Ապոֆենիա
Ապոֆենիա (գերմ.՝ Apophänie), միտում, երբ սխալմամբ կապ են գտնում միմյանց չկապված իրերի միջև[1]։ Տերմինը 1958 թվականին առաջ է քաշել հոգեբույժ Կլաուս Կոնրադն իր՝ «շիզոֆրենիայի սկզբանական փուլերը» հրատարակության մեջ[2]։ Նա դա սահմանեց որպես «չպատճառաբանված կապերի ընկալում՝ ուղեկցված անբնական իմաստալիության յուրահատուկ զգացողություններով»[3][4]։ Նա պատրանքային մտածողության վաղ փուլը բնութագրեց որպես ինքնավկայակոչված, գերմեկնաբանված ընթացիկ զգայական ընկալում՝ որպես զգայապատրանքի հակադրություն[1][5]։
Ապոֆենիան ենթադրում է պատահական տեղեկատվության մեջ օրինակների փնտրման համընդհանուր մարդկային միտում[4]։
Օրինակներ[խմբագրել | խմբագրել կոդը]
Պարեյդոլիա[խմբագրել | խմբագրել կոդը]
Ապոֆենիայի տեսակ է, որը ներառում է պատկերների կամ պատահական ձայնային ազդակների զգայական ընկալում։
Պարեյդոլիայի բնորոշ օրինակ է անշունչ օբյեկտների մեջ դեմքերի զգայական ընկալումը։ Ամբողջ աշխարհից մարդիկ տեսնում են «Մարդ՝ Լուսնի վրա»[6]։ Մարդիկ երբեմն հացի կամ փայտի կտորի վրա տեսնում են կրոնական գործչի դեմք[7]։
Պարեյդոլիան սովորաբար առաջանում է իլիկաձև դիմային հատվածում, որը մարդու ուղեղի հատված է, պատասխանատու է դեմքեր տեսնելու համար և կարող է սխալմամբ մեկնաբանել օբյեկտները՝ ուրվագծելով կամ պատկերելով ինչ-որ տեսակի ըմբռնում, տալով դեմքին բնորոշ առանձնահատկություններ[8]։
Խաղամոլի մոլորություն[խմբագրել | խմբագրել կոդը]
Ապոֆենիան կարող է հաստատվել որպես խաղամոլի ռացիոնալիզացիա։ Խաղացողները կարող են երևակայել, որ տեսնում են պատկեր՝ վիճակախաղի, թղթախաղի կամ պտուտախաղի թվերում[9]։ Այդ տարբերակներից մեկը հայտնի է որպես «խաղամոլի սխալ կամ մոլորություն»։
Պատճառներ[խմբագրել | խմբագրել կոդը]
Ապոֆենիան հաճախ անվանում են ըմբռնման սխալմունք։ Թեև չկա հաստատված հիմք, թե ինչու է դա տեղի ունենում, կան որոշ ընդունված տեսություններ։
Կերպարի ճանաչման մոդել[խմբագրել | խմբագրել կոդը]
Կերպարի ճանաչումը իմացական գործընթաց է, որը ներառում է ինֆորմացիայի վերհանումը երկարաժամկետ, կարճաժամկետ կամ աշխատանքային հիշողությունից և զուգորդում այն՝ ազդակներից ստացված ինֆորմացիայի հետ։ Ինչևէ, կան երեք տարբեր միջոցներ, որոնց միջոցով դա կարող է տեղի ունենալ և սխալ ընթանալ՝ հանգեցնելով ապոֆենիայի[10]։
Կաղապարային զուգորդում[խմբագրել | խմբագրել կոդը]
Ազդակները համեմատվում են օրինակների կամ երկարաժամկետ հիշողության պատճենների հետ։ Այս օրինակները հաճախ նախկին գիտելիքների, կրթական փորձի արդյունքն են։
Օրինակ՝ Ա, ա, Ա, ա. բոլորը ընկալվում են որպես «Ա» և ոչ թե որպես այլ տառ։
Այդ դրսևորումների ընթացակարգը, երբ կիրառվում է տվյալների ավելի բարդ համակարգ (ինչպիսիք են, օրինակ՝ նկարչությունը կամ տվյալների խումբը), կարող է հանգեցնել սխալ կաղապարի զուգորդման։ Կեղծ դրական դրսևորումները կարող են հանդիսանալ ապոֆենիայի արդյունք[10]։
Նախատիպային զուգորդում[խմբագրել | խմբագրել կոդը]
Նման է կաղապարային զուգորդմանը, բացառությամբ այն հանգամանքի, որ չի պահանջվում հստակ համընկնում[10]։ Օրինակ՝ երբ նայում ես կենդանուն, ինչպիսին վագրն է, և փոխարեն նրան որպես վագր ընկալելու (կաղապարային զուգորդում)` ընկալում ես որպես կատու (նախատիպային զուգորդում)՝ հիմնվելով կատուներին բնորոշ առանձնահատկությունների գիտելիքների վրա։
Կաղապարի ճանաչման այս տեսակը կարող է հանգեցնել ապրոֆենիայի՝ հիմնվելով այն փաստի վրա, որ ուղեղը չի փնտրում ճշգրիտ զուգորդումներ։ Այն կարող է ընտրել որոշ բնութագրող զուգորդումներ և ենթադրել, որ դա համապատասխանում է։ Դա ավելի հաճախ հանդիպում է պարեյդոլիայի, քան տվյալների հավաքագրման դեպքում։
Առանձնահատկությունների վերլուծություն[խմբագրել | խմբագրել կոդը]
Ազդակները բաժանվում են ըստ առանձնահատկությունների և թույլ են տալիս մշակել ինֆորմացիան։ Կաղապարի ճանաչման այս մոդելը հիմնված է չորս փուլերի վրա․ հայտնաբերում, օրինակի (կաղապարի) վերլուծություն, հիշողության մեջ պատկերի համեմատություն և ճանաչում[10]։
Տես նաև[խմբագրել | խմբագրել կոդը]
- Փոխաբերություն
- Համաստեղություններ
- Բարնումի ազդեցություն
- Պարեյդոլիա
- Ռոշարխի թեստ
- Տեսողական պատրանք
- Մարմնի լեզու
- Հայելային նեյրոններ
Ծանոթագրություններ[խմբագրել | խմբագրել կոդը]
- ↑ 1,0 1,1 Carroll, Robert T. «apophenia». The Skeptic's Dictionary. Վերցված է 2017 թ․ հուլիսի 17-ին.
- ↑ Conrad, Klaus (1958). Die beginnende Schizophrenie. Versuch einer Gestaltanalyse des Wahns [The onset of schizophrenia: an attempt to form an analysis of delusion] (German). Stuttgart: Georg Thieme Verlag. OCLC 14620263.
{{cite book}}: CS1 սպաս․ չճանաչված լեզու (link) - ↑ Mishara, Aaron (2010). «Klaus Conrad (1905–1961): Delusional Mood, Psychosis and Beginning Schizophrenia». Schizophr Bull. 36 (1): 9–13. doi:10.1093/schbul/sbp144. PMC 2800156. PMID 19965934.
- ↑ 4,0 4,1 Hubscher, Sandra L (2007 թ․ նոյեմբերի 4). «Apophenia: Definition and Analysis». Digital Bits Skeptic. Digital Bits Network, LLC. Արխիվացված է օրիգինալից 2013 թ․ հունվարի 21-ին.
- ↑ Brugger, Peter. "From Haunted Brain to Haunted Science: A Cognitive Neuroscience View of Paranormal and Pseudoscientific Thought", Hauntings and Poltergeists: Multidisciplinary Perspectives, edited by J. Houran and R. Lange (North Carolina: McFarland & Company, Inc. Publishers, 2001)
- ↑ Svoboda, Elizabeth (2007 թ․ փետրվարի 13). «Facial Recognition – Brain – Faces, Faces Everywhere». New York Times. Վերցված է 2010 թ․ հուլիսի 3-ին.
- ↑ «Apophenia». Medical-answers.org. Արխիվացված է օրիգինալից 2012 թ․ մարտի 22-ին. Վերցված է 2011 թ․ հունիսի 29-ին.
- ↑ Vox (2015-08-05), Why you're seeing a face in this purse, Վերցված է 2017-05-23-ին
- ↑ May 28, 2007 at 9:49 pm (2007 թ․ մայիսի 24). «Apophenia & Illusory Correlation " Paul Xavier Waterstone». Waterstone.wordpress.com. Վերցված է 2011 թ․ հունիսի 29-ին.
{{cite web}}: CS1 սպաս․ թվային անուններ: authors list (link) - ↑ 10,0 10,1 10,2 10,3 «Pattern Recognition and Your Brain | psychology24.org». psychology24.org (ամերիկյան անգլերեն). 2016 թ․ մարտի 21. Արխիվացված է օրիգինալից 2017 թ․ հունիսի 6-ին. Վերցված է 2017 թ․ մայիսի 23-ին.
Լրացուցիչ ընթերցանություն[խմբագրել | խմբագրել կոդը]
- Endslay, Mica R. (2004). Simon Banbury, Sébastien Tremblay (ed.). A Cognitive Approach To Situation Awareness: Theory and Application (1st ed.). USA: Ashgate Publishing, Ltd. ISBN 978-0-7546-4198-8.
- Gibson, William (2003). Pattern Recognition. New York: G. P. Putnam's Sons. ISBN 978-0-399-14986-3. OCLC 49894062.