Հայրենակից, թուրքերեն խոսի՛ր
Հայրենակից, թուրքերեն խոսի՛ր (թուրքերեն՝ Vatandaş Türkçe konuş!), 1928 թվականի հունվարի 13-ին Թուրքիայում իրավաբան ուսանողների կողմից սկսված և 1930-ական թվականներին շարունակվող, կառավարության կողմից հովանավորվող արշավ, որի նպատակն էր փոքրամասնություններին թույլ չտալ խոսել իրենց մայրենի լեզվով[1][2][3][4][5]։ Քարոզարշավի ընթացքում որոշ շրջաններում տարբեր տուգանքներ են կիրառվել այն մարդկանց նկատմամբ, որոնք խոսում են թուրքերենից բացի այլ լեզվով[3][6][7][8][9]։ Որոշ հեղինակներ ընդունում են, որ արշավը զգալի ներդրում է ունեցել Թուրքիայում թյուրքացման սոցիալ-քաղաքական շարժման մեջ[1][2][6]։
Պետական աջակցություն[խմբագրել | խմբագրել կոդը]
Մինչև «Հայրենակից, թուրքերեն խոսի՛ր» քարոզի սկիզբը, Թուրքիայի կառավարությունը բազմաթիվ փորձեր է ձեռնարկել թուրքերենը ժողովրդի միակ լեզուն դարձնելու ուղղությամբ։ Նախաձեռնությունը ընդունվել է 1924 թվականին խորհրդարանի նիստում, որտեղ առաջարկվում էր թուրքերենը դարձնել պարտադիր լեզու և տուգանք սահմանել նրանց համար, ովքեր չեն խոսում թուրքերեն[6][7]։ Մինչ Ազգային ժողովում քննարկումներ են ընթացել, Բուրսայի քաղաքապետարանը հանդես է եկել առաջին նախաձեռնությամբ և սկսել տուգանել նրանց, ովքեր հասարակական վայրերում խոսում էին թուրքերենից բացի այլ լեզվով[6][7]։ Մեկ տարի անց այս փորձը իրականացվել է նաև Բալըքեսիրում և Բերգամայում[6][7]։
1928 թվականին իրենց քարոզարշավի ընթացքում նահանգապետերը սկսել են ձերբակալել ոչ թուրքախոս մարդկանց ամբողջ երկրում՝ ստանալով կառավարության աջակցությունը, որը խրախուսում էր օտար բարբառներով խոսող թուրքերին ներառել թուրքական հասարակության մեջ՝ թուրքերենը դարձնելով նրանց մայրենի լեզուն[3]։ 1933 թվականին հաղորդվել է, որ Մերսինում Մեծ Բրիտանիայի ֆրանսիացի քաղաքացիները հասարակական վայրերում հարձակման են ենթարկվել։ Ավելի ուշ հաղորդվել է, որ հարյուրավոր մարդիկ ձերբակալվել են հանրության շրջանում թուրքերենից բացի այլ լեզվով խոսելու համար[10]։ Մի կոնկրետ դեպքում Մերսինում արաբ և ֆրանսիացի վաճառականներ ձերբակալվել են քաղաքում արաբերեն և ֆրանսերեն խոսելու համար։ Թուրքերենից բացի այլ լեզվով խոսելու համար ձերբակալված մեղադրյալներն ազատ են արձակվել միայն այն բանից հետո, երբ Մերսինի քաղաքապետը բանտ այցելության ժամանակ ներում է շնորհել նրանց[10]։
Ամբողջ երկրում սկսել են ընդունվել նոր օրենքներ, որոնք արգելել են խոսել թուրքերենից տարբերվող թուրքերենով (բարբառ)։ 1936 թվականին Թեքիրդաղի, Լյուլեբուրգազի և Էդիրնեի քաղաքապետարանները հրամանագրեր են արձակել, որոնք նախատեսել են տուգանքներ սահմանել հասարակական վայրերում թուրքերեն չխոսողների նկատմամբ[10][11]։ Դրանից անմիջապես հետո նմանատիպ հրամանագրեր են հրապարակվել այնպիսի քաղաքներում, ինչպիսիք են Դիարբեքիրը, Ադանան, Անկարան և Քըրքլարելին[11]։
Տես նաև[խմբագրել | խմբագրել կոդը]
Ծանոթագրություններ[խմբագրել | խմբագրել կոդը]
- ↑ 1,0 1,1 Kieser, ed. by Hans-Lukas (2006). Turkey beyond nationalism: towards post-nationalist identities. Londra [u.a.]: Tauris. էջ 45. ISBN 9781845111410. Արխիվացված է օրիգինալից 13 Ekim 2013-ին. Վերցված է 7 Ocak 2013-ին.
{{cite book}}:|first=has generic name (օգնություն); Invalid|url-status=hayır(օգնություն); Unknown parameter|basım=ignored (օգնություն) - ↑ 2,0 2,1 Ertürk, Nergis. Grammatology and literary modernity in Turkey. Oxford, UK: Oxford University Press. ISBN 9780199746682.
- ↑ 3,0 3,1 3,2 Sofos, Umut Özkırımlı & Spyros A. (2008). Tormented by history: nationalism in Greece and Turkey. New York: Columbia University Press. էջ 167. ISBN 9780231700528.
- ↑ editor, Sibel Bozdoǧan, Gülru Necipoğlu, editors ; Julia Bailey, managing (2007). Muqarnas : an annual on the visual culture of the Islamic world. Leiden: Brill. ISBN 9789004163201.
{{cite book}}:|last=has generic name (օգնություն)CS1 սպաս․ բազմաթիվ անուններ: authors list (link) - ↑ Suny, edited by Ronald Grigor. A question of genocide : Armenians and Turks at the end of the Ottoman Empire. Oxford: Oxford University Press. ISBN 9780195393743.
{{cite book}}:|first=has generic name (օգնություն); Unknown parameter|eşyazarlar=ignored (օգնություն) - ↑ 6,0 6,1 6,2 6,3 6,4 Bali, Rifat N. (1999). Cumhuriyet yıllarında Türkiye Yahudileri bir türkleştirme serüveni ; (1923 - 1945). İstanbul: İletişim. էջեր 137–147. ISBN 9789754707632.
{{cite book}}: Unknown parameter|basım=ignored (օգնություն) - ↑ 7,0 7,1 7,2 7,3 İnce, Başak. Citizenship and identity in Turkey : from Atatürk's republic to the present day. Londra: I.B. Tauris. էջ 61. ISBN 9781780760261. Արխիվացված է օրիգինալից 13 Ekim 2013-ին. Վերցված է 8 Ocak 2013-ին.
{{cite book}}: Invalid|url-status=hayır(օգնություն) - ↑ Clark, Bruce (2006). Twice a stranger : the mass expulsion that forged modern Greece and Turkey. Cambridge (Massachusetts): Harvard University Press. ISBN 9780674023680.
- ↑ (eds.), Ferhad Ibrahim (2000). The Kurdish conflict in Turkey : obstacles and chances for peace and democracy. Münster: Lit [u.a.] ISBN 9780312236298.
{{cite book}}:|last=has generic name (օգնություն) - ↑ 10,0 10,1 10,2 Cagaptay, Soner (2006). Islam, Secularism, and Nationalism in Modern Turkey : who is a Turk?. London [u.a.]: Routledge. ISBN 9780415384582.
{{cite book}}: Unknown parameter|basım=ignored (օգնություն) - ↑ 11,0 11,1 «Türkiye'nin 'Öz Dil' Zorbalığı Serüveni». Haksoz Haber (Türkçe). Արխիվացված է օրիգինալից 16 Ocak 2013-ին. Վերցված է 8 Ocak 2013-ին.
{{cite news}}: Invalid|url-status=hayır(օգնություն)CS1 սպաս․ չճանաչված լեզու (link)