Սևագիր:Ավարիս
|
Դուք կարող եք բարելավել թարգմանությունը։ Օրիգինալ տեքստը կարող եք գտնել ձախ կողմի «այլ լեզուներով» ենթաբաժնում։ |
Ավարիս
Ավարիս (/ˈævərᵻs/; Եգիպտ. ḥw.t wꜥr.t, երբեմն hut-waret; հին հունարեն՝ Αὔαρις, Auaris; հուն․՝ Άβαρις, Ávaris; արաբ․՝ حوّارة)[5] եգիպտական Հիքսոսի մայրաաքաղաքն էր, որը գտնվում էր ներկայիս Թել-էլ Դաբային հարակից Նիլ Դելտայի հյուսիսարեվելյան շրջանում[6]։ Քանի որ Նիլի հիմական հատվածը գաղթել էր դեպի արևելք, իր դիրքը Եգիպտոսի դելտա էմպորիայի կենտրոնում դարձրեց այն առևտրի հիմնական մայրաքաղաք[7]։ Այն օկուպացված է եղել մոտավորապես մ.թ.ա 18-րդ դարից մինչև Ահմոս I-ի գրավումը։
Ստուգաբանություն[խմբագրել | խմբագրել կոդը]
Անունը Ք.ա. 2րդ դարում հավանաբար արտասանվել է *Ḥaʔət-Waʕrəʔ (շրջանի տունը) և համարվել է հողամասի վարչական բաժանման մայրաքաղաքը։ Այսօր Hawara անունը գոյատեևում է հիշեցնելով Ֆայումի մուտքի մոտ գտնվող վայրը։ Այլ կերպ, Կղեմես Ալեքսանդրացին այս քաղաքի անունը հիշատակել է որպես «Աթիրիա»[8]։
Պեղումներ[խմբագրել | խմբագրել կոդը]
1885 թվականին շվեցարացի Էդուարդ Նավիլը սկսեց արաջին պեղումները Թել Էլ Դաբայի շրջակայքում։ 1941-1942 թվականներին եգիպտացի եգիպտագետ Լաբիբ Հաբաչին առաջինը առաջ քաշեց այն գաղափարը, որ այդ վայրը կարելի է նույնացնել Ավարիսի հետ։ 1966-1969 թվականների միջակայքում և 1975 թվականից ի վեր տեղանքը պեղվել է ավստրիական հնագիտական ինստիտուտի կողմից[9]։ Օգտագործելով ռադիոտեղորոշման տեխնոլոգիան՝ այնտեղի գիտնականները 2010 թվականին կարողացան բացահայտել քաղաքի ուրվագիծը՝ ներառյալ փողոցները, տները, նավահանգիստը և քաղաքի միջով անցնող Նեղոս գետի կողային թևը[10]։
Թել էլ-Դաբայի տարածքը, որը զբաղեցնում է մոտ 2 քառակուսի կիլոմետր տարածք, այսօր ավերակ է, սակայն պեղումները ցույց են տվել, որ ինչ-որ պահի այն եղել է լավ զարգացած առևտրի կենտրոն՝ առևտրային սեզոնի ընթացքում 300-ից ավել նավ սպասարկող զբաղված նավահանգստով[11]։ Հիքսոսների ժամանակաշրջանում կառուցված տաճարում պեղված արտեֆակտները ապրանքներ են արտադրել ամբողջ Էգեյան աշխարհից։ Տաճարն ունի նույնիսկ մինոյան պատի նկարներ, որոնք նման են Կրետեյում հայտնաբերված Կնոսոսի պալատի նկարներին։ Տաճարի արևմուտքում պեղվել է նաև մի մեծ սալաքար դամբարան, որտեղ հայտնաբերվել են գերեզմանային իրեր, ինչպիսիք են` պղնձե թրերը։
Պատմություն[խմբագրել | խմբագրել կոդը]
Տեղանքն ի սկզբանե հայտնաբերվել է Ամենեմհատ I-ի կողմից Նեղոսի արևելյան ճյուղում՝ Դելտայում։ Ասիային մոտ լինելը, այն դարձրեց ասիական ներգաղթյալների համար հայտնի քաղաք։ Այս ներգաղթյալներից շատերը Հրեաստանից էին և մշակութային առումով եգիպտականացված էին՝ օգտագործելով եգիպտական խեցեղեն, բայց նաև պահպանել էին իրենց սեփական մշակույթի բազմաթիվ ասպեկտներ, ինչպես երևում է ասիական տարբեր թաղումներից, ներառյալ սիրո-հուդայական ծագման զենքերը։ Մի պալատական թաղամաս, ըստ երևույթին, լքված է եղել 13-րդ դինաստիայի ժամանակ համաճարակի հետեւանքով[12]։ Ք.ա. 18-րդ դարում հիքսոսները գրավեցին Ստորին Եգիպտոսը և որպես իրենց մայրաքաղաք հաստատեցին Ավարիսը։ Կամոսը՝ տասնյոթերորդ դինաստիայի վերջին փարավոնը, պաշարեց Ավարիսը, բայց չկարողացավ հաղթել այնտեղ գտնվող հիքսոսներին։ Մի քանի տասնամյակ անց Ահմոս I-ը գրավեց Ավարիսը և տիրեց հիքսոսին։ Թութմոսիդների կամ Նոր թագավորության ժամանակաշրջանին թվագրված քանանական ոճի արտեֆակտները վկայում են այն մասին, որ քաղաքի սեմական բնակչության զգալի մասը մնացել է իր բնակության վայրում՝ եգիպտացիների կողմից այն վերանվաճելուց հետո։ [13] Տասնութերորդ դինաստիայի վերջին փարավոնները հիմնեցին մայրաքաղաք Թեբեում և Ավարիսի պալատական համալիրը կարճ ժամանակով լքվեց, բայց տարածքները`ինչպիսիք են Սեթի տաճարը և Գ6 շրջանը մնացին տևական օկուպացման մեջ։ [14] Հայտնի է նաև, որ Ավարիսի տեղամասը անցել է ընդմիջման միջով, որը թվագրվում է Ամենհոտեպ II-ի ժամանակներից հետո մինչև ուշ 18-րդ դարի դինաստիան։ [15] Ռամզես II-ի Պի-Ռամզես քաղաքը մոտավորապես 2 կմ դեպի հյուսիս կառուցելուց հետո, Ավարիսը փոխարինվեց Պի-Ռամզեսի կողմից [16] և, այդպիսով, վերջնականապես լքվեց Ռամզեսի ժամանակաշրջանում[17][18]։ Պի-Ռամզեսի բնակիչների կողմից Ավարիսի նախկին տեղամասի մեծ հատվածներն օգտագործվել են որպես գերեզմանոց և թաղման վայրեր[19] և դրա մի մասը` որպես գլխավոր ռազմածովային բազա[20], մինչդեռ Ավարիսի նավահանգիստը շարունակել է օգտագործել «Ավարիս նավահանգիստ» տեղանունը Ռամզեսի ժամանակաշրջանում։ [21][22] «Ավարիս» անունը հիշատակվում է նաև Ք. ա. 13-րդ դարի վերջին Պապիրուս Սալիեր-ի առաջին հատորի մեջ։ [23] Բացի այդ, «Ավարիս» տեղանունը հայտնի է նաև Մանեթոյին մ.թ.ա 3-րդ դարում, որը մեջբերում է Հովսեփոսը իր «Ապիոնի դեմ» 1.14-ում[24]։
Քաղաքային ժամանակագրություն[խմբագրել | խմբագրել կոդը]
- Շերտերի դասավորվածություն IV
Ամենեմհեթ I-ը (12-րդ դինաստիա) ծրագրել է բնակավայր, Hutwaret անունով, որը գտնվում է 19-րդ Նոմում, մոտավորապես մ.թ.ա. 1930 թ։ Այն փոքր եգիպտական քաղաք էր մինչև մ.թ.ա. մոտ 1830 թվականը, երբ սկսեց աճել քանանացիների ներգաղթով (Լևանտի միջին բրոնզի դար)։ Մ.թ.ա. 1800 թվականին այն շատ ավելի մեծ առևտրային գաղութ էր Եգիպտոսի վերահսկողության տակ։ Հաջորդ 100 տարիների ընթացքում ներգաղթը մեծացրեց քաղաքի չափը։ [25] Ավարիսում հայտնաբերվել են «Ռետջենու» անունով սկարաբաներ, որոնք նույնպես թվագրվում են 12-րդ դինաստիայի (մ.թ.ա. 1991-1802 թթ.).[26]
- Շերտերի դասավորվածություն III
Մոտ 1780 թվականին կառուցվել է Սեթի տաճարը։ Ավարիսում բնակվող քանանացիները եգիպտական Սեթ աստվածին համարում էին որպես քանանացիների աստված Հադադ։ Երկուսն էլ տիրապետում էին եղանակին։.[25]
- Շերտերի դասավորվածություն II
Մոտ 1700 մ.թ.ա. քաղաքի արևելյան մասում կառուցվել է քանանացի Աշերայի և եգիպտական Հաթորի տաճարային թաղամասը։ 1700 թվականից սկսվում է սոցիալական շերտավորումը և առաջանում է էլիտա։ [25]
- Շերտերի դասավորվածություն I
1650թվականին գալիս են հիքսոսները և քաղաքը հասնում է 250 հա-ի։ Ենթադրվում է, որ Ավարիսը եղել է աշխարհի ամենամեծ քաղաքը մ.թ.ա. 1670-1557 թվականներին։ Մոտ 1550 թվականին կառուցվել է մեծ միջնաբերդ։ .[25]
Մինոյան կապ[խմբագրել | խմբագրել կոդը]
Ավարիսը Իսրայելի Թել Կաբրիի և Սիրիայի Ալալախի հետ միասին ունի նաև մինոյան քաղաքակրթության պատմություն, որն այլապես բավականին հազվադեպ է Լևանտում։ Ավստրիացի հնագետ և Թել Դաբա քաղաքի հողափոր Մանֆրեդ Բիետակը ենթադրում է, որ սերտ կապ է եղել Ավարիսի տիրակալների հետ, և որ որմնանկարներով պատկերված մեծ շենքը թույլ է տվել մինոացիներին ծիսական կյանք վարել Եգիպտոսում։ Ֆրանսիացի հնագետ Իվ Դյուհուն առաջարկել է Նեղոսի դելտայի կղզում մինոյան «գաղութի» գոյությունը[27]։
Տես նաև[խմբագրել | խմբագրել կոդը]
Ծանոթագրություններ[խմբագրել | խմբագրել կոդը]
- ↑ Candelora, Danielle. «The Hyksos». www.arce.org. American Research Center in Egypt.
- ↑ Roy, Jane (2011). The Politics of Trade: Egypt and Lower Nubia in the 4th Millennium BC (անգլերեն). BRILL. էջեր 291–292. ISBN 978-90-04-19610-0.
- ↑ "A head from a statue of an official dating to the 12th or 13th Dynasty (1802–1640 B.C.) sports the mushroom-shaped hairstyle commonly worn by non-Egyptian immigrants from western Asia such as the Hyksos." in «The Rulers of Foreign Lands - Archaeology Magazine». www.archaeology.org.
- ↑ Potts, Daniel T. (2012). A Companion to the Archaeology of the Ancient Near East (անգլերեն). John Wiley & Sons. էջ 841. ISBN 978-1-4443-6077-6.
- ↑ Holladay, John S. Jr. (1997) "The Eastern Nile Delta During the Hyksos and Pre-Hyksos Periods: Toward a Systemic/Socioeconomic Understanding", in Eliezer D. Oren (1997). The Hyksos: new historical and archaeological perspectives. University Museum, University of Pennsylvania. էջեր 183–252. ISBN 978-0-924171-46-8.
- ↑ Baines and Malek "Atlas of Ancient Egypt" p 15 nome list and map, p 167 enlarged map of the delta.
- ↑ Michael Grant (2005). The rise of the Greeks. Barnes & Noble Books. ISBN 978-0-7607-7000-9.
- ↑ 'And his remarks are to the following effect: Amosis, who lived in the time of the Argive Inachus, overthrew Athyria, as Ptolemy of Mendes [via Manetho] relates in his Chronology.' -- Clement of Alexandria 1.22
- ↑ «Tell el-Dab'a - History». Tell el-Dab'a-Homepage. Արխիվացված օրիգինալից 26 June 2010-ին. Վերցված է 2010-06-21-ին.
- ↑ «Ancient Egyptian city located in Nile Delta by radar». BBC News. 2010-06-21.
- ↑ Booth, C. (2005). The Hyksos Period in Egypt. Shire. էջ 40. ISBN 9780747806387. Վերցված է 2016-02-03-ին.
- ↑ Bietak, Manfred. "The Aftermath of the Hyksos in Avaris." Culture Contacts and the Making of Cultures: Papers in Homage to Itamar Even Zohar, by Rakefet Sela-Sheffy and Gideon Toury, Tel Aviv University- Unit of Culture Research, 2011, pp.19-65.
- ↑ Manfred Bietak and Irene Forstner-Muller. "The Topography of New Kingdom Avaris and Per-Ramesses", pp 27-28
- ↑ https://www.academia.edu/33394553/Manfred_Bietak_A_THUTMOSID_PALACE_PRECINCT_AT_PERU_NEFER_TELL_EL_DAB_A_in_M_Bietak_and_S_Prell_eds_Palaces_in_Ancient_Egypt_and_the_Ancient_Near_East_vol_I_Egypt_Contributions_to_the_Archaeology_of_Egypt_Nubia_and_the_Levant_V_Vienna_2018_231_257
- ↑ https://www.oeaw.ac.at/en/oeai/research/prehistory-wana-archaeology/archaeology-in-egypt-and-sudan/the-harbour-of-tell-el-daba
- ↑ Marc van de Mieroop, "A History of Ancient Egypt", 2021, p. 125.
- ↑ Manfred Bietak, The Palatial Precinct at the Nile Branch (Area H)
- ↑ Manfred Bietak, Nicola Math, and Vera Müller, “Report on the excavations of a Hyksos Palace of Tell el Dabᶜa/Avaris.” Ägypten und Levante 22/23 (2013): 15-35.
- ↑ Manfred Bietak, "Avaris/Tell el-Dab’a", p. 8.
- ↑ Manfred Bietak, "From Where Came the Hyksos and Where Did they go". In M. Marée (ed.), The Second Intermediate Period (Thirteenth - Seventeenth Dynasties): Current Research, Future Prospects, OLA 192, Leuven 2010: Peeters, p. 139.
- ↑ Manfred Bietak & Constance Van Ruden. "Contact Points: Avaris and Pi-Ramesse", pg 18
- ↑ Timothy Pottis, "Beyond the Nile: Egypt and the Classical World", p. 20
- ↑ James Pritchard, ANET, p. 231.
- ↑ Manfred Bietak. "Hyksos" in The Encyclopedia of Ancient History, First Edition. Edited by Roger S. Bagnall, Kai Brodersen, Craige B. Champion, Andrew Erskine, and Sabine, p. 3356.
- ↑ 25,0 25,1 25,2 25,3 Bietak, M. «Tell-el-Daba - History». Tell el-Dabca. Վերցված է 30 November 2019-ին.
- ↑ Martin, Geoffrey T. (1998). «The Toponym Retjenu on a Scarab from Tell el-Dabʿa». Ägypten und Levante / Egypt and the Levant. 8: 109–112. ISSN 1015-5104. JSTOR 23786957.
- ↑ Duhoux, Yves (2003). Des minoens en Egypte? "Keftiou" et "les îles au milieu du Grand vert". Liège: Univ. Press. ISBN 90-429-1261-8.
Գրականություն[խմբագրել | խմբագրել կոդը]
- Carl Nicholas Reeves (2000). Ancient Egypt: the great discoveries : a year-by-year chronicle. Thames & Hudson. ISBN 978-0-500-05105-4.
- Pierce, R.W., Entry on "Rameses" in Geoffrey W. Bromiley (June 1995). The International Standard Bible Encyclopedia: Q-Z. Vol. IV. Wm. B. Eerdmans Publishing. ISBN 978-0-8028-3784-4. Վերցված է 2010-11-27-ին.
- Manfred Bietak (1996). Avaris, the capital of the Hyksos: recent excavations at Tell el-Dabʻa. British Museum Press for the Trustees of the British Museum. ISBN 978-0-7141-0968-8.
- David Rohl (2010). The Lords Of Avaris. Random House. ISBN 978-1-4070-1092-2.
Արտաքին ծանոթագրություններ[խմբագրել | խմբագրել կոդը]
|
Վիքիպահեստ նախագծում կարող եք այս նյութի վերաբերյալ հավելյալ պատկերազարդում գտնել Ավարիս կատեգորիայում։ |
- Tell el-Dabʿa Homepage - available in German and English