Հակաաճ

Վիքիպեդիայից՝ ազատ հանրագիտարանից

Հակաաճ (ֆր.՝ décroissance, անգլ.՝ degrowth), սոցիալ-տնտեսական հայեցակարգ, որը հաստատում է տնտեսության չափը կրճատելու անհրաժեշտությունը՝ երկարաժամկետ հեռանկարում հանրային բարեկեցությունն ապահովելու համար։ Ի տարբերություն աճի կողմնորոշված տնտեսության ռեցեսիայի, հակաաճը ներառում է նպատակային տնտեսական և սոցիալական վերափոխում[1][2]՝ նպատակ ունենալով առավելագույնի հասցնել երջանկությունը և բարեկեցությունը, քանի որ անձնական սպառման կրճատման և սոցիալական աշխատանքի արդյունավետ կազմակերպման արդյունքում ազատված ժամանակը նվիրվում է արվեստին, երաժշտությանը, ընտանիքին, մշակույթին և համայնքին։

Հակաաճ հասկացությունը ձևակերպվել է 1970-ական թվականներին Հռոմի ակումբի «Աճի սահմանները» զեկույցի հրապարակումից և Նիկոլա Գեորգեսկու-Ռեգենի «Էնտրոպիայի օրենքը և տնտեսական գործընթացը» աշխատության հրապարակումից հետո։

CO2 արտանետումների բյուջեի սպառման վերջնաժամկետները՝ պահպանելով արտանետումների ներկայիս մակարդակը[3]

Պատմություն[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Հակաաճի հայեցակարգը (ֆր.՝ décroissance) առաջին անգամ ձևակերպվել է ֆրանսիացի փիլիսոփա Անդրե Գորցի կողմից 1972 թվականին։ Այլ ֆրանսիացի հեղինակներ սկսեցին օգտագործել այն Հռոմի ակումբի «Աճի սահմանները» զեկույցի հրապարակումից հետո՝ նույն 1972 թվականին[4]։ Ինքը՝ Գորցը, ոգեշնչվել է Նիկոլաս Գեորգեսկու-Ռեգենի աշխատանքից, ով 1971 թվականին հրապարակել է իր հիմնական աշխատությունը՝ «Էնտրոպիայի օրենքը և տնտեսական գործընթացը»[5]։

Ֆիզիկական հիմքեր[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Հակաաճի գաղափարի կողմնակիցների համար առանցքային կետը էկոլոգիական սահմանների գոյության ճանաչումն է, որոնք սահմանափակում են տնտեսական գործունեության մասշտաբները։ Այս առումով օգտագործվում են «էկոլոգիական կարողություն» կամ «էկոլոգիական հետք» հասկացությունները։

Օրինակ, ըստ Global Footprint Network-ի գնահատումների՝ համաշխարհային տնտեսության ներկայիս չափը մոտ 1,5 անգամ գերազանցում է կենսոլորտի կրող հզորությունը (2009 թ.)[6], ինչը ենթադրում է արտադրության և սպառման մասշտաբների կրճատման անհրաժեշտություն՝ համաշխարհային մակարդակով։

Աշխարհում մնացած հումքային պաշարների և կարևոր էկոհամակարգերի կյանքի տևողության գնահատում, եթե դրանց օգտագործման ներկայիս միտումները շարունակվեն: Աղբյուր՝ BBC[7]

Անվերահսկելի տնտեսական աճի շարունակությունը հակասում է գլոբալ խնդիրների լուծմանը, ինչպիսիք են 2 °C-ից[8] ավելի աղետալի գլոբալ տաքացման վտանգը, հարուստ և աղքատ երկրների միջև խորացող անջրպետը, բնական ռեսուրսների սպառումը, դեգրադացումը, էկոհամակարգերի և տեսակների անհետացումը։

Այս առումով «կայուն հակաաճի»[9] հասարակությունները կօգտագործեն ավելի քիչ չվերականգնվող բնական ռեսուրսներ և կանցնեն էներգիայի վերականգնվող աղբյուրների։

Սոցիալական հիմնադրամներ[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Հակաաճը քննադատում է ժամանակակից աշխարհի՝ առաջին հերթին, այսպես կոչված «գլոբալ հյուսիսի» ամրագրումը սպառման վրա։ Սպառողականությունը սովորաբար հնարավոր է դառնում անհավասարության պատճառով, հանգեցնում է շրջակա միջավայրի դեգրադացիայի և չի ապահովում իմաստալից ու երջանիկ կյանք։ Անձնական սպառման կրճատմամբ և աշխատանքի արդյունավետ կազմակերպմամբ ազատված ժամանակը կարող է տրամադրվել սպորտին, արվեստին, երաժշտությանը, մշակույթին և հասարակությանը։

Հակաաճի ռազմավարություններ[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Հակաաճի ջատագովների շրջանում առավել հաճախ քննարկվողներից են հետևյալը.

  1. Տեղական դրամավարկային համակարգերի խթանում և տոկոսադրույքով վարկավորման սկզբունքի փոփոխություն.
  2. Անցում դեպի շահույթ չհետապնդող կազմակերպություններ և փոքր բիզնես։
  3. Անհատական առաջնահերթությունների և նախասիրությունների փոփոխություն և ավելի քիչ սպառողական կենսակերպ որդեգրում, հիմնականում այնպիսի ոլորտներում, ինչպիսիք են սնունդը, բնակարանը և տրանսպորտը։ Սննդի շղթայում (մսի) բարձր դիրք ունեցող ապրանքների ավելորդ սպառումից հրաժարվելը, հասարակական տրանսպորտի նախապատվությունը, ավելի փոքր կացարան։
  4. Արտադրության աճի սահմանափակում բնապահպանական կանոնակարգերի ներդրմամբ, մասնավորապես՝ քվոտաների և աճուրդային առևտրի համակարգի (Cap and Trade) սակավ ռեսուրսների, ինչպես նաև հարկային քաղաքականության միջոցով։
  5. Առևտրային գովազդի վերացում հանրային տարածքներից[10]։
  6. Աշխատանքային ժամերի սահմանափակում, դրա ավելի ճկուն օգտագործում։ Կարևոր կետը աշխատանքի արտադրողականության աճի նոր կիրառումն է, այն է՝ այն օգտագործել ավելի շատ ազատ ժամանակ ստանալու, այլ ոչ թե ապրանք-դրամական հոսքն ավելացնելու համար, ինչպես դա տեղի է ունենում հիմա։
  7. «Ոչ ֆորմալ» տեղական տնտեսության խրախուսում ինքնամատակարարման և փոխօգնության սկզբունքներով։

Հակաաճի շատ կողմնակիցներ ընդունում են, որ տնտեսական աճից հրաժարվելը կհանգեցնի հարուստների և աղքատների միջև սոցիալական հակամարտությունների վտանգի, և, հետևաբար, անհրաժեշտ է սահմանափակել եկամուտների շրջանակը և հանրային բարիքների բաշխումն ավելի հավասարաչափ դարձնել։ Ոմանք, այս առումով, պաշտպանում են պետության հաշվին բոլոր քաղաքացիների համար ֆիքսված հիմնական եկամուտների ներդրումը։ Հակաաճի գաղափարի մի շարք կողմնակիցներ հանդես են գալիս հակակապիտալիստական դիրքերից և կոչ են անում զգալի սահմանափակել կամ ամբողջությամբ մերժել շուկայական տնտեսության ինստիտուտները։

Հակաաճի աջակցության հասարակական-քաղաքական գործունեություն[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Հակաաճի շարժումը ներառում է խմբեր, որոնք պաշտպանում են էկոլոգիական տնտեսագիտության, հակասպառողականության և հակակապիտալիզմի գաղափարները։ Ֆրանսիայում ստեղծվել է Հակաաճի տնտեսական և սոցիալական հետազոտությունների ինստիտուտ[11]։ 2012 թվականի ամռանը 3000 կիլոմետրանոց «Էկոտոպիա» հեծանվարշավը անցկացվեց «Դեպի Հակաաճ» կարգախոսի ներքո, որի ընթացքում 43 հասարակական ակցիաներ տեղի ունեցան Բարսելոնայի և Վենետիկի միջև ընկած քաղաքներում՝ ի պաշտպանություն հակաաճի գաղափարի։ Շարժումը միջազգային կոնֆերանսներ է անցկացրել Փարիզում (2008)[12], Բարսելոնայում (2010թ.)[13], Մոնրեալում (2011թ.)[14], Վենետիկում (2012թ.)[15] և Լայպցիգում (2014թ.)[16]։ Եվրոպայում կա «Research & Degrowth» ակադեմիական ասոցիացիա[17], որի նպատակն է «միավորել գիտնականներին, քաղաքացիական հասարակության ներկայացուցիչներին, ակտիվիստներին և պրակտիկանտներին», այն ներառում է ներկայացուցիչներ մոտ 40 երկրներից։ Իտալիայում գործում է «Շարժում հանուն հաջող հակաաճի» կազմակերպություն։ Հակաաճի հայեցակարգն պաշտպանում է նաև «Հինգ աստղեր» կուսակցությունը, որը վերջին ընտրություններում ստացել է ձայների մոտ 25%-ը[18]։

Հակաաճի գաղափարներն արտացոլված են նաև կրոնական առաջնորդների դիրքորոշումներում։ Հռոմի Ֆրանցիսկոս պապն իր «Laudato si'» էնցիկլիկում (լատին․՝  encyclica, հուն․՝ ενκυκλιος) ասել է, որ ժամանակն է, որ հարուստ երկրները մտածեն տնտեսական աճը զսպելու և նույնիսկ «հակառակ ուղղությամբ քայլեր ձեռնարկելու մասին, քանի դեռ ուշ չէ»։ Միաժամանակ նա դատապարտում է բնակչության աճի նկատմամբ չափազանցված ուշադրությունը՝ մատնանշելով արտոնյալ փոքրամասնության սպառման «ծայրահեղ» մակարդակի մեծ նշանակությունը[19]։

Տես նաև[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Ծանոթագրություններ[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

  1. ↑ Demaria, F., F. Schneider, F. Sekulova and J. Martinez-Alier (2013) ‘What is degrowth? From an activist slogan to a social movement Արխիվացված 2016-05-27 Wayback Machine’, Environmental Values, 22(2): 191—215.
  2. ↑ Demaria, F. (2015) 'Their recession is not our degrowth! Արխիվացված 2018-08-17 Wayback Machine', The New Internationalist, 14 May
  3. ↑ На основе данных МГЭИК (см. p. 64 Table 2.2 IPCC’s 5th AR Synthesis Report). Эмиссия за 2010—2014 годы взята согласно оценке Global Carbon Project, данные о текущей эмиссии из Friedlingstein et al 2014.
  4. ↑ Kallis, G., F. Demaria and G. D’Alisa (2015) 'Introduction: Degrowth(չաշխատող հղում)', in G. D’Alisa, F. Demaria and G. Kallis (eds.) Degrowth: A vocabulary for a new era. London: Routledge.
  5. ↑ Kallis, G., F. Demaria and G. D’Alisa (2015) 'Introduction: Degrowth (недоступная ссылка)', in G. D’Alisa, F. Demaria and G. Kallis (eds.) Degrowth: A vocabulary for a new era. London: Routledge
  6. ↑ «Global Footprint Network (сайт)». Արխիվացված օրիգինալից 2013 թ․ հուլիսի 24-ին. Վերցված է 2013 թ․ օգոստոսի 27-ին.
  7. ↑ «BBC: Future — Global resources stock check». Արխիվացված օրիգինալից 2017 թ․ դեկտեմբերի 25-ին. Վերցված է 2016 թ․ մայիսի 14-ին.
  8. ↑ Согласно некоторым исследованиям, в настоящее время единственной возможностью обеспечить «разумную вероятность» ограничения потепления величиной 2 ° C (характеризующей опасное изменение климата) является прекращение увеличения размеров экономик развитых стран и их переход к стратегии антироста [1] Արխիվացված 2016-12-06 Wayback Machine
  9. ↑ Martínez-Alier, J., U. Pascual, F. Vivien and E. Zaccai (2010) 'Sustainable de-growth: Mapping the context, criticisms and future prospects of an emergent paradigm Արխիվացված 2017-08-10 Wayback Machine', Ecological Economics, 69(9): 1741—1747.
  10. ↑ 2nd Conference on Economic Degrowth for Ecological Sustainability and Social Ethic. 2010. Degrowth Declaration Barcelona 2010 and Working Groups Results. Retrieved from: http://barcelona.degrowth.org/ Արխիվացված 2014-04-10 Wayback Machine
  11. ↑ Institut d'études économiques et sociales pour la décroissance soutenable. http://decroissance.org/ Արխիվացված 2017-11-22 Wayback Machine
  12. ↑ Declaration of the Paris 2008 Conference. Retrieved from: http://degrowth.org/wp-content/uploads/2011/05/Declaration-Degrowth-Paris-2008.pdf Արխիվացված 2013-07-01 Wayback Machine
  13. ↑ 2nd Conference on Economic Degrowth for Ecological Sustainability and Social Ethic. 2010. Degrowth Declaration Barcelona 2010 Retrieved from: http://barcelona.degrowth.org/ Արխիվացված 2014-04-10 Wayback Machine
  14. ↑ «International Conference on Degrowth in the Americas». Արխիվացված է օրիգինալից 2014 թ․ մայիսի 31-ին. Վերցված է 2013 թ․ օգոստոսի 27-ին.
  15. ↑ «International Degrowth Conference Venezia 2012». Արխիվացված է օրիգինալից 2013 թ․ սեպտեմբերի 15-ին. Վերցված է 2012 թ․ դեկտեմբերի 5-ին.
  16. ↑ «Programme data base | Degrowth 2014». Արխիվացված է օրիգինալից 2015 թ․ մայիսի 11-ին. Վերցված է 2015 թ․ մարտի 21-ին.
  17. ↑ «Архивированная копия». Արխիվացված է օրիգինալից 2011 թ․ մարտի 5-ին. Վերցված է 2010 թ․ մարտի 31-ին. {{cite web}}: Invalid |url-status=да (օգնություն)
  18. ↑ «Архивированная копия». Արխիվացված օրիգինալից 2016 թ․ մարտի 26-ին. Վերցված է 2013 թ․ օգոստոսի 28-ին.
  19. ↑ Encyclical Letter Laudato si' of the Holy Father Francis on care for our common home Արխիվացված 2017-11-15 Wayback Machine (24 May 2015)
Վիքիպահեստն ունի նյութեր, որոնք վերաբերում են «Հակաաճ» հոդվածին։
 ⛭ 
  Բառարաններ և հանրագիտարաններ
Չափորոշչային վերահսկողություն
LCCN: sh2007000463 · Microsoft: 2781188878 · NKC: mzk20241218350
Ստացված է «https://hy.wikipedia.org/w/index.php?title=Հակաաճ&oldid=9808179» էջից