Շառավղային արագություն

Շառավղային արագություն ( աստղագիտության մեջ՝ ճառագայթային արագություն, սպեկտրասկոպական շառավղային արագություն ) կետի (նկարում՝ A) արագության պրոյեկցիան այդ կետը կոորդինատների սկզբնակետին (O) միացնող ուղղի (OA) վրա։

v_r շառավղային արագություն

Գլանային, գնդային և բևեռային կոորդինատական համակարգերում արագության բաղադրիչներից մեկն է (մյուս բաղադրիչը ազիմուտային արագությունն է)։ Ուստի այդ կոորդինատական համակարգերում այն ընդհանրացված արագություն է։

Սահմանումը

Ըստ սահմանման, շառավղային արագությունը սկալյար մեծություն է և հաշվարկվում է ըստ

$v_{r}={\vec {v}}\cdot {\vec {e}}_{r}$

բանաձևի, որտեղ ${\vec {e}}_{r}={\frac {\vec {r}}{\left|{\vec {r}}\right|}}$-ը շառավիղ-վեկտորի օրթն է։

Լրիվ արագությունը որոշվում է շառավղային և ազիմուտային արագությունների գումարով՝

${\vec {v}}=v_{r}\cdot {\vec {e}}_{r}+{\vec {v_{\phi }}}$:

Կոորդինատներով արտահայտած, շառավղային արագությունը միշտ հավասար է

$v_{r}={\frac {dr}{dt}}={\dot {r}}$:

Եթե երկու կետերից մեկն ընդունենք կոորդինատական համակարգի սկզբնակետ, ապա շառավղային արագությունը կբնութագրի այդ կետերի՝ կամ միմյանց մոտենալու արագությունը (եթե $v_{r}<0$) կամ միմյանցից հեռանալու արագությունը (եթե $v_{r}>0$)։

Դրա համաձայն, աստղագիտության մեջ, որտեղ հաշվարկման սկիզբ (այն կետը, որտեղ գտնվում է դիտորդը) է համարվում Երկիրը, ճառագայթային արագությունը որոշվում է որպես օբյեկտի (սովորաբար՝ աստղագիտական) արագությունը տեսողության ճառագայթի նկատմամբ։ Այս մեծությունը չափում ենք՝ հաշվի առնելով Դոպլերի էֆեկտը։ Օրինակ, ստանալով մեծ թույլտվությամբ սպեկտր և համեմատելով հայտնի սպեկտրալ գծերի չափված ալիքի երկարությունները լաբորատոր փորձերի տվյալների հետ։

Ճառագայթային արագություն

Աստղագիտության մեջ շառավղային արագությունը սովորաբար վերաբերում է ճառագայթային արագությանը (սպեկտրասկոպական շառավղային արագությանը)։ Եթե հաշվարկման սկիզբ է համարվում Երկիրը (այն կետը, որտեղ գտնվում է դիտորդը), ճառագայթային արագությունը որոշվում է որպես աստղագիտական օբյեկտի արագություն տեսողության ճառագայթի նկատմամբ։ Այս մեծությունը չափում ենք՝ հաշվի առնելով Դոպլերի էֆեկտը։ Օրինակ, ստանալով մեծ թույլտվությամբ սպեկտր և համեմատելով հայտնի սպեկտրալ գծերի չափված ալիքի երկարությունները լաբորատոր փորձերի տվյալների հետ։

Ճառագայթային արագությունների համեմատական աղյուսակ

Մոլորակ Զանգված	Հեռավորություն ա.մ.	Շառավղային արագություն (vradial)
Յուպիտեր	1	28.4 մ/վ
Յուպիտեր	5	12.7 մ/վ
Նեպտուն	0.1	4.8 մ/վ
Նեպտուն	1	1.5 մ/վ
Սուպեր-Երկիր (5 M⊕)	0.1	1.4 մ/վ
Կենտավրոսի ալֆայի Bb (1.13 ± 0.09 M⊕)	0.04	0.51 մ/վ
Սուպեր-Երկիր (5 M⊕)	1	0.45 մ/վ
Երկիր	1	0.09 մ/վ