Նեսվիժ

Նեսվիժ
Տեսակ	city of raion subordinance?
Երկիր	Բելառուս
Վարչատարածք	Նիսվիժ
ԲԾՄ	182 մետր
Առաջին հիշատակում	1446

Նեսվիժ^[2] (բելառուս․՝ Нясві́ж, լիտ.՝ Nesvyžius, լեհ.՝ Nieśwież, ռուս.՝ Не́свиж, իդիշ՝ ניעסוויז, լատին․՝ Nesvisium), քաղաք Բելառուսում՝ Մինսկի մարզում։ Նույնանուն շրջանի վարչական կենտրոնն է։ 2009 թվականի տվյալներով բնակչության թվաքանակը եղել է 14.300.^[3]: Նեսվիժի միջնադարյան ամրոցը ներառվել է ՅՈՒՆԵՍԿՕ-ի Համաշխարհային ժառանգության ցանկում։

Քաղաքի կարգավիճակ ստացել է 1586 թվականին, Ռեչ Պոսպոլիտայի արքա Ստեֆան Բատորիից, Լիտվայի մեծ իշխանության պետական գործիչ Միկոլայ (Նիկոլայ) Քշիշտոֆ Ռաձիվիլի (Սիրոտկայի) խնդրանքով^[4]։

Պատմություն[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

1223 – բնակավայրը հիշատակվել է Կալկա գետի մոտ մոնղոլների դեմ մղված ճակատամարտի կապակցությամբ
1445 թ. սեպտեմբերի 17 – Կազիմեժ IV Յագելոնչիկ արքան Նեսվիժը հանձնել է լիտվական բոյար Միկոլայ Նեմիրովիչին, որը մեծ ներդրում էր ունեցել գահին նրա բարձրանալու գործում^[5]^[6]։ Ընդունված է այս թվականը համարել Նեսվիժի հիմնադրման տարի, որը վկայված է պատմական աղբյուրներում^[7]։
Միկոլայ Նեմիրովիչը եկեղեցի է հիմնել Նեսվիժում։ 1492 թվականի մի փաստաթղթում արքան հավանության է արժանացրել եկեղեցու համար նրա սահմանած վարձաչափը^[8]։
Միկոլայ Նեմիրովիչի մահվանից հետո բնակավայրը վերստին դարձել է արքայի սեփականությունը^[9]։
1492 նոյեմբերի 10-ին Ալեքսանդր Յագելոնչիկը Նեսվիժը հանձնել է Տրակայի վոևոդա Պյոտր Մոնտիգերդովիչին^[10]։
1533 – բնակավայրի տերը դարձած Միկոլայ Քշիշտոֆ Ռաձիվիլ Սիրոտկան (1549–1616)՝ Լիտվայի մեծ իշխանության մարշալը, պարսպապատել է Նեսվիժը, կառուցել ամրոցը, ճիզվիտական եկեղեցին։
1561-1562 - Մացեյ Կավենչինսկին Նեսվիժում հիմնադրել է «Լեհ եղբայրների» հրատարակչական տունը, որոնք հետագայում իրենց եկեղեցին են կառուցել քաղաքում^[11]։
1906 դեկտեմբերի 21 – լեհական կրթական ընկերությունը գրանցվել է Նեսվիժում և եռանդուն գործունեություն ծավալել լեհերեն ուսուցումն առաջ մղելու ուղղությամբ։ 1909 թվականին ցարական կառավարությունն արգելել է ընկերության գործունեությունը^[12]։
1909 – տեղական ընտրությունների արդյունքում քաղաքային խորհրդում տեղեր են զբաղեցրել 11 լեհ, 3 ռուս և 1 հրեա^[13]։
1918 – Առաջին համաշխարհային պատերազմի տարիներին քաղաքը գտնվել է գերմանացիների տիրապետության տակ։
1918 թ. դեկտեմբեր – գերմանացիների հեռանալուց հետո բոլշևիկներն առանց կռվի տիրել են քաղաքին^[14]։
1919 թ. մարտի 14 – ապստամբած քաղաքացիները քշել են բոլշևիկներին, սակայն 5 օր անց ապստամբությունը ճնշվել է, կազմակերպիչները գնդակահարվել են^[15]։
1945–1991 – քաղաքը գտնվել է Բելոռուսական ԽՍՀ-ի, այնուհետև՝ Բելառուսի Հանրապետության կազմում։

Պատկերասրահ[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Ամրոցը
Ամրոցը ներսից
Եկեղեցին
Տիրոջ մարմնի եկեղեցու զանգակատունը
Սլուցկյան դարպասը
Քաղաքապետարանը
Բենեդիկտյան վանքը
Գդանսկյան տունը
Սիմոն Բուդնու արձանը

Քույր քաղաքներ[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Նեսվիժը բարեկամական և գործընկերային սերտ հարաբերություններ է հաստատել հետևյալ քաղաքների հետ^[16].

Բիրժայ, Լիտվա
Բոյարկա, Ուկրաինա
Կարմել, Իսրայել
Գատչինսկի շրջան, Ռուսաստան
Գորիս, Հայաստան
Իսմայիլլի, Ադրբեջան
Մարկովկայի շրջան, Ուկրաինա
Օդոլյանուվ, Լեհաստան
Պուլավի, Լեհաստան
Ռադվիլիշկիս, Լիտվա
Ռեուտով, Ռուսաստան
Ռոզոլինի, Իտալիա
Սիլիվրի, Թուրքիա
Ստարոբելսկի շրջան, Ուկրաինա
Զեմուն, Սերբիա
Զլոտով, Լեհաստան

Անվանի անձինք[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Կարոլ Ստանիսլավ Ռաձիվիլ, Լիտվայի և Լեհաստանի ազնվական, քաղաքական գործիչ
Միխաել Գոլենևսկի, լեհ լրտես
Պյոտր Յարոշևիչ, լեհ քաղաքական գործիչ
Միխալ Վիտուշկա, ֆաշիստական էսէսի «Բելառուսական սև կատուներ» խմբավորման պարագլուխ

Գրականություն[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Dariusz Tarasiuk - Między nadzieją a niepokojem. Działalność społeczno-kulturalna i polityczna Polaków na wschodniej Białorusi w latach 1905–1918, Wydawnictwo Uniwersytetu Marii Curie-Skłodowskiej, Լյուբլին, 2007, 211 էջ, isbn = 978-83-227-2629-7}}
Anny Kaminsky - Miescy pamiaci achwiarau kamunizmu u Biełarusi url = https://web.archive.org/web/20150611084525/http://www.bundesstiftung-aufarbeitung.de/download.php?file=uploads%2Fpdf_publikationen%2Fbelarusgof.pdf, Fundacja Badań nad Dyktaturą SED, Lipsk, 2011, 278 էջ
Lech Wyszczelski - Wojna polsko-rosyjska 1919–1920, Bellona, Վարշավա, 2010, 696 էջ, հատոր 1, isbn = 978-83-11-11934-5

Ծանոթագրություններ[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

↑ GeoNames — 2005.
↑ Zarządzenie Ministra Spraw Wewnętrznych z dnia 28 lutego 1937 r. o ustaleniu urzędowych nazw miast (Կաղապար:Monitor Polski).
↑ «Region information on the official website of the Nesvizh Regional Executive Committee (in Russian)». Արխիվացված է օրիգինալից 2009 թ․ հոկտեմբերի 5-ին. Վերցված է 2009 թ․ հոկտեմբերի 2-ին.
↑ Wanda Rewieńska, Miasta i miasteczka magdeburskie w woj. wileńskim i nowogródzkim, Lida 1938, s. 12.
↑ T. Jaszczołt, Ród Niemiry z Wsielubia – Niemirowiczowie i Szczytowie herbu Jastrzębiec do połowy XVI wieku, [w:] Unia w Horodle na tle stosunków polsko-litewskich, S.Górzynski (red.), Wydawnictwo DiG, Warszawa 2015, s. 195
↑ W. Semkowicz, O litewskich rodach bojarskich zbratanych ze szlachtą polską w Horodle roku 1413, w: Lithuano-Slavica Posnaniensia. Studia Historia, t. III, Poznań 1989, s. 51
↑ W gnieździe rodowym Radziwiłłów, Tygodnik Wileńszczyzny http://www.tygodnik.lt/200734/bliska4.html
↑ T. Jaszczołt, Ród Niemiry z Wsielubia – Niemirowiczowie i Szczytowie herbu Jastrzębiec do połowy XVI wieku, [w:] Unia w Horodle na tle stosunków polsko-litewskich, S.Górzynski (red.), Wydawnictwo DiG, Warszawa 2015, s. 195-196
↑ T. Jaszczołt, Ród Niemiry z Wsielubia – Niemirowiczowie i Szczytowie herbu Jastrzębiec do połowy XVI wieku, [w:] Unia w Horodle na tle stosunków polsko-litewskich, S.Górzynski (red.), Wydawnictwo DiG, Warszawa 2015, s. 198
↑ T. Jaszczołt, Ród Niemiry z Wsielubia – Niemirowiczowie i Szczytowie herbu Jastrzębiec do połowy XVI wieku, [w:] Unia w Horodle na tle stosunków polsko-litewskich, S.Górzynski (red.), Wydawnictwo DiG, Warszawa 2015, s. 196
↑ Józef Łukaszewicz Dzieje kościołów wyznania helweckiego w Litwie, Poznań 1822, t. 2, s. 180, 181.
↑ | tytuł = Między nadzieją…| strony = 37–38| rozdział = Życie społeczno-kulturalne. Oświata}}
↑ | tytuł = Między nadzieją…| strony = 169| rozdział = W walce o prymat w kraju. Samorząd lokalny}}
↑ | tytuł = Wojna polsko-rosyjska 1919–1920| strony = 44| rozdział = Wstępna faza walk}}
↑ | tytuł = Miescy pamiaci achwiarau kamunizmu u Biełarusi| strony = 211–213| rozdział = Centralnaja Biełaruś. Minskaja wobłasć| autor r = Ronny Heidenreich}}
↑ «Города-партнёры». nesvizh.gov.by (ռուսերեն). Nyasvizh. Արխիվացված է օրիգինալից 2020 թ․ հունիսի 27-ին. Վերցված է 2020 թ․ հունվարի 14-ին.

Արտաքին հղումներ[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Official web page of Parish of «Corpus Christi» in Niasvizh
Church of the Corpus Christi
Gates of Sluck
Nesvizh Regional Executive Committee Արխիվացված 2019-01-11 Wayback Machine
Jurkau kutoczak — Юркаў куточак — Yury's Corner. Старажытнае дойлідства Нясьвіжа Արխիվացված 2012-05-24 Wayback Machine
Monuments of Nesvizh Արխիվացված 2021-01-26 Wayback Machine
Photos on Radzima.org
History and sightseeing on belarustourism.by
The murder of the Jews of Nesvizh Արխիվացված 2021-01-23 Wayback Machine during World War II, at Yad Vashem website.
About the Jewish community of Nesvizh Արխիվացված 2021-02-25 Wayback Machine, at Yad Vashem website.

Վիքիպահեստն ունի նյութեր, որոնք վերաբերում են «Նեսվիժ» հոդվածին։

[_1b2e355241366da9-1] GeoNames — 2005.

[2] Zarządzenie Ministra Spraw Wewnętrznych z dnia 28 lutego 1937 r. o ustaleniu urzędowych nazw miast (Կաղապար:Monitor Polski).

[3] «Region information on the official website of the Nesvizh Regional Executive Committee (in Russian)». Արխիվացված է օրիգինալից 2009 թ․ հոկտեմբերի 5-ին. Վերցված է 2009 թ․ հոկտեմբերի 2-ին.

[4] Wanda Rewieńska, Miasta i miasteczka magdeburskie w woj. wileńskim i nowogródzkim, Lida 1938, s. 12.

[5] T. Jaszczołt, Ród Niemiry z Wsielubia – Niemirowiczowie i Szczytowie herbu Jastrzębiec do połowy XVI wieku, [w:] Unia w Horodle na tle stosunków polsko-litewskich, S.Górzynski (red.), Wydawnictwo DiG, Warszawa 2015, s. 195

[6] W. Semkowicz, O litewskich rodach bojarskich zbratanych ze szlachtą polską w Horodle roku 1413, w: Lithuano-Slavica Posnaniensia. Studia Historia, t. III, Poznań 1989, s. 51

[7] W gnieździe rodowym Radziwiłłów, Tygodnik Wileńszczyzny http://www.tygodnik.lt/200734/bliska4.html

[8] T. Jaszczołt, Ród Niemiry z Wsielubia – Niemirowiczowie i Szczytowie herbu Jastrzębiec do połowy XVI wieku, [w:] Unia w Horodle na tle stosunków polsko-litewskich, S.Górzynski (red.), Wydawnictwo DiG, Warszawa 2015, s. 195-196

[9] T. Jaszczołt, Ród Niemiry z Wsielubia – Niemirowiczowie i Szczytowie herbu Jastrzębiec do połowy XVI wieku, [w:] Unia w Horodle na tle stosunków polsko-litewskich, S.Górzynski (red.), Wydawnictwo DiG, Warszawa 2015, s. 198

[10] T. Jaszczołt, Ród Niemiry z Wsielubia – Niemirowiczowie i Szczytowie herbu Jastrzębiec do połowy XVI wieku, [w:] Unia w Horodle na tle stosunków polsko-litewskich, S.Górzynski (red.), Wydawnictwo DiG, Warszawa 2015, s. 196

[11] Józef Łukaszewicz Dzieje kościołów wyznania helweckiego w Litwie, Poznań 1822, t. 2, s. 180, 181.

[12] | tytuł = Między nadzieją…| strony = 37–38| rozdział = Życie społeczno-kulturalne. Oświata}}

[13] | tytuł = Między nadzieją…| strony = 169| rozdział = W walce o prymat w kraju. Samorząd lokalny}}

[14] | tytuł = Wojna polsko-rosyjska 1919–1920| strony = 44| rozdział = Wstępna faza walk}}

[miescy-15] | tytuł = Miescy pamiaci achwiarau kamunizmu u Biełarusi| strony = 211–213| rozdział = Centralnaja Biełaruś. Minskaja wobłasć| autor r = Ronny Heidenreich}}

[16] «Города-партнёры». nesvizh.gov.by (ռուսերեն). Nyasvizh. Արխիվացված է օրիգինալից 2020 թ․ հունիսի 27-ին. Վերցված է 2020 թ․ հունվարի 14-ին.

[1]

[2]

[3]

[4]

[5]

[6]

[7]

[8]

[9]

[10]

[11]

[12]

[13]

[14]

[15]

[16]