Գաուտենգ
| |||
 | |||
| Երկիր |  Հարավաֆրիկյան Հանրապետություն | ||
| Կարգավիճակ | Հարավաֆրիկյան Հանրապետության նահանգ | ||
| Մտնում է | ՀԱՀ | ||
| Վարչկենտրոն | Յոհաննեսբուրգ | ||
| ԲԾՄ | 1652 մետր | ||
| Օրենսդրական մարմին | Gauteng Provincial Legislature? | ||
| Նահանգապետ | Դավիթ Մախուրա | ||
| ՀՆԱ (2017) | 34,3 % (1 տեղն ըստ ՀՆԱ֊ի) | ||
| Հիմնական լեզու | զուլուսերեն՝ 19,8 % անգլերեն՝ 13,3% աֆրիկաանս՝ 12,4% սեսոթո՝ 11,6% հյուսիսային սոթո՝ 10,6% տսվանա՝ 9,1% կոսա՝ 6,6 % տսոնգա՝ 6,6 % հարավային նդեբելե՝ 3,2 % վենդա՝ 2,3 % սվատի՝ 1,1 % | ||
| Բնակչություն | ▼15 099 422 մարդ (փետրվարի 2, 2022)[1] | ||
| Խտություն | 680/կմ2 ( 1 տեղ) | ||
| Ազգային կազմ | սևամորթներ՝ 77,4% գունամորթներ՝ 3,5 % սպիտակամորթներ՝ 15,6 % հնդիկներ կամ ասիացիներ՝ 2,9% | ||
| Տարածք | 18 178 կմ² (9 տեղ) | ||
| Բարձրություն ծովի մ-ից՝ - Բարձրագույն կետ | 1913 մ | ||
 | |||
| Հիմնադրված է | ապրիլի 28, 1994 թ. | ||
| Սահմանակցում է | Մպումալանգա, Հյուսիսարևմտյան նահանգ, Լիմպոպո և Ֆրի Սթեյթ | ||
| Ժամային գոտի | UTC+2 | ||
| Նախորդ | Տրանսվաալ | ||
| Փոխարինեց | Տրանսվաալ | ||
| ISO 3166-2 կոդ | ZA-GP | ||
| gautengonline.gov.za | |||
Գաուտենգ (անգլ.՝ Gauteng [xaʊˈtɛŋ][2], սեսոթո՝ Gauteng [xɑ́.ú.ˈtʼè.ŋ̀], տսվանա՝ Gauteng, հս. սոթո՝ Gauteng, զուլուսերեն՝ eGoli, տսոնգա՝ Gauteng/eXilungwini, կոսա՝ iRhawuti, հվ. նդեբելե` I-Gauteng, վենդա՝ Gauteng), Հարավաֆրիկյան Հանրապետության ինը նահանգներից մեկը։ Սոթո-տսվանա լեզուներով նշանակում է «ոսկու տեղ»։ Կազմավորվել է 1994 թվականին վարչական բարեփոխումների արդյունքում։ Գաուտենգը ՀԱՀ֊ի տնտեսապես ամենազարգացած նահանգն է։ Ըստ տարածության այն զբաղեցնում է վերջին տեղը (երկրի 1,4 %֊ը)[3]։ Նահանգի վարչական կենտրոնը Յոհաննեսբուրգ քաղաքն է։
Աշխարհագրություն և կլիմա[խմբագրել | խմբագրել կոդը]
Գաուտենգը երկրի միակ նահանգն է, որը չունի ո՛չ առափնյա գիծ, ո՛չ սահման այլ երկրների հետ։ Սահմանակից է ֆրի Սթեյթ[4] (հարավում), Հյուսիսարևմտյան[4] (արևմուտքում), Մպումալանգա[4] (արևելքում) և Լիմպոպո[4] (հյուսիսում) Նահանգներին։ Գաուտենգի հարավային սահմանն անցնում է Վաալ գետով։ Տարածքի մեծ մասը գտնվում է Բարձր Վելդ սարավանդի վրա (մոտ 1500 մ ծովի մակերևույթից)։ Պրետորիայի և Յոհանեսբուրգի միջև ձգվում են Մագալիսբերգ և Վիտվատերսրանդ լեռների լեռնաշղթաները և բլուրները։
Տարածաշրջանի կլիման մերձարևադարձային է, սակայն խիստ կախված է ծովի մակերևույթից բարձրությունից։ Պրետորիայում (1300 մ ծովի մակերևույթից) և Յոհանեսբուրգում (1700 մ) այն բավականին զով է։ Ձմռանը հաճախ սառնամանիքներ են լինում, հատկապես հարավային շրջաններում։ Ձյան տեղումները հազվադեպ են, սակայն նույնպես տեղի են ունենում մի շարք շրջաններում[5]։ Յոհանեսբուրգում տեղումների միջին տարեկան մակարդակը կազմում է 713 մմ, հունվարյան առավելագույնը՝ 26 °C, նվազագույնը՝ 15 °C, հունիսյան առավելագույնը՝ 16 °C, նվազագույնը՝ 4 °C, Պրետորիայում տեղումների միջին տարեկան մակարդակը 647 մմ է, Յոհանեսբուրգի ջերմաստիճանային ցուցանիշներից փոքր-ինչ բարձր են[6]։
Բնակչություն[խմբագրել | խմբագրել կոդը]
| <1 1–3 3–10 10–30 30–100 | 100–300 300–1000 1000–3000 >3000 |
| աֆրիկաանս անգլերեն հարավային նդեբելե կոսա զուլուսերեն հյուսիսային սոթո | սոթո տսվանա սվատի վենդա տսոնգա Չկա գերակշռող լեզու |
Նահանգի բնակչությունը 2011 թվականի տվյալներով կազմում է ավելի քան 12,2 մլն մարդ (ամենաբնակեցված նահանգն է, երկրի ընդհանուր բնակչության գրեթե 20 տոկոսը)։ Բացի դրանից, այստեղ բնակչության աճի ամենաբարձր մակարդակն է. 1996 թվականից մինչև 2001 թվականը բնակչությունն աճել է 20%֊ով։ Բնակչության խտությունը հասնում է 680 մարդու/կմ²։ 15 տարեկանից պակաս մարդկանց բաժինը 23,7 % է, 65 տարեկանից մեծ՝ 4,3 %: Միջին տարիքը 27 տարի է։ Սեռերի հարաբերակցությունը կազմում է 100 կին յուրաքանչյուր 101,2 տղամարդու դիմաց։
Բնակչության 19,8% համար առաջին լեզուն զուլուսերենն է, 13,3% համար՝ անգլերենը, 12,4% համար՝ աֆրիկաանսը, սեսոթոն որպես առաջին լեզու օգտագործում է բնակչության 11,6%, հյուսիսային սոթոն՝ 10,6%, տսվանան՝ 9,1%, տսոնգան և կոսան՝ 6,6%, հարավային նդեբելեն՝ 3,2%, վենդան՝ 2,3%, սվատին՝ 1,1%։ Մոտ 76% քրիստոնյա է, 1,7%՝ մուսուլման, 0,8%՝ հինդուիստ, 18,4% իրենց որևէ կրոնին չի վերագրում։ Գործազուրկների բաժինը կազմում է 25,8 տոկոս[7]։
Վարչատարածքային բաժանում[խմբագրել | խմբագրել կոդը]
Նահանգը բաժանվում է 3 քեղաքային շրջանի և 2 գավառի.
- Յոհաննեսբուրգի քաղաքային շրջան։
- Ցվանեի քաղաքային շրջան։ Նրա կազմում.
- Պրետորիա
- Ցենտուրիոն (նախքինում՝ Ֆերվուրդբուրգ)
- Սոշանգուվե և մի շարք ավելի փոքր քաղաքներ
- Կունգվինի (համայնք)
- Նոկենգ-ցա-Տաէմանե (համայնք)
- Էկուրհուլենիի քաղաքային շրջան։
- Սեդիբենգ գավառ.
- Էմֆուլենի (համայնք)
- Լեսեդի (համայնք)
- Միդվաալ (համայնք)։
- Վեստ Ռանդ գավառ.
- Մոգալե Սիթի (համայնք)
- Մերաֆոնգ Սիթի (համայնք)
- Ռանդֆոնտեյն (համայնք)
- Վեստոնարիա (համայնք)
- շրջանային ենթակայության տարածք։
Տնտեսություն[խմբագրել | խմբագրել կոդը]
Գաուտենգը Հարավային Աֆրիկայի և ամբողջ աֆրիկյան մայրցամաքի կարևոր տնտեսական կենտրոնն է, կարևոր դեր է խաղում արտադրության, ֆինանսական, փոխադրամիջոցային ոլորտներում, տեխնոլոգիաների և հեռահաղորդակցության ոլորտներում։
Ունենալով ՀԱՀ֊ի տարածության ընդամենը 1,4 %֊ը[3], Գաուտենգը տալիս է հարավաֆրիկյան ՀՆԱ֊ի 34 տոկոսը[8]։ Գաուտենգում է գտնվում Յոհանեսբուրգի ֆոնդային բորսան[9]՝ խոշորագույնը Աֆրիկայում։ Աֆրիկայի և արտերկրյա խոշորագույն ընկերություններից մի քանիսը հիմնավորվում են Գաուտենգում կամ ունեն գրասենյակներ և մասնաճյուղեր, օրինակ՝ Vodacom֊ը[10], MTN-ը[11], Neotel֊ը[12], Microsoft South Africa֊ն[13] և աշխարհի խոշորագույն Porsche կենտրոնը[14]։
Վերջին տարիներին քաղաքային շրջանների բնակչության արագ աճի պատճառով արդիական է դառնում փոխադրամիջոցների խնդիրը։
Այստեղ գտնվում են ոսկու հանքեր։
Քույր քաղաքներ[խմբագրել | խմբագրել կոդը]
Կենտրոնական ենթակայության քաղաք Պեկին (չինարեն՝ 北京), Չինաստան (1998 դեկտեմբերի 6)։
Հնամարդաբանություն[խմբագրել | խմբագրել կոդը]
Homo naledi տեսակի ներկայացուցիչները, որոնք հայտնաբերվել են Ծագող աստղ[en] քարանձավի մոտակայքում («Մարդկության օրրան»[en]» տեղանքում), ապրում էին 236—335 հազար տարի առաջ[15]։
Տես նաև[խմբագրել | խմբագրել կոդը]
Ծանոթագրություններ[խմբագրել | խմբագրել կոդը]
- ↑ 1,0 1,1 Census 2022 Statistical Release — Pretoria: Stats SA, 2023. — P. 3.
- ↑ Gauteng Արխիվացված 2018-11-16 Wayback Machine, Oxford Dictionaries. Retrieved 09-10-2018
- ↑ 3,0 3,1 «Census in brief. 2011» (PDF). Statistics South Africa. 2011. էջ 15. ISBN 978-0-621-41388-5. Վերցված է 2020.07.15֊ին։-ին.
{{cite web}}: Unknown parameter|Location of publication=ignored (օգնություն) - ↑ 4,0 4,1 4,2 4,3 «General Overview of Gauteng». Makiti Guides and Tours (Pty) Ltd. Արխիվացված է օրիգինալից (PDF) 2005 թ․ ապրիլի 11-ին. Վերցված է 2020 հուլիսի 15֊ին։-ին.
- ↑ «Յոհանեսբուրգը զարմանում է հազվագյուտ ձնաբքերին». News24. Արխիվացված է օրիգինալից 2020 հուլիսի 15-ին. Վերցված է 2013 մայիսի 19֊ին։-ին.
- ↑ «Snow forces road closures across SA – South Africa | IOL News». IOL.co.za. Արխիվացված է օրիգինալից 2020 հուլիսի 15-ին. Վերցված է 2013 մայիսի13֊ին։-ին.
- ↑ «Census in brief. 2011» (PDF). Statistics South Africa. 2012. ISBN 978-0-621-41388-5. Արխիվացված է օրիգինալից (PDF) 2020 հուլիսի 15-ին. Վերցված է 2020 հուլիսի 15֊ին։-ին.
- ↑ «Four facts about our provincial economies». Statistics South Africa. Վերցված է 2020 հուլիսի 15֊ին։-ին.
{{cite web}}:|archive-url=requires|archive-date=(օգնություն) - ↑ «Յոհանեսբուրգի ֆոնդային բորսա». The City of Johannesburg. Արխիվացված է օրիգինալից 2016 թ․ մարտի 6-ին. Վերցված է 2013 ապրիլի 14֊ին։-ին.
- ↑ «Vodacom History». https://www.loom.co.za/vodacom-history. Վերցված է 2020 հուլիսի 15֊ին-ին.
{{cite web}}: External link in|publisher= - ↑ «MTN Home». MTN Group. Վերցված է 2013 ապրիլի 13։-ին.
{{cite web}}:|archive-url=requires|archive-date=(օգնություն) - ↑ «Neotel Contact Us». Neotel. Արխիվացված է օրիգինալից 2014 թ․ նոյեմբերի 3-ին. Վերցված է 2013 ապրիլի 14֊ին։-ին.
- ↑ «Microsoft ZA Home». Մայքրոսոֆթ. Վերցված է 2013 ապրիլի 14֊ին։-ին.
- ↑ «Porsche South Africa». Porsche. Վերցված է 2013 ապրիլի 14֊ին։-ին.
- ↑ Paul HGM Dirks et al. The age of Homo naledi and associated sediments in the Rising Star Cave, South Africa, 2017 մայիսի 9֊ին։
Արտաքին հղումներ[խմբագրել | խմբագրել կոդը]
- Գաուտենգը «ՀԱՀ֊ի մասին» կայքում (ռուսերեն)։
 |
Վիքիճամփորդն ունի Գաուտենգին առնչվող զբոսաշրջային տեղեկատվություն։ |
| ||||||
 | Վիքիպահեստն ունի նյութեր, որոնք վերաբերում են «Գաուտենգ» հոդվածին։ |
| ||||||||||||||
