Հ․ Լ․ Հանլի սուզանավ

Հ․ Լ․ Հանլի (անգլ.՝ H. L. Hunley), 1863 թվականի Ամերիկայի քաղաքացիական պատերազմի ժամանակ Ամերիկայի Կոնֆեդերատիվ Նահանգների սուզանավը։ Կառուցվել է մասնավոր ձեռնարկատերեր՝ Հորաս Լոուսոն Հանլիի, Ջեյմս Մակ Քլինթոնի և Բաքսթեր Ուոթսոնի միջոցներով։ Առաջին սուզանավն է եղել, որը ռազմական գործողությունների ընթացքում հակառակորդի նավ է խորտակել^[1]։ Սուզանավը այդ ընթացքում լիովին սուզված չի եղել։ Հաջող հարձակումից հետո կործանվել է։ Մեծ դեր է խաղացել ռազմա-ծովային արվեստի պատմության մեջ՝ ցուցադրելով ընդծովյա պատերազմի և՛ առավելությունները, և՛ վտանգները։

Երեք սուզանավի կործանման արդյունքում կոնֆեդերացիան կորցրել է անձնակազմի 21 անդամ։ Վերջին նավը շահագործման անցնելուց հետո կոչվել է ի պատիվ գյուտարար Հորաս Լոուսոն Հանլիի։

Ստեղծման պատմություն[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Սուզանավի և նրա նախորդների («Պիոներ», «Բեյու Սենթ Ջոն», «Ամերիքաըն դայվեր») ստեղծումը ֆինանսավորել են ձեռնարկատերեր Հորաս Լոուսոն Հանլին, Ջեյմս Մակ Քլինթոնը և Բաքսթեր Ուոթսոնը։ Սկզբնական շրջանում նրանք փորձարկումներ են արել էլեկտրամագնիսական և շոգու շարժիչներով, բայց վերջում կանգ են առել սովորական մեխանիկական, որը շարժման մեջ էր դրվում մկանային ուժով։

«Հ․ Լ․ Հանլին» կառուցվել է Ալաբամա նահանգի Մոբիլ քաղաքում 1863 թվականին։ Ջուրն են իջեցրել հուլիս ամսին, իսկ օգոստոսի 12-ին երկաթգծով տեղափոխել են Հարավային Կարոլինայի Չարլստոն քաղաք, որտեղ նա շարք է մտել, որպես ռազմական տեխնիկա։

Կառուցվածք[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Սուզանավի սխեման ըստ Ուիլիամ Ալեքսանդերի (1863).

«Հ․ Լ․ Հանլին» 40 ոտնաչափ (12 մետր) երկարությունով և համարյա 4 ոտնաչափ (1, 17 մետր) լայնությամբ «սիգար» էր^[2]։ Ուիլիամ Ալեքսաների նկարների հիման վրա երկար տարիներ կարծիք կար, թե սուզանավի հիմք է ծառայել շոգեկաթսայի իրանը։ Հետագայում ապացուցվել է որ նավը կառուցվել է, որպես սուզանավ, և հատուկ ստացել է գլանաձև, ջրահոսուն ձև։Նավի երկու ծայրերում բալաստային գլանատակառներ էին տեղադրված, որոնք հատուկ փականներով լցվում և դատարկվում էին ձեռքի պոմպերով։ Նավի մարմնում հատուկ բալաստ կար, որը կայունություն էր տալիս նավին։ Շտապ վեր լողալու կարիքի դեպքում սուզանավի ներսից հատուկ հեղյուսները քանդելու միջոցով բալաստները անջատվում ՝էին նավից և նա թեթևացած վեր էր լողում։

Սպառազինում[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Նախապես պլանավորված էր նավը զինել քաշվող արկով և կոնտակտային պայթուցիչով։ Սուզանավը պետք է մոտենար կանգնած նշանակետին, սուզվելով անցներ նրա տակից և այն պահին, երբ պայթուցիկ հայտնվեր հակառակորդի նավի տակ՝ պայթեցներ այն։ Այս պլանը չի փորձարկվել, քանի որ պայթյունը կարող էր վտանգավոր լինել նաև սուզանավի համար, և արկը քաշող ճոպանը կարող էր փաթաթվել նավի պտուտակին։

Արդյունքում սուզանավը զինել են ձողային արկով, որը 22 ոտնաչափ (6, 7 մ) ձող էր ծայրին ամրացված 90 ֆունտ (41 կգ) կշռող արկով, որը լցված էր սև վառոդով^[3]։ Արկը նախատեսված էր օգտագործել նավի 1, 6 մետրից ոչ պակաս սուզված լինելու դեպքում։ Պայթուցիչի կառուցվածքի մասին տեղեկություններ չկան։ Դա կարող էր լինել և՛ մեխանիկական, և՛ էլեկտրական, որի մասին վկայում են սուզանավի մեջ գտնված էլեկտրահաղորդալարի մնացորդները։

Անձնակազմ[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Անձնակազմում ութ մարդ կար՝ հրամանատար-սպա և յոթ նավաստի-թիավարներ։ Հրամանատարի տեղը նավի քթամասում էր՝ ղեկանիվի և հորիզոնական ղեկի լծակների մոտ, իսկ նավաստիները նստում էին երկար, երկայնական նստարանին և պտտում էին ծնկաձև լիսեռը, որը անմիջականորեն միացած էր թիավարող պտուտակին։ Թիավարները ընտրվում էին կամավորներից, և չնայած ծառայության դժվարությանն ու վտանգավորությանը, ցանկացողների թիվը մեծ էր։

Անհաջողություններ[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

1863 թվականի օգոստոսի 12-ին սուզանավը փորձնական սուզման ժամանակ խորտակվել է և զոհվել են անձնակազմի հինգ անդամները։ Հոկտեմբերի 15-ին խորտակվել է երկրորդ անգամ։ Այս անգամ զոհվել են անձնակազմի բոլոր՝ ութ անդամները, նրանց թվում սուզանավի գյուտարարը՝ Հորաս Լոուսոն Հանլին։ Երկու անգամ էլ նավը բարձրացրել են և նորից շարք մտցրել։

Հարձակում «Հաուսաթոնիկի» վրա[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Իր առաջին և վերջին գրոհը «Հ․ Լ․ Հանլին» կատարել է 1864 թվականի փետրվարի 17-ին։ Նրա թիրախն էր Չարլսթոնի ափերի մոտկանգնած 12 թնդանոթ սպառազինությամբ, 1240 տ^[4] տարողությամբ ԱՄՆ ծովային ուժերի «Հաուսաթոնիկ» (անգլ.՝ USS Housatonic) նավը և իրականացնում էր քաղաքի ծովային շրջափակումը։

«Հ․ Լ․ Հանլին» լեյտենանտ Ջորջ Ե, Դիքսոնի հրամանատարությամբ և յոթ կամավոր-նավաստիներով անցել է ափից նավ ընկած տարածքը և հաջող գրոհել է։ Հինգ րոպեի ընթացքում նավը ջրի տակն է անցել, զոհվել է անձնակազմից հինգ մարդ, մնացածը փրկվել են նավակներով կամ նավի բեկորների օգնությամբ։

Հաջող գրոհից հետո սուզանավը պայմանական նշան է տվել ափ, և սկսել սուզումը^[5], որից հետո անհետ կորել է։ Ըստ ամերիկյան հետազոտողների կարծիքի սուզանավը մեխանիկական վնասվածք է ստացել, որի պատճառով չի կարողացել վեր բարձրանալ։ Այս կարծիքը հենված է այն փաստի վրա, որ նավաստիները զոհվել են իրենց հաստիքային տեղերում, և հետևաբար նրանց մահվան պատճառը եղել է թթվածնի պակասը սուզված վիճակում։

Որոնում և ներկա վիճակը[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Երկար ժամանակ նավի խորտակման վայրը անհայտ էր, և այն գնահատվել է 40 մլն ամերիկյան դոլլար։ Առաջին անգամ նրա գտնելու մասին հայտարարել է Էդվարդ Լի Սփենսը 1970 թվականին^[6]^[7] հաջորդը՝ 1995 թվականին Ռալֆ Ուիլբանքսը^[8]^[9]։ Մինչ այժմ վեճ է գնում երկու կողմերի միջև, թե ո՞վ է գտել նավը։

«Հ․ Լ․ Հանլին» գտել են «Հաուսաթոնիկի» խորտակման վայրից ոչ հեռու^[10], տիղմի մեջ, որի պատճառով էլ նավը բավականին լավ է պահպանվել։ Հարավային Կարոլինայի Նորթ-Չարլսթոնի Ուորեն Լաշի վերականգնման կենտրոնի հայտարարությամբ նավը վերականգնվել է և 2015 թվականից ցուցադրվում է կենտրոնում։

Գրականություն[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

The H. L. Hunley: The Secret Hope of the Confederacy by Tom Chaffin (Farrar, Straus and Giroux, 2008), ISBN 0-8090-9512-2
The Hunley: Submarines, Sacrifice & Success in the Civil War by Mark Ragan (Narwhal Press, Charleston/Miami, 1995), ISBN 1-886391-43-2
Ghosts from the Coast, "The Man Who Found the Hunley" by Nancy Roberts, UNC Press, 2001, ISBN 978-0-8078-2665-2
Treasures of the Confederate Coast: the "real Rhett Butler" & Other Revelations by Dr. E. Lee Spence, (Narwhal Press, Charleston/Miami, 1995), ISBN 1-886391-00-9
Civil War Sub ISBN 0-448-42597-1
The Voyage of the Hunley, ISBN 1-58080-094-7
Raising the Hunley, ISBN 0-345-44772-7
The CSS H. L. Hunley, ISBN 1-57249-175-2
The CSS Hunley, ISBN 0-87833-219-7
Shipwreck Encyclopedia of the Civil War: South Carolina & Georgia, 1861-1865 by Edward Lee Spence (Sullivan's Island, S. C., Shipwreck Press, 1991) OCLC: 24420089 Արխիվացված 2007-09-29 Wayback Machine
Shipwrecks of South Carolina and Georgia : (includes Spence's List, 1520-1865) Sullivan's Island, S. C. (Sullivan's Island 29482, Sea Research Society, 1984) OCLC 10593079 Արխիվացված 2007-09-29 Wayback Machine
Shipwrecks of the Civil War : Charleston, South Carolina, 1861-1865 map by E. Lee Spence (Sullivan's Island, S. C., 1984) OCLC 11214217 Արխիվացված 2007-09-29 Wayback Machine
Robert F. Burgess (1975). Ships Beneath the Sea: A History of Subs and Submersibles. United States of America: McGraw Hill. էջ 238.

Ծանոթագրություններ[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

↑ «H. L. Hunley, Confederate Submarine». Արխիվացված է օրիգինալից 2016 թ․ ապրիլի 22-ին. Վերցված է 2016 թ․ հուլիսի 21-ին.
↑ Hunley Newsletter #66 AUGUST/SEPTEMBER 2006, http://www.hunleystore.com/Newsletter_66-notes/Newletter_66.htm Արխիվացված 2016-03-04 Wayback Machine
↑ «The Torpedo». Արխիվացված է օրիգինալից 2016 թ․ ապրիլի 29-ին. Վերցված է 2016 թ․ հուլիսի 23-ին.
↑ «Housatonic». Արխիվացված է օրիգինալից 2013 թ․ դեկտեմբերի 13-ին. Վերցված է 2016 թ․ հուլիսի 23-ին.
↑ The Official Records of the Union and Confederate Navies in the War of the Rebellion; Series I – Vol. 15, p. 335.
↑ Cover Story: Time Capsule From The Sea - U.S. News & World Report, July 2-9, 2007
↑ 'Ghosts from the Coast, "Dr. E. Lee Spence, The Man Who Found the Hunley" by Nancy Roberts, UNC Press, 2001, ISBN 978-0-8078-2665-2, pp. 89-94
↑ Minutes of the Hunley Commission Meeting of September 14, 1995
↑ «Արխիվացված պատճենը». Արխիվացված է օրիգինալից 2003 թ․ հունվարի 15-ին. Վերցված է 2003 թ․ հունվարի 15-ին.
↑ «H. L. Hunley Limited 24 Inch - Civil War Replicas, Civil War Frigate Models - Wooden Model Ships». Արխիվացված է օրիգինալից 2016 թ․ հուլիսի 10-ին. Վերցված է 2016 թ․ հուլիսի 23-ին.

Արտաքին հղումներ[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

«Examination of Wallet Found Aboard Civil War Sub H. L. Hunley To Begin» (անգլերեն). www.navy.mil. 2003 թ․ փետրվարի 21. Արխիվացված օրիգինալից 2012 թ․ մայիսի 25-ին. Վերցված է 2012 թ․ փետրվարի 17-ին.
«Friends of the Hunley» (անգլերեն). www.hunley.org. Արխիվացված օրիգինալից 2012 թ․ մայիսի 25-ին. Վերցված է 2012 թ․ փետրվարի 17-ին.
«The Confederate States Submarine H L Hunley» (անգլերեն). www.thehunley.com. Արխիվացված օրիգինալից 2012 թ․ մայիսի 25-ին. Վերցված է 2012 թ․ փետրվարի 17-ին.

Վիքիպահեստն ունի նյութեր, որոնք վերաբերում են «Հ․ Լ․ Հանլի սուզանավ» հոդվածին։

[1] «H. L. Hunley, Confederate Submarine». Արխիվացված է օրիգինալից 2016 թ․ ապրիլի 22-ին. Վերցված է 2016 թ․ հուլիսի 21-ին.

[2] Hunley Newsletter #66 AUGUST/SEPTEMBER 2006, http://www.hunleystore.com/Newsletter_66-notes/Newletter_66.htm Արխիվացված 2016-03-04 Wayback Machine

[3] «The Torpedo». Արխիվացված է օրիգինալից 2016 թ․ ապրիլի 29-ին. Վերցված է 2016 թ․ հուլիսի 23-ին.

[autogenerated1-4] «Housatonic». Արխիվացված է օրիգինալից 2013 թ․ դեկտեմբերի 13-ին. Վերցված է 2016 թ․ հուլիսի 23-ին.

[5] The Official Records of the Union and Confederate Navies in the War of the Rebellion; Series I – Vol. 15, p. 335.

[6] Cover Story: Time Capsule From The Sea - U.S. News & World Report, July 2-9, 2007

[7] 'Ghosts from the Coast, "Dr. E. Lee Spence, The Man Who Found the Hunley" by Nancy Roberts, UNC Press, 2001, ISBN 978-0-8078-2665-2, pp. 89-94

[8] Minutes of the Hunley Commission Meeting of September 14, 1995

[9] «Արխիվացված պատճենը». Արխիվացված է օրիգինալից 2003 թ․ հունվարի 15-ին. Վերցված է 2003 թ․ հունվարի 15-ին.

[10] «H. L. Hunley Limited 24 Inch - Civil War Replicas, Civil War Frigate Models - Wooden Model Ships». Արխիվացված է օրիգինալից 2016 թ․ հուլիսի 10-ին. Վերցված է 2016 թ․ հուլիսի 23-ին.

[1]

[2]

[3]

[4]

[5]

[6]

[7]

[8]

[9]

[10]