Ինքնախաբեություն
Ինքնախաբեություն՝ մտքերի ներշնչման գործընթաց է, որը չի համապատասխանում իրականությանը, խաբուսիկ, ինքն իրեն ներշնչած վստահություն։ Այս հոգեբանական ֆենոմենը կարող է լինել անձի հոգեբանական պաշտպանության ձև։
Հասկացության բազմազանություն[խմբագրել | խմբագրել կոդը]
«Ինքնախաբեություն» հասկացությունը լայնորեն կիրառվում է հումանիտար կարգապահության շարքում, հատկապես՝ հոգեբանության և հոգեվերլուծության, գրականության, փիլիսոփայության, իմացաբանության և սոցիոլոգիայի մեջ։ Կախված յուրաքանչյուր ոլորտի համատեքստից տարբերվում են նրա մեկնաբանությունները։
Ինքնախաբեությունը հոգեվերլուծության մեջ[խմբագրել | խմբագրել կոդը]
Կլինիկական պրակտիկայում «Ինքնախաբեություն» հասկացության փոխարեն որպես կանոն գործածվում են նրա ամենամոտ համարժեքները՝ «Ռեպրեսիա», «Պատրանքային մտածողություն»։ Ամերիկացի հայտնի հոգեվերլուծաբան և հոգեթերապևտ Ռոյ Շեֆերը «Նոր լեզու հոգեվերլուծության համար» գրքում (1967 թվական) նկարագրում է այցելուի սովորությունը խաբել ինքն իրեն, որպես տհաճ կամ ամոթ առաջացնող վերապրումներից «անգիտակցական պաշտպանության» միջոց[1]։
Ինքնախաբեությունը գրականության և փիլիսոփայության մեջ[խմբագրել | խմբագրել կոդը]
Ինքնախաբեության ֆենոմենն արտացոլում է գտել մի շարք փիլիսոփա էքզիստենցիալների մոտ, որոնցից ամենաճանաչվածներն են՝ Սյորեն Կիերկեգորը, Մարտին Հայդեգերը և Ժան Պոլ Սարտրը։ Վերջինիս աշխատանքներում կենտրոնական տեղ է զբաղեցնում և մեկնաբանվում է որպես ոչ իսկական գոյության հիմնական ձև։
Սարտրի շարադրանքի համատեքստից հետևում է, որ ինքնախաբեության համար անհրաժեշտ պայմանը դա մարդկային էության այսպես կոչված մասնատվածությունն է երկու մասի («Ես» և «Գիտակցություն»), դրանցից մեկը մյուսից թաքցնում է ինչ որ մի բան, որը հայտնի է իրեն։
Հետազոտելով ինքնախաբեություն հասկացությունը, Սարտրը վերանայում է իր ուսուցչի՝ Հուսերլի այն հայացքները, որոնք նույնականացնում են «ԵՍ» և «Գիտակցություն» հսկացությունները և արդյունքում ձևավորում է սեփական տեսությունը, որը ընկած է «Կեցություն և ոչինչ» (1943 թվական) շարադրանքի հիմքում։
Ինքնախաբեությունը Ռոբերտ Թրիվերսի մեկնաբանությամբ[խմբագրել | խմբագրել կոդը]
Ամերիկացի էվոլյուցիոն կենսաբան Ռոբերտ Թրիվերսը մեծ նշանակություն է տալիս ինքնախաբեությանը մարդկանց և նույնիսկ կենդանիների վարքում։ Համաձայն նրա տեսության, մարդը խաբում է ինքն իրեն, որպեսզի ինքը համոզվելով ի սկզբանե սխալ տեղեկության մեջ, մեծ հավանականությամբ համոզի շրջապատին դրա ճշմարիտ լինելը[2]։
Այդ մեկնաբանությունը հիմնված է հետևյալ տրամաբանության վրա. բնության մեջ լինելով հաղորդակցման բազային ասպեկտ, սուտը տալիս է շահույթ ստանալու հնարավորություն, այսպես կենդանիները վայրի բնության մեջ խաբում են միմիկրիայի կամ «ահազանգ» տալու ճանապարհով, որոնք նպաստում են գոյատևմանը[3]։
Ինքնախաբեության օրինակներ[խմբագրել | խմբագրել կոդը]
Առօրյա կյանքում ինքնախաբեության օրինակները անթիվ են։ Ներկայացնենք ամենաբնորոշ օրինակները.
- ամուսնացած մարդու սիրուհին վստահ է, որ սիրեկանի և կնոջ միջև ոչինչ չկա, իսկ ընտանիքից չի հեռանում երեխաների պատճառով,
- կինը, ով հանդուրժում է ընտանեկան բռնությունը, վստահ է, որ ելք չկա,
- ուսանողը, ով անպատրաստ գնում է քննության, համոզում է ինքն իրեն, որ ամեն ինչ գիտի քննության առարկայից և քննություն հանձնելը դժվար չի լինի։
Հասկացության հերքում[խմբագրել | խմբագրել կոդը]
Հոգեբանության մեջ հազվադեպ է օգտագործվում «ինքնախաբեություն» տերմինը, քանի որ հոգեբաններն այդ հասկացությունը համարում են ոչ գիտական։ Որպես կանոն նրանք նախընտրում են այն փոխարինել ավելի գիտական համարժեքներով, ինչպիսիք են «հերքումը», «ռեպրեսիան», «պատրանքային մտածողությունը»։
Ծանոթագրություններ[խմբագրել | խմբագրել կոդը]
- ↑ Robert Trivers (2002). Natural Selection and Social Theory: Selected Papers of Robert Trivers. Oxford University Press US. ISBN 978-0-19-513062-1. Վերցված է 2008 թ․ դեկտեմբերի 4-ին.
- ↑ Ford, Charles (1999). Lies!, lies!!, lies!!! : The psychology of deceit. Washington, DC: American Psychiatric Press. էջ 103-125. ISBN 978-0-88048-997-3.
- ↑ Trivers, Robert (1976). «Foreword». In Dawkins, Richard (ed.). The Selfish Gene (անգլերեն). Oxford University Press. OCLC 2681149.
Գրականություն[խմբագրել | խմբագրել կոդը]
- Сытин Г. Н. Самоубеждение как средство воспитания и оздоровления личности: Автореферат диссертации на соискание степени доктора педагогических наук: 13.00.00 / Г. Н. Сытин; Российская академия образования; Институт развития личности. — М., 1994. — 46 с.
- В. М. Бехтерев — «Внушение и его роль в общественной жизни», СПб, изд. К. Л. Риккера, 1908 г.