Գեռլախովսկի շտիտ
| Գեռլախովսկի շտիտ | |
|---|---|
 | |
| Տեսակ | լեռ և ամենաբարձր կետ |
| Երկիր |  Սլովակիա |
| Վարչատարածքային միավոր | Վիսոկե Տատրի և Պոպրադ |
| Լեռնաշղթա | Տատրաներ |
| Բարձրությունը ծովի մակարդակից | 2654,4 մետր[1] |
| Հարաբերական բարձրություն | 2344 մետր |
| Պահպանման տարածք | Tatra National Park? |
| Նյութ | գրանիտ |
| Անվանված է | Gerlachov? |
Գեռլախովսկի շտիտ (սլովակ.՝ Gerlachovský štít,սլովակյան արտասանությամբ , բառացի թարգմանությամբ՝ Գեռլախովյան գագաթ), խոսակցական լեզվում գործածվում են նաև Գեռլախ և Գեռլախովկա անվանաձևերը), Բարձր Տատրաների և ընդհանրապես 1500 կիլոմետր ձգվող ամբողջ Կարպատյան լեռնաշղթայի ամենաբարձր գագաթը։ Գտնվում է Սլովակիայի Հանրապետության տարածքում, ծովի մակերևույթից բարձրությունը 2655 մետր է։ Տեսքը բրգաձև է, ունի հսկայական կրկես։ Չնայած համեմատաբար ոչ մեծ բարձրությանը՝ սլացիկ ճախրանքի տպավորություն է թողնում՝ ստորոտին փռված դաշտի նկատմամբ շուրջ 2000 մետր ուղղաձիգ բարձրանալու շնորհիվ[2]։ Ներկայիս Սլովակիայի Հանրապետության ամենաբարձր կետն է։ Եղել է նաև նախկին Չեխոսլովակիայի և ավելի վաղ՝ Հունգարիայի թագավորության ամենաբարձր կետը։ 20-21-րդ դարերում հասցրել է հինգ-վեց անգամ անվանափոխվել՝ կախված քաղաքական իրավիճակից։
Անվանումներ
[խմբագրել | խմբագրել կոդը]Սարի՝ ամենավաղ արձանագրված անվանումը (1762 թվականի մի քարտեզի վրա[3]) եղել է Շեպես կոմսության բնակիչ գերմանացիների խոսվածքով[4]՝ Քյոսելբերգ /Kösselberg/ (այսինքն՝ Կաթսայասար)։ Սլովակերեն առաջին անվանումը՝ Kotol, որ նույնպես կաթսա է նշանակում, արձանագրվել է 1821 թվականին[5]։ Այդ երկու անվանումներում էլ շեշտվել է սարի հսկայական կրկեսի կաթսայաձև տեսքը։ Սակայն 19-րդ դարում քարտեզներում ու գրականության մեջ առավել գործածականը եղել է սարի ներկայիս անվանաձևը, որը կապված է նրա ստորոտին գտնվող Գեռլախով գյուղի անվան հետ[6][7][8][9]։
1896 թվականին, հայտնված լինելով Ավստրո-Հունգարիայի կազմում, սարը ստացել է կայսեր՝ Ֆրանց Իոսիֆ Առաջինի անունը[10][11]։ Կայսրության վերացումից հետո՝ 1918 թվականին, վերստին անվանվել է Գեռլախովսկի շտիտ։ Լեհական կառավարությունը, որ Բարձր Տատրաները լեհական տարածք էր հայտարարել, սարն էլ անվանակոչել էր Szczyt Polski (Լեհական գագաթ), բայց նրա նկատմամբ իշխանություն երբեք չի նվաճել[10]։ Չեխոսլովակյան նոր կառավարությունը 1923 թվականին անվանումը փոխելով՝ դարձրել է Štít legionárov (Լեգեոներների գագաթ, ի պատիվ չեխոսլովակ լեգեոներների), բայց 1932-ին սարը վերստացել է Gerlachovský štít անվանումը[12]։ 1948 թվականին Չեխոսլովակիայում տեղի ունեցած կոմունիստական հեղաշրջումից մեկ տարի անց սարը մեկ անգամ ևս անվանափոխվել է՝ կոչվելով Stalinov štít՝,,ի նշան երախտագիտության[13],,, բայց տասը տարի անց վերականգնվել է ավանդական անվանումը։ Համընդհանուր տարածում ստացած ձևից մի փոքր շեղվում է սարի լեհական անվանաձևը՝ Girlach and Garłuch.[13][14][15]: Թե՛ սարի և թե՛ նրա ստորոտին գտնվող գյուղի անվանումը գերմանական ծագում ունեն (ներկայումս Սլովակիայի տարածքում գտնվող Բարձր Տատրաների հատվածն ու շրջական դարեր շարունակ բնակեցված են եղել գերմանացիներով)։
Պատմություն
[խմբագրել | խմբագրել կոդը]Կարպատներում սարերի բարձրության պաշտոնական առաջին չափումները կատարվել են 18-րդ դարում՝ Հաբսբուրգների տիրապետության ժամանակներում։ Այդ չափումների հիման վրա սկզբում հայտարարվել է, որ լեռնաշղթայի ամենաբարձր գագաթը Կրիվանն է (Kriváň) (2,494 մ), այնուհետև՝ Լոմնիցկի շտիտը /Lomnický štít/ (2,633 մ), որից հետո՝ Լադովի շտիտը /Ľadový štít/ (2,627 մ)։ Առաջին մարդը, ով ճշգրիտ ու հստակ հայտարարել է, որ Գեռլախովսկի շտիտն է Կարպատյան լեռների ամենաբարձր սարը, եղել է անտառապահ Լյուդովիտ (Լյուդվիգ) Գրայները /Ľudovít (Ludwig) Greiner/, 1838 թվականին[16][17]։ Երեսուն տարի անց՝ 1868 թվականին, նրա չափումները պաշտոնական ձևակերպում են ստացել ավստրիական բանակային արշավախմբի կողմից և իրենց արտացոլումը գտել 1875 թվականին Վիեննայի ռազմական ինստիտուտի հրատարակած քարտեզներում[18][19]։
Սարի՝ վկայություններով հաստատված առաջին վերելքն իրականացրել է Յան (Յոհան) Շտիլը 1834 թվականին, մեկնարկելով Նովա Լեսնա /Nová Lesná/ գյուղից[20]։
Ծանոթագրություններ
[խմբագրել | խմբագրել կոդը]- ↑ http://spravatanap.sk/web/index.php/2012-08-24-09-58-43/poloha-a-geomorfologicke-clenienie-tatier-sk
- ↑ |id=150749|title=Gerlachovsky Stit|accessdate=3 June 2007|date=27 December 2005}}
- ↑ Illegible in this image. – Francis Florian Czaki, Mappa geographica repræsentans partem Hungariæ nempe sic dictum Comitatum de Zips ... Comitat Scepusiensis. Engraved by Friedrich Hampe, 1762. Արխիվացված 18 Հունվար 2006 Wayback Machine In: Józef Szlafarski, Poznanie Tatr, 1972.
- ↑ Milan Olejník (2002). «"Impact of external factors upon the formation of ethnicity – the case of German community living in the region of Zips (Slovak Republic)." Človek a spoločnosť». Slovak Academy of Sciences in Košice. Արխիվացված է օրիգինալից 2012 թ․ մարտի 14-ին. Վերցված է 2007 թ․ նոյեմբերի 16-ին.
- ↑ Jakob Meltzer, "Das Zipser Comitat." In: Johannes Csaplovics, Topographisch-statistisches Archiv des Königreiches Ungarn, 1821.
- ↑ For instance: Alexander F. Heksch, Führer durch die Karpathen und oberungarischen Badeorte. 1881.
- ↑ Georg Buchholtz Jr., Delineatio Nomenclatura Montium Carpathicorum, qualiter sese Lomnitzæ conspiciendi sistunt. 1717. In: Ivan Houdek, Osudy Vysokých Tatier. 1951.
- ↑ Ludwig Greiner, "Die Gerlsdorfer Spitze als die höchste Gebirgshöhe der Karpathen." Gemeinnützige Blaetter zur Belehrung und Unterhaltung, 1839.
- ↑ L. Greiner, "Gerlachovský chochol, jako nejvyšší jehlan v Tatrách." Slovenské noviny, November 1851.
- ↑ 10,0 10,1 «Gerlachovský štít» (Slovak). Mikuláš Argalács and Dominik Michalík. 2003. Արխիվացված է օրիգինալից 2007 թ․ նոյեմբերի 9-ին. Վերցված է 2007 թ․ հունիսի 3-ին.
{{cite web}}: CS1 սպաս․ չճանաչված լեզու (link) - ↑ For instance: Karel Drož, Tatry. 1897.
- ↑ «Baron Adrien de Gerlache: Víte co má nejslavnější belgický polárník společného s nejvyšší horou Vysokých Tater?» (Czech). Foreign Ministry of the Czech Republic. 2005. Վերցված է 2007 թ․ նոյեմբերի 16-ին.
{{cite web}}: CS1 սպաս․ չճանաչված լեզու (link) - ↑ 13,0 13,1 Ivan Bohuš, Od A po Z o názvoch Vysokých Tatier, 1996.
- ↑ «Anna Kłosińska, Słownik ortograficzny,» (Polish). 2004. Արխիվացված է օրիգինալից 2020 թ․ մայիսի 17-ին. Վերցված է 2007 թ․ նոյեմբերի 15-ին.
{{cite web}}: CS1 սպաս․ չճանաչված լեզու (link) - ↑ «GERLACH». Encyklopedia Internautica (Polish). n.d. Արխիվացված է օրիգինալից 2012 թ․ հուլիսի 8-ին. Վերցված է 2007 թ․ նոյեմբերի 15-ին.
{{cite web}}: CS1 սպաս․ չճանաչված լեզու (link) - ↑ źudovít Greiner
- ↑ «Pamätná izba Ľudovíta Greinera v Revúcej». Արխիվացված է օրիգինալից 2017 թ․ դեկտեմբերի 31-ին. Վերցված է 2019 թ․ ապրիլի 17-ին.
- ↑ Július Burkovský and Igor Viszlai (2006 թ․ հոկտեմբերի 6). «Ľudovít Greiner» (Slovak). Lesy SR (Forests of the Slovak Republic). Վերցված է 2007 թ․ հունիսի 3-ին.
{{cite web}}: CS1 սպաս․ չճանաչված լեզու (link) - ↑ Contrary to its title, it actually contained 14 plates: Josef Schlacher, General-Karte von Mittel-Europa. In 12 Blättern. ca. 1875.
- ↑ «Ján (Johann) Still | Nová Lesná». Արխիվացված է օրիգինալից 2019 թ․ ապրիլի 17-ին. Վերցված է 2019 թ․ ապրիլի 17-ին.
Արտաքին հղումներ
[խմբագրել | խմբագրել կոդը]
- QTVR 360 degree panorama from the peak Արխիվացված 2012-02-23 Wayback Machine
- Detailed descriptions of peaks in the High Tatras
- Map of the area Արխիվացված 2019-10-30 Wayback Machine
 | Վիքիպահեստն ունի նյութեր, որոնք վերաբերում են «Գեռլախովսկի շտիտ» հոդվածին։ |
| ||||||||||
