ՄԱԿ-ի շրջակա միջավայրի ծրագիր

Վիքիպեդիայից՝ ազատ հանրագիտարանից
(Վերահղված է UNEPից)
ՄԱԿ-ի շրջակա միջավայրի ծրագիր
Изображение логотипа
Տեսակenvironmental organization? և organization established by the United Nations?
Երկիր Քենիա
ՀապավումPNUMA
Հիմնադրվածհունիսի 5, 1972
Գլխադասային գրասենյակՆայրոբի, Քենիա
Վերադաս կազմակերպությունՄիավորված ազգերի կազմակերպություն[1]
Կայքunep.org

Շրջակա միջավայրի վերաբերյալ ՄԱԿ-ի ծրագիր կամ UNEP(անգլ.՝ UNEP, United Nations Environment Programme), ՄԱԿ-ի համակարգում ստեղծված ծրագիր է, որը նպաստում է հասարակական մակարդակով բնության պահպանման կոորդինացմանը։ Ծրագիրը հիմնված է ՄԱԿ-ի Գլխավոր Ասամբլեայի 1972 թ. դեկտեմբերի 15-ի №2997 բանաձևի վրա(A/RES/2997 (XXVII): UNEP-ի հիմնական նպատակը շրջակա միջավայրի պահպանությանն ու բարելավմանն ուղղված միջոցառումների իրականացումն է՝ ի բարօրություն ներկա և հաջորդ սերունդների։ Ծրագրի նշանաբանն է. «Շրջակա միջավայրը զարգացման հետաքրքրություն-ներում»։ UNEP-ի կենտրոնական գրասենյակը գտնվում է Քենիայի Նայրոբի քաղաքում։ UNEP-ը ունի նաև վեց խոշոր տարածաշրջանային կենտրոններ, ինչպես նաև գրասենյակներ բազմաթիվ երկրներում։ UNEP-ը պատասխանատու է գլոբալ և տարածաշրջանային մակարդակներով էկոլոգիական խնդիրների լուծման համար։ UNEP-ի գործունեությունը ներառում է Երկրի մթնոլորտին, ջրային և վերգետնյա էկոհամակարգերին վերաբերող բազմաբնույթ նախագծեր։ Բացի այդ UNEP-ը նշանակալի դեր ունի էկոլոգիային և շրջակա միջավայրի պահպանությանն ուղղված միջազգային կոնվենցիների զարգացման գործում։ UNEP-ը հաճախ համագործակցում է տարբեր երկրների կառավարությունների և ոչ կառավարական միջազգային կազմակերպությունների հետ։ UNEP-ը հաճախ ֆինանսավորում է էկոլոգիական տարբեր ծրագրեր և նպաստում դրանց իրականացմանը։ UNEP-ի գործունեության շրջանակների մեջ մտնում է նաև միջազգային համաձայնագրերի և պայմանագրերի մշակումն այնպիսի հարցերի շուրջ, ինչպիսիք են պոտենցիալ վտանգավոր թունաքիմի-կատները, օդի անդրսահմանային աղտոտվածությունը և միջազգային նավարկելի ուղիների աղտոտվածությունը։ 1988 թվականին Համաշխարհային օդերևութաբանական կազմակերպությունը UNEP-ի հետ համատեղ հիմնել են կլիմայի փոփոխության մասնագետների միջկառավարական խումբ(IPCC): UNEP-ը հանդիսանում է նաև Համաշխարհային Էկոլոգիական հիմնադրամի հիմնադիրներից մեկը(GEF): UNEP-ի հովանու ներքո ամեն տարի նշվում է շրջակա միջավայրի համաշխարհային օրը։

Կառուցվածք[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

UNEP-ի կառավարման խորհուրդը կազմված է 58 պետություններից, որոնք ընտրվում են եռամյա ժամկետով։ Խորհրդում տեղերը բաշխվում են ըստ աշխարհագրական հատկանիշի։ Կառավարման խորհրդի դերը կայանում է ՄԱԿ-ի բազմաբնույթ էկոլոգիական ծրագրերի իրականացման հիմնական ուղղությունների որոշման և ՄԱԿ-ին անդամակցող երկրների միջև շրջակա միջավայրին վերաբերող հարցերում համագործակցության ապահովման մեջ։ UNEP-ի քարտուղարությունը կազմված է 890աշխատակիցներից, որոնցից մոտ 500-ը ժամանում է այլ երկրներից պայմանագրերի հիման վրա։ Քարտուղարությունը ղեկավարում է UNEP-ի քաղաքականությունը և ծրագրերի իրականացումը։ Բացի այդ քարտուղարությունը զբաղվում է մոտ 150 միլիոն ամերիկյան դոլար կազմող և գրեթե ամբողջությամբ UNEP-ի կազմի մեջ մտնող պետությունների ներդրումներից բաղկացած բյուջետային միջոցների բաշխմամբ։ UNEP –ի աշխատանքները կատարվում են հետևյալ յոթ ուղղություններով

  • Հակամարտությունների վաղ ահազանգում և գնահատում
  • Էկոլոգիական քաղաքականության իրականացում
  • Տեխնոլոգիա, արտադրություն և տնտեսություն
  • Տարածաշրջանային համագործակցություն
  • Էկոլոգիական իրավունք և կոնվենցիաներ
  • Համաշխարհային մակարդակով շրջակա միջավայրի պաշտպանություն
  • Կոմունիկացիաներ և հանրային տեղեկատվություն

Գործադիր տնօրեն[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Ներկայումս UNEP –ի գործադիր տնօրենը Ախիմ Շտայնեռն է, ով 2006 թվականին այդ պաշտոնում փոխարինել է նախկին տնօրեն Կլաուս Տոպֆերին։ Դոկտոր Տոպֆերը տնօրենի պաշտոնում ընտրվել է երկու անգամ անընդմեջ՝սկսած 1998 թվականի փետրվարից։ 2006 թվականի մարտի 15-ին ՄԱԿ-ի նախկին պետքարտուղար Քոֆի Անանը բնության պահպանության Համաշխարհային միության նախկին գլխավոր տնօրեն Ախիմ Շտայնեռին նշանակեց UNEP –ի գործադիր տնօրենի պաշտոնում։ Մեկ օր անց ՄԱԿ-ի Գլխավոր Ասամբլեան ընդունեց Անանի առաջարկությունը և հաստատեց Շտայնեռին գործադիր տնօրենի պաշտոնում։ Նշանակումը հետաքրքրությունների բախման հետ կապված առաջացրեց ոչ միանշանակ ռեակցիա, այն բանից հետո, երբ պարզ դարձավ, որ Շտայնեռն է եղել Անանին 500.000 դոլար մրցանակ շնորհած ժյուրիի նախագահը։ Լոնդոնյան մի թերթ հայտարարեց, որ այդ նշանակումը «հետաքրքրությունների բախումից խուսափելու նպատակով առաջադրեց նոր խնդիրներ ՄԱԿ-ի բարձրաստիճան պաշտոնական անձանց նկատմամբ կիրառվող ստանդարտների հարցում»։ Գործադիր տնօրենի պաշտոնը 17 տարիների ընթացքում (1975-1992 թթ.) զբաղեցրել է դոկտոր Մուստաֆա Քեմալ Թոլբան, ում հաջողվել է էկոլոգիայի և շրջակա միջավայրի պահպանության հարցերը դարձնել համընդհանուր քննարկման առարկա և հաջողության հասնել այդ ոլորտում։ Այդ տնօրենի օրոք UNEP-ը հասավ առավելագույն հաջողության՝ 1987 թվականին կնքելով Մոնրեալյան արձանագրությունը՝ ուղղված օզոնային շերտի պաշտպանությանը։ ՄԱԿ-ի Գլխավոր Ասամբլեան 1972 թվականի դեկտեմբերին միաձայն քվեարկեց Մորիս Ստրոնգին UNEP-ի գործադիր տնօրեն նշանակելու համար։ Նա նաև իրականացնում էր շրջակա միջավայրի պաշտպանության միջազգային շարժման մեկնարկը հանդիսացող 1972 թվականին կայացած ՄԱԿ-ի շրջակա միջավայրի կոնֆերենցիայի, ինչպես նաև 1992 թվականին Երկրի գագաթնաժողովում պետքարտուղարի գործառույթները։ Նշանակալից է Ստրոնգի դերը էկոլոգիայի պահպանության գլոբալ շարժման զարգացման գործում։

UNEP –ի միջազգային տարիներ[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

2007՝ներառյալ 2008 թվականը, ՄԱԿ-ի կողմից հայտարարվեց դելֆինի և ՄԱԿ-ի շրջակա միջավայրի պաշտպանության ծրագրի միջազգային տարի։ Գաղթող տեսակների պահպանության ՄԱԿ-ի կոնվենցիան, դելֆինների պահպանության ACCOBAMS և ASCOBANS մասնագիտացված համաձայնագրերի, ինչպես նաև Կետերի և Դելֆինների պաշտպանության կազմակերպության հետ համատեղ առաջարկեցին 2007 թվականը հայտարարել «դելֆինի տարի»։ Դելֆինի տարվա պաշտոնական հովանավորը Մոնակոյի իշխան Ալբեր II, ով պաշտոնապես բացեց այն 2006 թվականի սեպտեմբերի 17-ին։ Բացի այդ հատուկ հանձնարարությունների գծով դեսպանի դերում հանդես է գալիս երգիչ և The Backstreet Boys խմբի մասնակից Նիկ Կարտեր։ 2009-Բնական մանրաթելերի միջազգային տարի (ՄԱԿ-ի 61/189 բանաձև)։ 2010-կենսաբազ-մազանության միջազգային տարի (ՄԱԿ-ի 61/203 բանաձև)։

Հաշվետվություններ[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

UNEP–ը հրապարակում է մեծ թվով զեկույցներ, հաշվետվություններ և տեղեկատվական հաղորդաթերթիկներ։ Օրինակ, չորրորդ Գլոբալ Էկոլոգիական Նախաձեռնությունը(ԳԷՆ-4) հանդիսանում է զարգացման և մարդկության բարօրության վերաբերյալ էկոլոգիական հաշվետվության լավ օրինակ և տրամադրում է վերլուծական նյութեր և տեղեկատվություն քաղաքագետների և ողջ հետաքրքրված հանրության համար։ ԳԷՆ-4 հիմնական գաղա-փարներից մեկն է նախազգուշացնել մարդկությանն այն մասին, որ նրանք «չեն ապրում միջոցներին համապատասխան»։ Հաշվետվությունում նշվում է, որ այն այնքան մեծ է, որ գոյատևման համար անհրաժեշտ ռեսուրսների ծավալը գերազանցում է հասանելի ռեսուրսների քանակությունը։ Էկոլոգիական իմպերատիվը (կամ 1 մարդուն մթերքով ապահո-վելու համար անհրաժեշտ հողի քանակությունը) կազմում է 21,9 հեկտար, այն դեպքում, երբ Երկրի կենսաբանական հնարավորությունները 1մարդու հաշվով կազմում են միջինը 15,7 հեկտար։

UNEP-ի բարեփոխումը[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Կլիմայի փոփոխության էքսպերտների միջկառավարական խմբի 4-րդ զեկույցի հրապարակումից հետո,2007 թվականի փետրվարին Ֆրանսիայի նախկին նախագահ Ժակ Շիրակի կողմից ընթերցված և ևս 46 երկրի աջակցություն ստացած «գործողությունների անցնելու փարիզյան կոչը», առաջարկում էր փոխարինել UNEP–ը առավել արդյունավետ և ուժեղացված վերահսկողությամբ կազմակերպությամբ՝ Միացյալ Ազգերի Էկոլոգիական Կազմակերպությամբ (UNEO) , որը պետք է զարգանա առողջապահության համաշխարհային կազմակերպության հիման վրա։ 46 աջակից երկրների շարքում էին Եվրամիության երկրնե-րը, բայց չկային ԱՄՆ, Ռուսաստանը, Սաուդյան Արաբիան և Չինաստանը, որոնք արտանետում են առավելագույն քանակությամբ ջերմոցային գազեր։

Հայտնի միջազգային նախագծեր[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

UNEP–ը հովանավորում է արևային էներգիայի օգտագործման զարգացմանն ուղղված ծրագրերը՝ նկատելի զեղչեր կիրառելով արևային պանելների ձեռքբերման համար, դրանով իսկ նպաստելով սպառողների համար գների նվազմանը և մեծացնելով այդ պանելները ձեռքբերելու ցանկություն ունեցողների թիվը։ Այդպիսի նախագծի ակնառու օրինակը Հնդկաստանում արևային պանելների փոխառությամբ ձեռքբերման ծրագիրն է, որն օգնել է 100.000 մարդու։ Այս ծրագրի հաջողությունը հանգեցրեց նմանօրինակ նախագծերի իրականացման այլ զարգացող երկրներում՝ Թունիս, Մարոկո, Ինդոնեզիա և Մեքսիկա։ UNEP–ը ֆինանսավորում է նաև Մերձավոր Արևելքում ճահճոտ տարածքների պահպանութ-յան նախագծերը։ 2001 թվականին UNEP–ի մասնագետները անցկացրեցին ճահճոտ տարածքների պահպանությանն ուղղված արշավ և հրապարակեցին արբանյակից կատարված լուսանկարները, որոնք ցույց էին տալիս, որ ճահճոտ տարածքների 90%-ն արդեն ոչնչացվել է։UNEP–ի ճահճոտ տարածքների էկոլոգիապես որակյալ կառավարման նպատակով մշակված «Իրաքի ճահճոտ վայրերի էկոլոգիական կառավարման աջակցության» ծրագիրը մեկնարկեց 2004 թվականին։

Սառցադաշտերի հալում[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

2008 թվականի մարտի 16-ի UNEP –ի հայտարարության համաձայն սառցադաշտերը հալվում են ռեկորդային արագությամբ և դրանցից շատերը կարող են անհետանալ մի քանի տասնամյակ հետո։ 30 տարբեր սառցադաշտերի հետազոտության արդյունքների համաձայն պարզ է դարձել, որ սառցադաշտերի հալումը առավելագույնն է եղել 2006 թվականին։ Համա-ձայն վերջին տեղեկատվության 2006 թվականին սառցադաշտերը կրճատվել են միջինը 4.9 ոտնաչափ։ Առավելագույն փոքրացում արձանագրվել է 2006 թվականին Բրեյդալբլիկկբրեա սառցադաշտում և կազմել է 10.2 ոտնաչափ։ Նախկինում(1980 թվականից մինչև 1999 թվականը) սառցադաշտերըկրճատվում էին տարեկան միջինը մեկ ոտնաչափ, բայց նոր հազարամյակից սկսած կրճատումը ավելացել է տարեկան միջինը 20 մատնաչափ։

Տես նաև[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Ծանոթագրություններ[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Հղումներ[խմբագրել | խմբագրել կոդը]