Վրաստանի սահմանադրություն
.jpg)
| Երկիր | Վրաստան  | |
|---|---|---|
| Իրավասությունը տարածվում է | Վրաստան | |
| Effective date | 17 Հոկտեմբերի 1995 | |
Վրաստանի սահմանադրություն (վրաց.՝ საქართველოს კონსტიტუცია՝ սաքարթվելոս կոնստիտուցիա), մայր օրենք, որով առաջնորդվում է երկրի հասարակական-քաղաքական կյանքը, սահմանում է նրա պետական կառուցվածքը` օրենսդիր և գործադիր մարմինները, կառավարման և իշխանության մարմինների համակարգը, քաղաքացիական իրավունքները և ազատությունը, ինչպես նաև դատական համակարգը։ Այն հաստատվել է Վրաստանի խորհրդարանի կողմից 1995 թվականի օգոստոսի 24-ին և ուժի մեջ է մտել 1995 թվականի հոկտեմբերի 17-ին: Սահմանադրությունը փոխարինել է 1992 թվականի նոյեմբերի պետական իշխանության մասին դեկրետին, որը գործել է որպես միջանկյալ հիմնական օրենք Խորհրդային Միության լուծարումից հետո:
Պատմություն
[խմբագրել | խմբագրել կոդը]Վրաստանի դեմոկրատական հանրապետություն և խորհրդային իշխանություն
[խմբագրել | խմբագրել կոդը]
Վրացական սահմանադրականության պատմությունը սկսվում է քսաներորդ դարում, երբ 1918 թվականի մայիսի 26-ին Վրաստանի դեմոկրատական հանրապետությունն ընդունեց Անկախության ակտը և սկսեց Սահմանադրության մշակումը։ Սահմանադրության մշակումը տևեց երեք տարի։ 1921 թվականի փետրվարի 21-ին, բախվելով խորհրդային ագրեսիայի սկսվելուն, Վրաստանի Հիմնադիր ժողովն ընդունեց Վրաստանի Դեմոկրատական Հանրապետության սահմանադրությունը, որը ազգի պատմության մեջ առաջին ժամանակակից հիմնարար օրենքն էր, որը, փաստորեն, չկարողացավ կատարել իր գործառույթը և տևեց ընդամենը չորս օր[1]։ Այնուհետև Վրաստանը 1922, 1927, 1937 և 1978 թվականներին ընդունեց չորս խորհրդային սահմանադրություններ, որոնք տիպիկ խորհրդային սահմանադրություններ էին և ոչ մի կերպ չէին տարբերվում Ռուսաստանի Խորհրդային Ֆեդերատիվ Սոցիալիստական Հանրապետության սահմանադրություններից[2]:
1978 թվականին Վրացական ԽՍՀ-ի սահմանադրական կարգավիճակը վերացնելու փորձը մեծ քաղաքական ճգնաժամ առաջացրեց։ Առաջարկությունն ի վերջո հետ է կանչվել խորհրդային կառավարության կողմից:
Անկախության վերականգնումից հետո
[խմբագրել | խմբագրել կոդը]1990 թվականի հոկտեմբերի 28-ին Վրաստանում տեղի ունեցան Վրացական ԽՍՀ Գերագույն խորհրդի առաջին բազմակուսակցական ընտրությունները։ Ընտրություններից ընդամենը 16 օր անց Գերագույն խորհուրդը մի շարք փոփոխություններ կատարեց դեռևս գործող 1978 թվականի Խորհրդային Միության սահմանադրության մեջ։ Երկրի անունից հանվել են «Սովետական սոցիալիստ» բառերը և պետությունը վերանվանվել «Վրաստանի Հանրապետություն», փոխվել են պետական խորհրդանիշները, վերացվել է Կոմունիստական կուսակցության ղեկավար դերը և ներդրվել է քաղաքական բազմակարծություն[2][3]։
1991 թվականի վերջին Վրաստանի Գերագույն խորհրդի, Հանրապետության նախագահի և կառավարության լիազորությունները հակասահմանադրական կերպով դադարեցվեցին։ 1992 թվականի հունվարի 6-ին ստեղծվեցին Վրաստանի Հանրապետության ռազմական խորհուրդը (եռյակը) և Ժամանակավոր կառավարությունը։ Ռազմական խորհուրդը չեղյալ համարեց Խորհրդային Միության վերանայված անցումային սահմանադրությունը և օրենսդրությունը և 1992 թվականի փետրվարի 21-ին ընդունեց հռչակագիրը 1921 թվականի Սահմանադրության վերականգնման մասին։ Նույն թվականին Ռազմական խորհուրդը լուծարվեց, և ստեղծվեց Վրաստանի Հանրապետության Պետական խորհուրդը[4]։ 1921 թվականի վերականգնված սահմանադրությունը արժանացավ նույն ճակատագրին, ինչ դրա ընդունումը. այն իրականում ոչ մի օր ուժի մեջ չմտավ, քանի որ այն համահունչ չէր արդիականությանը և ժամանակին[5]:
Կարճ սահմանադրություն
[խմբագրել | խմբագրել կոդը]1992 թվականի նոյեմբերի 6-ին Վրաստանի Հանրապետության խորհրդարանն ընդունեց «Պետական իշխանության մասին» օրենքը, որը հայտնի է որպես Փոքր Սահմանադրություն։ Այն ժամանակ պարզվեց, որ այս օրենքը միակ ակտն էր, որը կարող էր փոխարինել հիմնական օրենքին առանց սահմանադրության մնացած երկրում[5]։
Նոր սահմանադրություն
[խմբագրել | խմբագրել կոդը]Նախագծում
[խմբագրել | խմբագրել կոդը]1993 թվականի փետրվարի 16-ին Վրաստանի խորհրդարանի նախագահ, պետության ղեկավար Էդուարդ Շևարդնաձեն խորհրդարանին ներկայացրեց Վրաստանի Պետական սահմանադրական հանձնաժողով ստեղծելու առաջարկը, որը պետք է մշակեր ոչ թե նոր սահմանադրություն, այլ նոր տարբերակի նախագիծ։ 1921 թվականի Սահմանադրությունը[6]։
1993 թվականի մարտի 25-ին Վրաստանի խորհրդարանը որոշում ընդունեց Վրաստանի պետական սահմանադրական հանձնաժողովի ստեղծման և նրա կանոնադրության հաստատման մասին։ Այս կանոնադրության հիման վրա Պետական սահմանադրական հանձնաժողովի նախագահ է ընտրվել Վրաստանի խորհրդարանի նախագահ և պետության ղեկավար Էդուարդ Շևարդնաձեն։ Նրա տեղակալներ են ընտրվել Թբիլիսիի պետական համալսարանի իրավագիտության ֆակուլտետի դեկան, պրոֆեսոր Գիվի Ինցկիրվելին և Վախթանգ Խմալաձեն։ Հանձնաժողովի քարտուղար է ընտրվել պրոֆ. Ավթանդիլ Դեմետրաշվիլին։ Սահմանադրական հանձնաժողովի կազմում ընդգրկված էին խորհրդարանի անդամներ, իրավաբաններ, տնտեսագետներ, պատմաբաններ, Վրաստանի գիտությունների ակադեմիայի նախագահն ու ակադեմիկոսները, Թբիլիսիի պետական համալսարանի պրոֆեսորներ՝ ընդհանուր 118 անդամ[7][8]։
| Խումբ | Ղեկավար |
|---|---|
| 1921 թվականի Սահմանադրության վերլուծություն | Լևան Թոիձե |
| Ընթացիկ օրենսդրական գործունեության վերլուծություն | Կոնստանտին Կեմուլարիա |
| Օրենսդրական հարցեր | Դավիթ Մելիքիշվիլի |
| Սահմանադրական վերահսկողության հարցեր | Ջոնի Խեցուրիանի |
| Դատական հարցեր | Մինդիա Ուգրեխելիձե |
| Սոցիալ-տնտեսական հարաբերությունների հիմնախնդիրներ | Վլադիմիր Պապավա |
| Անվտանգության և պաշտպանության հարցեր | Նոդար Նաթաձե |
| Արտաքին գործերի հարցեր | Թեդո Պատարաշվիլի |
| Ազգային փոքրամասնության հարցեր | Զուրաբ Ժվանիա |
| Միջազգային իրավունք և օտարերկրյա պետությունների օրենսդրություն | Լևան Ալեքսիձե |
| Նախաբանի հարցեր | Միխեիլ Նանեիշվիլի |
| Մարդու իրավունքների հարցեր | Քարթլոս Ղարիբաշվիլի |
| Գործադիրի հարցեր | Թեդո Նինիձե |
| Քաղաքական և ընտրական իրավունքի խնդիրներ | Դավիթ Կուպրեիշվիլի |
| Տարածքային դասավորվածության խնդիրներ | Իրակլի Շենգելայան |
Խորհրդարանի որոշումներից մեկի համաձայն՝ աշխատանքային խմբերի մշակած նախագծերը պետք է միավորվեին խմբագրական խմբի հետ. Սահմանադրության վերջնական տարբերակը նախ պետք է ընդուներ Պետական սահմանադրական հանձնաժողովը, ապա՝ Վրաստանի խորհրդարանը։ Այսպես ընդունված նախագիծը պետք է դրվեր համընդհանուր քվեարկության՝ սահմանադրությունը պետք է ընդունվեր ժողովրդի կողմից։ Աշխատանքային ընթացքի ընթացքում այս պլանում կատարվել են էական փոփոխություններ։ 1921 թվականի Սահմանադրությունն ընդունելու փոխարեն որոշվեց ընդունել բոլորովին նոր Սահմանադրություն։ 1993–1995 թվականներին Հանձնաժողովի քարտուղարության կողմից կազմակերպվել են տարբեր գիտաժողովներ և սեմինարներ՝ հիմնախնդիրները խորապես ուսումնասիրելու և պետությունների փորձը հաշվի առնելու նպատակով։ Քարտուղարությանը ակտիվորեն աջակցում էր Վենետիկի հանձնաժողովը[9]:
1995 թվականի սկզբին, բացի Էդուարդ Շևարդնաձեի նախագծից, Սահմանադրական հանձնաժողովն արդեն ուներ 12 նախագիծ, որոնք ներկայացված էին տարբեր քաղաքական խմբերի, կազմակերպությունների և քաղաքացիների կողմից։ Բոլոր նախագծերը քիչ թե շատ մանրամասն ուսումնասիրվել են հանձնաժողովի տարբեր մակարդակներում, փորձ է արվել մշակել նաեւ հաշտեցված տարբերակ։
Վավերացում
[խմբագրել | խմբագրել կոդը]1995 թվականի մայիսին սահմանադրական հանձնաժողովի լիագումար նիստերում սկսվեցին վերջնական քննարկումները։ Քննարկման հիմքում ընկած է Էդուարդ Շևարդնաձեի ներկայացրած նախագիծը։ Հուլիսի 2-ին Պետական սահմանադրական հանձնաժողովը 64 դեմ, 4 դեմ ձայներով ընդունեց նախագիծը և այն ներկայացրեց Վրաստանի խորհրդարանի հաստատմանը[10]
Սահմանադրական հանձնաժողովի սահմանած պետական դասավորության ձեւերն անընդունելի են ստացվել խորհրդարանի համար։ Պայմանավորվածության առաջին սկզբունքները հանվեցին սահմանադրության նախագծից, այնուհետև փոխվեց կիսանախագահական հանրապետության ձևը նախագահական հանրապետության նման տարբերակով։
1995 թվականի օգոստոսի 24-ին, ժամը 17:50-ին, Վրաստանի Հանրապետության խորհրդարանը 159 կողմ և 8 դեմ ձայներով ընդունեց Վրաստանի Սահմանադրությունը: 1995 թվականի սեպտեմբերի 17-ին Պետական սահմանադրական հանձնաժողովի և Վրաստանի խորհրդարանի անդամները ստորագրեցին պաշտոնական Սահմանադրության տեքստը կառավարության տանը, որտեղ Վրաստանի Հանրապետության Գերագույն խորհուրդը հռչակեց Վրաստանի անկախության վերականգնման մասին ակտը:
2004 թվականի փոփոխություններ
[խմբագրել | խմբագրել կոդը]Հունվարի 4-ին Միխեիլ Սաակաշվիլին հաղթեց 2004 թվականի Վրաստանի նախագահական ընտրություններում՝ հավաքելով ձայների ճնշող մեծամասնությունը՝ 96 տոկոս: Փետրվարին պառլամենտի միջոցով շտապեց սահմանադրական փոփոխությունները՝ ամրապնդելով նախագահի լիազորությունները՝ արձակելու խորհրդարանը և ստեղծելով վարչապետի պաշտոնը: Զուրաբ Ժվանիան նշանակվեց վարչապետ, իսկ ժամանակավոր նախագահ Նինո Բուրջանաձեն դարձավ խորհրդարանի խոսնակ։
2010 թվականի փոփոխություններ
[խմբագրել | խմբագրել կոդը]2010 թվականի հոկտեմբերի 15-ին Վրաստանի խորհրդարանը 112 կողմ ձայներով ընդունեց Սահմանադրության հինգ հիմնական ուղղումները, որոնք զգալիորեն նվազեցրին Վրաստանի նախագահի լիազորությունները՝ հօգուտ վարչապետի և կառավարության։ Նոր սահմանադրությունն ուժի մեջ է մտել 2013 թվականի նոյեմբերի 17-ին[11]՝ 2013 թվականի նախագահական ընտրություններում հաղթող Գիորգի Մարգվելաշվիլիի երդմնակալության ժամանակ[12]:
2017-2018 թվականների փոփոխություններ
[խմբագրել | խմբագրել կոդը]2017 թվականի սեպտեմբերի 26-ին Վրաստանի խորհրդարանը 117 կողմ և երկու դեմ ձայների հարաբերակցությամբ ընդունեց սահմանադրական փոփոխությունները: Քվեարկությունը բոյկոտվեց ընդդիմության կողմից։ Համաձայն նոր օրենսդրության, ուղղակի նախագահական ընտրությունները պետք է չեղարկվեն, իսկ 2024 թվականին երկիրը կանցնի խորհրդարանական ամբողջական համամասնական ընտրակարգի[13][14]: Հոկտեմբերի 9-ին նախագահ Գիորգի Մարգվելաշվիլին վետո դրեց փոփոխությունների վրա և օրինագծի նախագիծն իր առարկություններով վերադարձրեց խորհրդարան, սակայն խորհրդարանը խախտեց վետոն և հոկտեմբերի 13-ին հաստատեց նախնական տարբերակը[15]։ Հետագա փոփոխությունները, որոնք ներառում են Վենետիկի հանձնաժողովի կողմից առաջարկված մի քանի փոփոխություններ, ընդունվել են 2018 թվականի մարտի 21-ին[16]:
Սահմանադրության մեջ եղել են հետևյալ փոփոխությունները.
- Նախագահն այլևս չի ընտրվում ուղղակի ժողովրդի կողմից, փոխարենը՝ խորհրդարանական հանձնաժողովի կողմից։
- Ամուսնությունը սահմանվում է որպես «կնոջ և տղամարդու միություն՝ ընտանիք ստեղծելու նպատակով»[17]:
- Գյուղատնտեսական հողերը «բացառիկ նշանակության ռեսուրս» են և կարող են լինել միայն «պետությունը, ինքնակառավարվող սուբյեկտը, Վրաստանի քաղաքացին կամ Վրաստանի քաղաքացիների միությունը»[18]:
Ծանոթագրություններ
[խմբագրել | խմբագրել կոդը]- ↑ Demetrashvili, Kobakhidze, էջ 51
- ↑ 2,0 2,1 Demetrashvili, Kobakhidze, էջ 52-53
- ↑ Tsnobiladze, 2004, էջ 126
- ↑ Tsnobiladze, 2004, էջ 127–128
- ↑ 5,0 5,1 Demetrashvili, Kobakhidze, էջ 58
- ↑ Demetrashvili, Kobakhidze, էջ 59
- ↑ Demetrashvili, Kobakhidze, էջ 59-60
- ↑ Tsnobiladze, 2004, էջ 132
- ↑ Demetrashvili, Kobakhidze, էջ 61
- ↑ Demetrashvili, Kobakhidze, էջ 62
- ↑ Walker, Shaun (28 October 2013). «Georgia elects oligarch PM Bidzina Ivanishvili's candidate as president». The Guardian. Վերցված է 28 October 2013-ին.
- ↑ New Constitution Adopted. Civil Georgia. 15 October 2010
- ↑ «Parliament Approves Constitution on Final Reading». Civil Georgia. 27 September 2017. Վերցված է 27 September 2017-ին.
- ↑ «Key Points of Newly Adopted Constitution». Civil Georgia. 27 September 2017. Վերցված է 27 September 2017-ին.
- ↑ «Parliament Overrides Presidential Veto on Constitutional Amendments». Civil Georgia. 13 October 2017. Վերցված է 17 October 2017-ին.
- ↑ «Constitutional Changes Passed on Final Reading». Civil Georgia (անգլերեն). 24 March 2018. Վերցված է 25 March 2018-ին.
- ↑ «Georgia's Ruling Party 'Supermajority' Passes Unilateral Constitutional Reform». Jamestown.
- ↑ «Georgia temporarily lifts ban on sale of agricultural land to foreign citizens». OC Media. 7 December 2018.
Արտաքին հղումներ
[խմբագրել | խմբագրել կոդը]- Demetrashvili, Avtandil; Kobakhidze, Irakli (2010). Constitutional Law. Tbilisi, Georgia.
{{cite book}}: CS1 սպաս․ location missing publisher (link) - Tsnobiladze, Paata (2004). Constitutional Law. Vol. 1. Tbilisi, Georgia.
{{cite book}}: CS1 սպաս․ location missing publisher (link)
|
