Claire, "Academia's Gender Problem", Scientific American, vol. 314, no. 1 (January 2016), p. 11.
• Rosser, Sue (2014). Breaking into the Lab: Engineering Progress for Women in Science. NYU Press. ISBN 978-1-4798-0920-2.
• Rossiter, Margaret W. (1982). Women Scientists in America: Struggles and Strategies to 1940. Baltimore: The Johns Hopkins UP. ISBN 978-0-8018-2509-5.
• Rossiter, Margaret W. (1995). Women Scientists in America: Before Affirmative Action 1940–1972. Baltimore: The Johns Hopkins UP. ISBN 978-0-8018-4893-3.
• Schiebinger, Londa (1989). The Mind Has No Sex? Women in the Origins of Modern Science. Cambridge, Massachusetts: Harvard UP. ISBN 978-0-674-57625-4.
• Shteir, Ann B. (1996). Cultivating Women, Cultivating Science: Flora's Daughters and Botany in England, 1760 to 1860. Baltimore: The Johns Hopkins University Press. ISBN 978-0-8018-6175-8.
• Wagner, Darren N., and Joanna Wharton. "The Sexes and the Sciences." Journal for Eighteenth‐Century Studies 42.4 (2019): 399-413 առցանց
• Warner, Deborah Jean (1981). «Perfect in Her Place». Conspectus of History. 1 (7): 12–22.
• Watts, Ruth. Women in science: a social and cultural history (Routledge, 2007), comprehensive history of gender and women in science.
• Zernike, Kate (27 April 2023). The Exceptions: Sixteen Women, MIT, and the Fight for Equality in Science (անգլերեն). Simon & Schuster. ISBN 978-1-3985-2000-4.

Արտաքին հղումներ

• Science Speaks: A Focus on NIOSH Women in Science Short, personal stories of females working in fields of science. A video series developed by the National Institute for Occupational Safety and Health (NIOSH)
• Gender tutorials on women in science from Hunter College and the Graduate Center of the City University of New York (CUNY)
• Statistics on women at science conferences from the American Astronomical Society, Committee on the Status of Women in Astronomy
• The Library of Congress Selected Internet Resources Women in Science and Medicine
• Women in Science at the Encyclopædia Britannica

Վիքիպահեստն ունի նյութեր, որոնք վերաբերում են «Կանայք գիտության մեջ» հոդվածին։