Տորատաու
| Տորատաու | |
|---|---|
 | |
| Տեսակ | լեռ, Ռուսաստանի բնության հուշարձան և Ռուսաստանի հատուկ պաշտպանվող տարածք |
| Երկիր |  Ռուսաստան |
| Վարչատարածք | Իշիմբայսկի շրջան |
| Լեռնաշղթա | Հարավային Ուրալ |
 | |
 | |
Տորատաու (բաշկիրերեն՝ Торатау, ռուս.՝ Торатау, Тратау, Тра-тау, Тура-тау, բաշկիրերենից թարգմանած՝ նշանակում է Բերդասար), միայնակ սար՝ շիհան Ուրալյան լեռնաշղթայից հարավ՝ Ռուսաստանի Դաշնության Բաշկորտոստանի Ինքնավար Հանրապետության Իշիմբայի շրջանում։
Հակիրճ տեղեկատվություն[խմբագրել | խմբագրել կոդը]
Տորատաուն ունի խութային ծագում. կազմավորվել է ավելի քան 230 միլիոն տարի առաջ, ստորին պերմյան (ուշ պալեոզոյան) ժամանակներում, արևադարձային ծովում։ Հնագույն ծագման, ինչպես նաև գեղեցիկ տեսքի շնորհիվ ներառվել է Համաշխարհային երկրաբանական ժառանգության և Ռուսաստանի եզակի երկրաբանական օբյեկների ցանկերում։ Բացի այդ, սարի լանջերին աճում են ռելիկտային բուսատեսակներ, կատարին էլ հայտնաբերվել են հին բնակավայրի ավերակներ, և այդ ամենը նկատի առնելով՝ Տրատաուին շնորհվել է հնագիտության[1] և բնության համալիր հուշարձանի կարգավիճակ[2]։ Սարն ընդգրկվել է «Ռուսաստանի յոթ հրաշալիքներ» նախագծի կարճ ցանկում։
Չնայած այս ամենին՝ սարի ապագան կարող է վտանգվել. իշխանություններն ու սոդայի արտադրության բաշկիրական ընկերությունը շահագրգռված են շահագործելու սարի հանքավայրը[3][4][5]։
Մեր օրերում Տորատաուն ոչ միայն զբոսաշրջիկների, այլև պարապլաներիստների սիրած այցելավայր է։ 1999 թվականի հուլիսի 3-ին Վիկտոր Ֆյոդորովը, մեկնարկելով այս սարից, Ռուսաստանի ռեկորդ է սահմանել՝ մեկ անգամից ճախրելով 143 կիլոմետր[6]։
Տորատաուն արտացոլված է բազմաթիվ գեղանկարչական, գրական, երաժշտական, բանահյուսային ստեղծագործություններում։ Իշիմբայ քաղաքի և նույնանուն շրջանի խորհրդանիշն է՝ պատկերված դրանց դրոշներին ու զինանշաններին։ Սարի վրա գտնվող հնավայրից հայտնաբերված առարկաները, իրերը ցուցադրվում են Ստեռլիտամակի պատմա-երկրագիտական թանգարանում։
Ստուգաբանություն[խմբագրել | խմբագրել կոդը]
Լայնորեն տարածված վարկածի համաձայն՝ Տորատաու անվանումն առաջացել է բաշկիրերեն «тора» — «բերդ, ավան», և «тау» — «սար» արմատներից։ Սարի գագաթին դեռ երկաթի դարի ժամանակներում սրբավայր է հիմնվել՝ շրջապատված պարսպանման հողաթմբերով[7]։ Ռուսաստանի գիտությունների ակադեմիայի թղթակից անդամ Ռ. Գ. Կուզեևի կարծիքով՝ սարի անվանումը բուլղարների հին լեզվով ստուգաբանվում է որպես Աստվածասար (Դիցասար) կամ Սրբատեղի սար[8][9][10]։ Ըստ մեկ ուրիշ՝ այլընտրանքային վարկածի՝ Տորատաու նշանակում է «Բարձրագույն օրենքի սար»[7] [11][12]:
Ֆիզիկական բնութագիրը[խմբագրել | խմբագրել կոդը]
Տորատաուի երկարությունը մոտավորապես մեկ կիլոմետր է, լայնությունը՝ 850 մետր, բարձրությունը Բելայա գետի նկատմամբ՝ 220 մ, գետնից՝ 200 մ, ծովի մակերևույթից՝ 338 մ։ Կոնաձև է։ Լանջերն ունեն 20-30 աստիճան թեքություն, զուրկ են կարծրապար ժայռերից։ Հյուսիսային լանջին՝ հիմքի մոտ աղբյուրներ են բխում, որոնցից մեկը ծծմբային միացություններով հագեցած ջուր է պարունակում։
Պատկերասրահ[խմբագրել | խմբագրել կոդը]
-
-
-
Տորատաուն ձմռանը
Ծանոթագրություններ[խմբագրել | խմբագրել կոդը]
- ↑ Постановление Совета Министров РСФСР № 1327 від 30 августа 1960 года «О дальнейшем улучшении дела охраны памятников культуры в РСФСР» Արխիվացված 2018-08-28 Wayback Machine.(ռուս.)
- ↑ Хрисматуллин И. Р. Геэкологический анализ Стерлитамакских шиханов: последствия и перспективы антропогенного воздействия на комплексные памятники природы // Вестник Кемеровского государственного университета. — № 2 (58). Т.2. — 2014. — С. 77-82. (ռուս.)
- ↑ Denis Manturov publicly supported the BSK in the development of Bashkir Shihans (In Russian)
- ↑ [1]
- ↑ Наталья Павлова. https://www.kommersant.ru/doc/3638251. Վերցված է 10 квітня 2019-ին.
{{cite web}}: Missing or empty|title=(օգնություն); Unknown parameter|веб-сайт=ignored (օգնություն); Unknown parameter|дата=ignored (օգնություն); Unknown parameter|мовою=ignored (օգնություն); Unknown parameter|назва=ignored (օգնություն); Unknown parameter|переклад-назви=ignored (օգնություն) - ↑ Андрей Собетов. http://paragliding.spb.ru/records/. Վերցված է 10 квітня 2019-ին.
{{cite web}}: Missing or empty|title=(օգնություն); Unknown parameter|веб-сайт=ignored (օգնություն); Unknown parameter|мовою=ignored (օգնություն); Unknown parameter|назва=ignored (օգնություն); Unknown parameter|переклад-назви=ignored (օգնություն) - ↑ 7,0 7,1 Гарустович Г. Н. Тура-тау Արխիվացված 2018-09-09 Wayback Machine // Башкирская энциклопедия: в 7 т. — Уфа: ГАУН РБ «Башкирская энциклопедия».(ռուս.)
- ↑ Р. Г. Кузеев. Башкирские шежере. — Уфа: Башкирское книжное издательство, 1960. (ռուս.)
- ↑ Уфимская губерния / Энциклопедический словарь Ф. А. Брокгауза и И. А. Ефрона. — С.-Пб.: Брокгауз-Ефрон, 1890—1907.(ռուս.)
- ↑ Рычков П. И. Топография Оренбургская, то есть обстоятельное описание Оренбургской губернии Արխիվացված 2018-07-18 Wayback Machine. — Санкт-Петербург, 1762. — С.244.(ռուս.)
- ↑ История башкирских родов. Юрматы. Сборник документов и материалов. Том 30. Ч. 2 / С. И. Хамидуллин, Б. А. Азнабаев, И. Р. Саитбатталов, И. З. Султанмуратов, Р. Р. Шайхеев, Р. Р. Асылгужин, В. Г. Волков, А. А. Каримов, А. М. Зайнуллин. — Уфа: НОЦ «История башкирского народа» ИИГУ БашГУ, Китап, 2018. — С. 129.(ռուս.)
- ↑ Кузеев Р. Г. Происхождение башкирского народа. Этнический состав, история расселения. — М.: Издательство «Наука», 1974. — С. 123.(ռուս.)
Արտաքին հղումներ[խմբագրել | խմբագրել կոդը]
- «Торатау юрматылар өсөн бик ҡәҙерле»: фекер. «Башинформ» мәғлүмәт агентлығы, 7 декабрь 2018 йыл(Ստուգված է 7 Դեկտեմբերի 2018)
- Фотографии шихана Тратау с разных сторон
- А. П. Рождественский, И. М. Япаров. Шиханы Արխիվացված 2013-11-28 Wayback Machine
- Фото(չաշխատող հղում)
- Фото М. Сёминой(չաշխատող հղում)
- [2] Արխիվացված 2011-09-05 Wayback Machine
- Сферические панорамы с видом на Тратау Արխիվացված 2017-07-05 Wayback Machine
- Ҡәғбә кеүек уның һәр ташы Արխիվացված 2016-11-10 Wayback Machine
