Վասիշտա

Վիքիպեդիայից՝ ազատ հանրագիտարանից
Վասիշտա
Դիմանկար
Ծնվել էմ.թ.ա. 2 հազարամյակ
Մահացել էմ.թ.ա. 2 հազարամյակ
Կրոնհինդուիզմ
Մասնագիտությունաստղագետ, աստղագուշակ և բանաստեղծ
ԱմուսինArundhati?
Ծնողներհայր՝ Բրահմա
ԵրեխաներŚakti Maharṣi?
 Vasishtha Վիքիպահեստում

Վասիշտա (մ.թ.ա. 2 հազարամյակ - մ.թ.ա. 2 հազարամյակ),վեդական և հինդուական դիցաբանության մեջ յոթ աստվածային իմաստուններից մեկը ՝ ռիշին, Բրահմայի հոգևոր որդին, երկրային էակների նախահայրերից մեկը, Արունդհաթիի ամուսինը ՝ Շուրասենա[1], Չիտրակետուի թագավոր շակտրի իմաստունի հայրը և պարաշարայի իմաստունի պապը[2]։ Արեգակնային դինաստիայի տիրակալների ընտանեկան դաստիարակ. Գուրու Ռաման (Վիշնուի յոթերորդ ավատարները). Նա Ռամային ցույց տվեց մարդու կյանքի բարձրագույն նպատակի ՝ մոկշայի ուղին։ Դրա մասին հիշատակումներ կան Ռիգվեդայում, Մահաբհարատայում, Ռամայանայում և հինդուիզմի մի շարք այլ տեքստերում։

Նրա աշրամում ապրում էր նանդինի կովը, որը կաթից բացի սնունդ էր տալիս իր բնակիչներին ՝ կատարելով նրանց ցանկությունները։ Այս կով ունենալու ցանկության պատճառով Վիշվամիտրան վիճեց Վասիշտայի հետ և թողեց իր թագավորությունը։

Համարվում է վեդական աստղագուշակությանը նվիրված «Վասիշտա-սամհիտա» տրակտատի հեղինակը։ Հանդես է գալիս որպես «Յոգա-Վասիշտհի» - ի գլխավոր հերոսներից մեկը։ Համարվում է «Ռիգվեդա» Վիի մանդալայի օրհներգերի հեղինակը (անուկրամանիում այս մանդալայի հարյուր չորս օրհներգերից երեքում նշված են նաև այլ հեղինակներ)։

Նկարագրվում է, որ նա միշտ խստորեն կատարել է իր պարտականությունը և հետևել սուրբ գրություններով սահմանված ծեսերին։

Վասիշթի անվան հետ կապված է «Մահամրիտյումջայա մանտրա»։ Նախքան այն երգելը, հինդուներին ավանդաբար խորհուրդ է տրվում ակնածանք հայտնել Գանեշային և հենց Վասիշտային։

Պատմություն[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Պատմական Վասիշտան բանաստեղծներից մեկն էր (Ռիշի) — Ռիգվեդայի հեղինակներ և պուրոհիտա (քահանա) Սուդասա Պայջավան, Բհարատա ցեղի առաջնորդ։

Ռիգվեդայի 7.33.9 օրհներգում Վասիշտան նկարագրվում է որպես գիտնական, ով անցել է Սարասվատի գետը[3], իր դպրոցը հիմնելու համար։ Ինչ-որ պահի նա փոխարինեց Վիշվամիտրա Գատչինային որպես սուդասի պուրոհիտա։ Ավելի ուշ հինդուական տեքստերում Վիշվամիտրան և Վասիշտան երկար ժամանակ թշնամություն են ունեցել, և գիտնականները պնդում են, որ նրանք պատմականորեն թշնամություն են ունեցել Բհարատ պուրոհիտի դիրքի վերաբերյալ։ Այնուամենայնիվ, այս տեսակետը քննադատության ենթարկվեց ներքին ապացույցների բացակայության և Ռիգվեդայի վերաբերյալ հետագա տեսակետների պրոյեկցիայի պատճառով[4][5]։ Սուդասում և Վասիշտայում Տրիցու Բհարատաները հաղթեցին տասը թագավորների ճակատամարտում[6]։ Սուդասը վճռականորեն հաղթեց Պուրուի գլխավորած դաշինքին ՝ ռազմավարական նպատակներով ճեղքելով Ռավի գետի բնական ամբարտակը, որի արդյունքում հակառակորդների մեծ մասը խորտակվեց. հաղթանակը վերագրվում է Ինդրա ՝ բհարատների հովանավոր աստծո բարեհաճությանը և ռազմավարությանը, որի օրհնություններն ապահովված էին իրեն ուղղված Վասիշտայի օրհներգերով[6][7]։

Նա ամուսնացած էր Արունդատիի հետ, ուստի նրան անվանում էին նաև Արունդհատի Նաթա, ինչը նշանակում է Արունդհատիի ամուսին[8]։ Ավելի ուշ, հնդկական ավանդույթի համաձայն, ենթադրվում է, որ տարածաշրջանը եղել է իմաստուն Վյասայի և Պանդավայի բնակավայրը ՝ Մահաբհարաթայի հինգ եղբայրները[9]։ Հին և միջնադարյան հինդուական տեքստերում նա սովորաբար նկարագրվում է որպես իմաստուն ՝ երկար մազերով, կոկիկ կապած բուլկի մեջ, ոլորված դեպի աջ, մորուք, կլորացված բեղեր և տիլակա ճակատին[10]։

Բուդդայական պալիական կանոնական տեքստերում, ինչպիսիք են Դիգհա-նիկայ, Թևջա-սուտեն, նկարագրվում է Բուդդայի և իր ժամանակի վեդական գիտնականների միջև բանավեճը։ Բուդդան տասը ռիշիի անուններն անվանում է որպես «վաղ իմաստուններ»  և հին բանաստեղծությունների ստեղծողներ, որոնք հավաքվել և երգվել են իր դարաշրջանում, նրանցից մեկը Վասեթթան է (սանսկրիտում «Վասիշտա» անվան պալիական «Համարժեք»[11])[12]։

Գաղափարներ[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Վաշիշտան Ռիգվեդայի յոթերորդ գրքի հեղինակն է[13],նրա «ընտանեկան գրքերից» մեկը և հինդուիզմի ամենահին վեդական սուրբ գրություններից մեկը[14]։ Վասիշտայի կողմից կազմված շարականները նվիրված են Ագնիին, Ինդրային և այլ աստվածներին, բայց, ըստ Ռ. ն.Դանդեկար, Անույ Կումար Գուպտայի խմբագրած գրքում, Այս շարականները հատկապես կարևոր են Ինդրավարունաուի չորս շարականների համար։ Դրանք պարունակում են «մոլեռանդության մասին բոլոր մտքերը» հաղթահարելու ուղերձ ՝ առաջարկելով իրատեսական մոտեցում երկու մրցակից կրոնական գաղափարների միջև փոխադարձ «համակարգման և ներդաշնակության» նկատմամբ ՝ մերժելով յուրաքանչյուրի հակասական գաղափարները և գտնելով փոխլրացնող հոգևոր միջուկ երկուսում էլ[14]։ Այս օրհներգերը հավասարապես մեծ են հռչակում երկու աստվածներին ՝ Ինդրային և Վարունային։ Մեկ այլ օրհներգում, մասնավորապես Ռիգվեդայի 7.83.9 հատվածում, Վասիշտան սովորեցնում է, որ Վեդական աստվածներ Ինդրան և Վարունան լրացնում են միմյանց և հավասարապես կարևոր են, քանի որ մեկը հաղթում է չարին ՝ մարտերում թշնամիներին պարտության մատնելով, իսկ մյուսը պահպանում է բարին խաղաղության ժամանակ ՝ օրենքի միջոցով սոցիալ-էթիկական հարաբերությունների միջոցով[15]։ Ռիգվեդա Վասիշտայի յոթերորդ մանդալան փոխաբերական տրակտատ է[16]։ Վասիշտան իր պատմության ընթացքում կրկին հայտնվում է որպես կերպար հինդուական տեքստերում, որոնք ուսումնասիրում են հաշտեցումը հակամարտող կամ հակադիր գաղափարախոսությունների միջև[17]։

Ըստ կրոնի պրոֆեսոր Էլիսոն Ֆինդլիի, Ռիգվեդայում գտնվող Վասիշտայի օրհներգերը շատ առումներով և ազդեցիկ են ամենաինտրիգային։ Վաշիշտան շեշտում է, որ միջոցները պետք է լինեն նույնքան կարևոր, որքան կյանքի նպատակները ՝ խրախուսելով ճշմարտացիությունը, նվիրվածությունը, լավատեսությունը, ընտանեկան կյանքը, հասարակության այլ անդամների հետ նրա բարգավաճումը կիսելը, ի թիվս այլ մշակութային։

Վասիշտայի անունը կապված է յոգական սանսկրիտ բանաստեղծության հետ, որն արտացոլում է ադվայթ-վեդանտների փիլիսոփայության և հոգեբանության տեսակետները ' «Յոգա Վասիշտա» (योग वासिष्ठ) որը ստեղծվել է փորձնականորեն նոր դարաշրջանի վեցերորդ դարում և թարգմանվել է քսաներորդ դարում եվրոպական շատ լեզուներով (ներառյալ ռուսերեն)։ Վասիշտայի պոեզիան, որն արտացոլում է ադվայտա-վեդանտայի փիլիսոփայության և հոգեբանության տեսակետները, կապված է Վասիշտայի անվան հետ։

Ծանոթագրություններ[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

  1. ↑ «Шактри». Բրոքհաուզի և Եֆրոնի հանրագիտական բառարան: 86 հատոր (82 հատոր և 4 լրացուցիչ հատորներ). Սանկտ Պետերբուրգ. 1890–1907.{{cite book}}: CS1 սպաս․ location missing publisher (link)
  2. ↑ «Парашара». Բրոքհաուզի և Եֆրոնի հանրագիտական բառարան: 86 հատոր (82 հատոր և 4 լրացուցիչ հատորներ). Սանկտ Պետերբուրգ. 1890–1907.{{cite book}}: CS1 սպաս․ location missing publisher (link)
  3. ↑ Michael Witzel (1997). Inside the Texts, Beyond the Texts: New Approaches to the Study of the Vedas: Proceedings of the International Vedic Workshop, Harvard University, June 1989. Harvard University Press. էջեր 289 with footnote 145. ISBN 978-1-888789-03-4.
  4. ↑ Witzel, Michael (1995). «Ṛgvedic history: poets, chieftains and polities». In Erdosy, George (ed.). The Indo-Aryans of Ancient South Asia: Language, Material Culture and Ethnicity. De Gruyter. էջեր 248–249, 251.
  5. ↑ Jamison, Brereton, 2014, էջ 1015—1016
  6. ↑ 6,0 6,1 Witzel, Michael (1995). «4. Early Indian history: Linguistic and textual parametres». In Erdosy, George (ed.). The Indo-Aryans of Ancient South Asia: Language, Material Culture and Ethnicity. Indian Philology and South Asian Studies (անգլերեն). De Gruyter. էջեր 85–125. doi:10.1515/9783110816433-009. ISBN 978-3-11-081643-3.
  7. ↑ Brereton, Joel P.; Jamison, Stephanie W., eds. (2014). The Rigveda: The Earliest Religious Poetry of India. Vol. I. Oxford University Press. էջեր 880, 902–905, 923–925, 1015–1016. ISBN 9780199370184.
  8. ↑ Gopal, Madan (1990). K.S. Gautam (ed.). India through the ages. Publication Division, Ministry of Information and Broadcasting, Government of India. էջ 70.
  9. ↑ Strauss, Sarah (2002). «The Master's Narrative: Swami Sivananda and the Transnational Production of Yoga». Journal of Folklore Research. Indiana University Press. 23 (2/3): 221. JSTOR 3814692.
  10. ↑ Edwin Bryant (2003). The Quest for the Origins of Vedic Culture: The Indo-Aryan Migration Debate. Oxford University Press. էջ 164. ISBN 978-0-19-516947-8.
  11. ↑ Steven Collins (2001). Aggañña Sutta. Sahitya Akademi. էջ 17. ISBN 978-81-260-1298-5. «Источник». Արխիվացված օրիգինալից 2022 թ․ մարտի 22. Վերցված է 2022 թ․ մարտի 22-ին.{{cite web}}: CS1 սպաս․ unfit URL (link)
  12. ↑ Maurice Walshe (2005). The Long Discourses of the Buddha: A Translation of the Digha Nikaya. Simon and Schuster. էջեր 188–189. ISBN 978-0-86171-979-2. «Источник». Արխիվացված օրիգինալից 2022 թ․ մարտի 22. Վերցված է 2022 թ․ մարտի 22-ին.{{cite web}}: CS1 սպաս․ unfit URL (link)
  13. ↑ Stephanie Jamison; Joel Brereton (2014). The Rigveda: 3-Volume Set. Oxford University Press. էջեր 1681–1684. ISBN 978-0-19-972078-1.
  14. ↑ 14,0 14,1 Michael Witzel (1997). Inside the Texts, Beyond the Texts: New Approaches to the Study of the Vedas: Proceedings of the International Vedic Workshop, Harvard University, June 1989. Harvard University Press. էջեր 41–42. ISBN 978-1-888789-03-4. OCLC 246746415.
  15. ↑ J. C. Heesterman; Albert W. Van den Hoek; Dirk H. A. Kolff; և այլք: (1992). Ritual, State, and History in South Asia: Essays in Honour of J.C. Heesterman. BRILL Academic. էջեր 68–73 with footnotes. ISBN 90-04-09467-9.
  16. ↑ J. C. Heesterman; Albert W. Van den Hoek; Dirk H. A. Kolff; և այլք: (1992). Ritual, State, and History in South Asia: Essays in Honour of J.C. Heesterman. BRILL Academic. էջեր 136–137. ISBN 90-04-09467-9. «Источник». Արխիվացված օրիգինալից 2022 թ․ մարտի 22. Վերցված է 2022 թ․ մարտի 22-ին.{{cite web}}: CS1 սպաս․ unfit URL (link)
  17. ↑ Ramchandra Narayan Dandekar (1981), «Vasistha as Religious Conciliator», in Exercises in Indology, Delhi: Ajanta, pages 122—132, Կաղապար:Oclc

Գրականություն[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

  • Brereton, Joel P.; Jamison, Stephanie W. The Rigveda: The Earliest Religious Poetry of India. Vol. I. — Oxford University Press, 2014. — ISBN 9780199370184
Վիքիպահեստն ունի նյութեր, որոնք վերաբերում են «Վասիշտա» հոդվածին։
 ⛭ 
Ստացված է «https://hy.wikipedia.org/w/index.php?title=Վասիշտա&oldid=9452258» էջից