Պետական հեղաշրջում Օսմանյան կայսրությունում (1913)

Պետական հեղաշրջում Օսմանյան կայսրությունում
Երկիր	Օսմանյան կայսրություն
Թվական	հունվարի 23, 1913-ին
Մասնակցող	Միության և Առաջադիմության Կոմիտե

Պետական հեղաշրջում Օսմանյան կայսրությունում 1913 թվականին, 1913 թվականի հունվարի 23-ին տեղի ունեցած պետական հեղաշրջումը և Իսմայիլ Էնվեր-բեյի և Մեհմեդ Թալեաթ-բեյի գլխավորած Միություն և առաջադիմություն կուսակցության անդամների կողմից իրականացված պետական հեղաշրջումը։ Հեղաշրջման ընթացքում դավադիրների խումբն անսպասելիորեն հարձակվել է Օսմանյան կառավարության գլխավոր շենքերի վրա, որի ընթացքում սպանվել է ռազմական նախարար Նազըմ Փաշան, իսկ մեծ վեզիր Քյամիլ փաշան ստիպված է եղել հրաժարական տալ։ Հեղաշրջման արդյունքում կառավարությունը հայտնվեց Միասնություն և առաջընթաց իշխանության տակ, իսկ ավելի ճիշտ՝ տրիումվիրատի իշխանության տակ, որը հայտնի է որպես Երեք փաշա, անդամներն էին՝ Էնվերը, Թալեաթը և Ջեմալ փաշան։

1911 թվականին Քամիլ փաշայի Ազատություն և համաձայնություն կուսակցությունը կազմավորվել է որպես ընդդիմադիր Համախմբում և առաջընթաց և իր հիմնադրումից ընդամենը 20 օր անց հաջողության է հասել Ստամբուլի լրացուցիչ ընտրություններում։ Կուսակցությունը մեծ հաջողություն է ունեցել կայսրության ոչ թուրք ժողովուրդների մոտ, ինչին նպաստել է կուսակցության ծրագիրը։ Այդ արդյունքից անհանգստացած Միություն և առաջադիմություն կուսակցության անդամները կեղծեցին 1912 թվականի ապրիլին կայացած համընդհանուր ընտրությունները։ Օրինականությունը և բռնությունը քվեարկության նախաշեմին և ընթացքում դիտարկվել են երկու կողմից, սակայն այն պատճառով, որ վարչական իշխանությունը երիտթուրքերի մոտ է եղել, նրանք ընտրությունների գործընթացը շահարկել են իրենց օգտին։ 1912 թվականի ապրիլի ընտրությունները հայտնի են դարձել որպես փայտիկի տակից ընտրություն (թուրքերեն՝ Sopalı Seçimler)^[1]: Ի պատասխան՝ «Փրկարար սպաները» (թուրքերեն՝ Halâskâr Zâbitân), «Ազատության և փրկության» անդամները սկսեցին նախապատրաստել «Միաբանության և առաջընթացի» իշխանության անկումը, ինչն էլ տեղի ունեցավ 1912 թվականի հուլիսին տեղի ունեցած ռազմական անհաջողությունների հետևանքով։ Նոր կառավարությունը գլխավորեց Ահմեդ Մուխտար փաշան, բայց նա էլ ստիպված եղավ հրաժարական տալ նույն տարվա հոկտեմբերին՝ անսպասելիորեն սկսված Բալկանյան առաջին պատերազմում մի շարք պարտություններից հետո^[2]։

Սուլթան Մեհմեդ V-ից թույլտվություն ստանալուց հետո 1912 թվականի հոկտեմբերին նոր կառավարություն ձևավորելու Ազատության և համաձայնության առաջնորդ Կամիլ փաշան դիվանագիտական մակարդակով բանակցություններ Է Սկսել Բուլղարիայի հետ՝ կայսրության համար անհաջող ստեղծված Առաջին Բալկանյան պատերազմի ֆոնին^[3]։ Օգտագործելով Բուլղարիայի պահանջները միանալու իր Էդիրնեի թագավորությանը (Ադրիանապոլիս)՝ միջնադարյան Օսմանյան մայրաքաղաքին, որպես պատրվակ, կողմնակիցները Միասնության և առաջընթացի հարձակվել է նավահանգստում^[3]։ Հեղաշրջման արդյունքում բռնաճնշումներ եղան ընդդիմադիր կուսակցությունների, առաջին հերթին՝ Ազատության և համաձայնության նկատմամբ և Միասնության և առաջընթացի շատ անդամների իշխանության մեջ։ Ընդդիմադիր առաջնորդները կամ ձերբակալվել են, կամ հայտնվել են Եվրոպայում։ Դավադիրների առաջնորդ Էնվեր բեյը շուտով դարձավ ռազմական նախարար և դուրս բերեց Օսմանյան կայսրությունը Լոնդոնի շարունակվող խաղաղ խորհրդաժողովից և նպաստեց Գերմանիայի հետ միությանը՝ դրանով իսկ երկիրը ներգրավելով Առաջին համաշխարհային պատերազմի մեջ։

Ծանոթագրություններ[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

↑ Alkan, Mehmet Öznur (May 1999). «Osmanlı'dan Günümüze Türkiye'de Seçimlerin Kısa Tarihi» (PDF). setav.org. էջ 50. Արխիվացված է օրիգինալից (pdf) 2013 թ․ մայիսի 12-ին. Վերցված է 2013 թ․ ապրիլի 14-ին.
↑ Bağcıoğlu, Fatih. «İttihat ve Terakki Üzerine Düşünceler-2» (թուրքերեն). Sızıntı. Արխիվացված է օրիգինալից 2010 թ․ հունվարի 26-ին. Վերցված է 31 июля 2016-ին.
↑ ^3,0 ^3,1 Kuyaş, 2013, էջ 26

Աղբյուրներ[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Վիքիպահեստ նախագծում կարող եք այս նյութի վերաբերյալ հավելյալ պատկերազարդում գտնել Պետական հեղաշրջում Օսմանյան կայսրությունում (1913) կատեգորիայում։

Burak, Durdu Mehmet, Osmanlı Devleti'nde Jön Türk Hareketinin Başlaması ve Etkileri (pdf) (թուրքերեն), Ankara University, էջեր 292–318, doi:10.1501/OTAM_0000000502, Վերցված է 27 July 2014-ին
Birinci, Ali (1990), Hürriyet ve İtilâf Fırkası: II. Meşrutiyet Devrinde İttihat ve Terakki'ye Karşı Çıkanlar (թուրքերեն), Istanbul: Dergâh Yayınları, ISBN 9759953072
Kuyaş, Ahmet (January 2013), «Bâb-ı Âli Baskını: 100. Yıl», NTV Tarih (թուրքերեն) (48): 26–35, ISSN 1308-7878
Dumont, Paul; Georgeon, Gregoire François; Tanilli, Server (1997), Bir İmparatorluğun Ölümü: 1908–1923 (թուրքերեն), Istanbul: Cumhuriyet Yayınları
Kuran, Ahmed Bedevî (1945), İnkılâp Tarihimiz ve Jön Türkler (թուրքերեն), Tan Matbaası
Vardar, Galip; Tansu, Samih Nafiz (1960), İttihad ve Terakki İçinde Dönenler (թուրքերեն), Istanbul: İnkılâp Kitabevi
Türkgeldi, Ali Fuat (2010) [First published 1950], Görüp İşittiklerim (թուրքերեն) (5 ed.), Ankara: Türk Tarih Kurumu Basımevi, ISBN 978-975-16-2284-6
Bayar, Celâl (1967), Ben de Yazdım, vol. 4, Istanbul: Baha Matbaasi

[1912ss-1] Alkan, Mehmet Öznur (May 1999). «Osmanlı'dan Günümüze Türkiye'de Seçimlerin Kısa Tarihi» (PDF). setav.org. էջ 50. Արխիվացված է օրիգինալից (pdf) 2013 թ․ մայիսի 12-ին. Վերցված է 2013 թ․ ապրիլի 14-ին.

[sizinti-2] Bağcıoğlu, Fatih. «İttihat ve Terakki Üzerine Düşünceler-2» (թուրքերեն). Sızıntı. Արխիվացված է օրիգինալից 2010 թ․ հունվարի 26-ին. Վերցված է 31 июля 2016-ին.

[Kuyaş—2013——26-3] 3,0 ^3,1 Kuyaş, 2013, էջ 26

[1]

[2]

[3]