Ամենեմհաթ I
| Ամենեմհաթ I | |
|---|---|
 | |
| Ծնվել է | ոչ ուշ քան մ. թ. ա. 1991 |
| Մահացել է | սխալ ամսաթիվ (անհասանելի ճշտություն) |
| Գերեզման | Pyramid of Amenemhet I |
| Քաղաքացիություն | Հին Եգիպտոս և Middle Kingdom of Egypt |
| Մասնագիտություն | քաղաքական գործիչ |
| Ծնողներ | հայր՝ Sésostris?, մայր՝ Q101842500? |
| Զբաղեցրած պաշտոններ | Q110550681? |
| Երեխաներ | Senusret I? և Neferu III? |
 Amenemhat I Վիքիպահեստում | |
Ամենեմհաթ I (եգիպտ. jmn-m-ḥꜣt; /jaˈmaːnumaˌħuːʀiʔ/), տասներկուերորդ դինաստիայի առաջին կառավարիչ, դինաստիա, որը համարվում էր Եգիպտոսի միջին թագավորության ոսկե դարը։ Նա ղեկավարել է մ.թ.ա. 1991-ից մինչև մ.թ.ա. 1962-ը[1] (մ.թ.ա. 1939-ից մինչև մ.թ.ա. 1910թթ.)[2]:
Ամենեմհաթ I-ը հավանաբար նույնն էր, ինչ Ամենեմհաթ անունով վեզիրը, ով գլխավորեց արշավախումբը դեպի Վադի Համմամատ իր նախորդ Մենթուհոտեպ IV-ի օրոք և, հնարավոր է, տապալեց նրա իշխանությունը[3]։ Գիտնականները տարբերվում են այն հարցում, թե արդյոք Մենթուհոտեպ IV-ը սպանվել է Ամենեմհաթ I-ի կողմից, սակայն չկա որևէ անկախ ապացույց, որը ենթադրում է դա, և հնարավոր է, որ նույնիսկ նրանց թագավորությունների միջև եղել է համագահակալության շրջան[4]։
Ամենեմհեթ I-ը թագավորական տոհմից չէր՝ ծնվել էր Սենուսրեթի և Նեֆերտի ընտանիքում, ովքեր Եգիպտոսի բազմաթիվ գավառներից մեկի նոմարքներն էին[5]։ Որոշ գրական ստեղծագործությունների շարադրանքը (Նեֆերտիի մարգարեությունը[6], Ամենեմհաթի հրահանգները[7]) և ճարտարապետության մեջ 6-րդ դինաստիայի տիրակալների բրգաձեւ համալիրների վերադարձը հաճախ համարվում են օրինականացման փորձեր։ Ժամանակաշրջանի տեքստերում նշվում է, որ նրա մայրը եղել է Տա-սեթիից[8], փղերի եգիպտական անուն Թա-Սեթիից[9][10][11]։ Վերջին տարիներին շատ գիտնականներ պնդում են, որ Ամենեհմաթ I-ի մայրը ծագումով նուբիացի էր[12][13][14][15][16][17][18]։
Ամենեմհաթ I-ը մայրաքաղաքը Թեբեից տեղափոխեց Իթջթավի և թաղվեց Լիշտում։ Հնարավոր է նաև, որ նա սպանված լինի։
Վաղ թագավորություն[խմբագրել | խմբագրել կոդը]
_-_TIMEA.jpg)
Որոշ ապացույցներ կան, որ Ամենեմհաթ I-ի վաղ թագավորությունը պատված էր քաղաքական ցնցումներով, ինչպես ցույց են տալիս տեղական կառավարիչ Նեհրիի արձանագրությունները[19]։ Եղել են մի քանի ծովային մարտեր, որտեղ ներգրավվել է Ամենեմհաթ I-ի համախոհը` Խնումհոթեպ I-ը, որն օգնել է հաղթանակի հասնել։ Հետագայում Խնումհոթեփը նշանակվեց Բենի Հասանի կարևոր տեղական կառավարիչ և այնտեղ հիմնեց տեղական կառավարիչների դինաստիա։ Նրա թոռն էր Խնումհոթեփ III-ը[20]։
Բուրգը[խմբագրել | խմբագրել կոդը]
Գլխավոր թեման։ Ամենեմհաթ I-ի բուրգը
Բուրգի միջուկը կազմված էր կրաքարի փոքր կոպիտ բլոկներից՝ չամրացված ավազով, բեկորներով և աղյուսով։ Թերևս ամենաուշագրավ առանձնահատկությունն այն է, որ այն ներառում էր Հին Թագավորության հուշարձանների ռելիեֆով զարդարված բլոկների բեկորներ։ Մենք կարող ենք միայն եզրակացնել, որ դրանք վերցրել են Սակկարայում ու Գիզայում և բերվել Լիշտ՝ բուրգի մեջ ներառելու համար[21]։
Միջին Թագավորության բուրգերը կառուցվել են Նեղոսին ավելի մոտ, իսկ Ամենեմհեթ I-ի թաղման պալատն այժմ ջրի տակ է, քանի որ Նեղոս գետը փոխել է հունը։ Համալիրն ունի կրաքարից ներքին պատ, իսկ արտաքինը՝ ցեխապատ։ Թագավորական ընտանիքի անդամները թաղված են այս երկու պատերի միջև։
Նրա որդին՝ Սենուսրեթ I-ը հետևեց նրա հետքերին՝ կառուցելով իր բուրգը նույնպես Լիշտում, բայց նրա թոռը՝ Ամենեմհաթ II-ը, խախտեց այս ավանդույթը։
Սպանություն[խմբագրել | խմբագրել կոդը]
Թագավորության վերջից թվագրվող երկու գրական ստեղծագործություններ պատկերում են Ամենեմհաթ I-ի մահվան մասին։ Ամենեմհաթի հրահանգները ենթադրաբար խորհուրդներ էին, որոնք մահացած թագավորը երազի ժամանակ տվել է իր որդուն։ Այն հատվածում, որտեղ նա զգուշացնում է Սենուսրեթ I-ին իր հպատակների հետ չափազանց մեծ մտերմության մասին, նա որպես ամրապնդում պատմում է իր մահվան պատմությունը.
<<Ընթրիքից հետո էր։ Ես քնած էի անկողնուս վրա՝ հոգնած, և սիրտս սկսել էր հետևել քնին։ Երբ իմ խորհրդած զենքերը գործածեցին, ես դարձա նեկրոպոլիսի օձի պես։ Երբ ուշքի եկա, արթնացա կռվից և պարզեցի, որ դա թիկնապահի հարձակումն էր։ Եթե ես արագ զենք վերցնեի ձեռքս, թշվառներին լիցքերով կստիպեի նահանջել։ Բայց գիշերը չկա մեկը, ով կարող է միայնակ կռվել. առանց օգնականի ոչինչ չի ստացվի։ Ահա իմ վիրավորանքը եղավ, երբ ես առանց քեզ էի, երբ շրջապատը դեռ չէր լսել, որ ես քեզ կհանձնեմ, երբ դեռ քեզ հետ չէի նստել, որպեսզի քեզ խորհուրդ տամ, քանի որ ես դա չէի պլանավորել, չէի կանխատեսում, և իմ սիրտը չէր մտածում ծառաների անփութության մասին>>[22]։
Այս հատվածը վերաբերում է մի դավադրության, որի ժամանակ Ամենեմհաթը սպանվել է իր իսկ պահակախմբի կողմից, երբ նրա որդին և համագյուղացի Սենուսրեթ I-ը արշավ էին ղեկավարում Լիբիայում։
Ծանոթագրություններ[խմբագրել | խմբագրել կոդը]
- ↑ D Wildung, L'Âge d'Or de L'Égypte - le Moyen Empire, Office de Livre, 1984
- ↑ Erik Hornung; Rolf Krauss; David A Warburton, eds. (2006). Ancient Egyptian chronology. Brill. ISBN 9004113851. OCLC 901251009.
- ↑ Stiebing, William H. (2016) [2009]. Ancient Near Eastern History and Culture (2nd ed.). London; New York: Routledge. էջ 156. ISBN 978-0-321-42297-2. OCLC 1004426779. Վերցված է 2020 թ․ հունիսի 21-ին.
- ↑ E. Hornung, History of Ancient Egypt, 1999 p.50
- ↑ «Amenemhat I Sehetibre | Ancient Egypt Online» (բրիտանական անգլերեն). Վերցված է 2020 թ․ հոկտեմբերի 13-ին.
- ↑ M. Lichtheim, Ancient Egyptian Literature, 1973 p.139
- ↑ M. Lichtheim, Ancient Egyptian Literature, 1973 p.135
- ↑ "Then a king will come from the South, Ameny, the justified, by name, son of a woman of Ta-seti, child of Upper Egypt"«The Beginning of the Twelfth Dynasty». Kingship, Power, and Legitimacy in Ancient Egypt: From the Old Kingdom to the Middle Kingdom. Cambridge University Press: 138–160. 2020.
- ↑ "Ammenemes himself was not a Theban but the son of a woman from Elephantine called Nofret and a priest called Sesostris (‘The man of the Great Goddess’).",Grimal, Nicolas (1994). A History of Ancient Egypt. Wiley-Blackwell (July 19, 1994). էջ 159.
- ↑ "Senusret, a commoner as the father of Amenemhet, his mother, Nefert, came from the area Elephantine."A. Clayton, Peter (2006). Chronicle of the Pharaohs: The Reign-by-Reign Record of the Rulers and Dynasties of Ancient Egypt. Thames & Hudson. էջեր 78.
- ↑ "Amenemhet I was a commoner, the son of one Sen- wosret and a woman named NEFRET, listed as prominent members of a family from ELEPHANTINE Island."Bunson, Margaret (2002). Encyclopedia of Ancient Egypt (Facts on File Library of World History). Facts on File. էջեր 25.
- ↑ General History of Africa Volume II - Ancient civilizations of Africa (ed. G Moktar). UNESCO. էջ 152.
- ↑ Crawford, Keith W. (2021 թ․ դեկտեմբերի 1). «Critique of the "Black Pharaohs" Theme: Racist Perspectives of Egyptian and Kushite/Nubian Interactions in Popular Media». African Archaeological Review (անգլերեն). 38 (4): 695–712. doi:10.1007/s10437-021-09453-7. ISSN 1572-9842. S2CID 238718279.
- ↑ Jr, Richard A. Lobban (2021 թ․ ապրիլի 10). Historical Dictionary of Ancient Nubia (անգլերեն). Rowman & Littlefield. ISBN 9781538133392.
- ↑ Morris, Ellen (2018 թ․ օգոստոսի 6). Ancient Egyptian Imperialism (անգլերեն). John Wiley & Sons. էջ 72. ISBN 978-1-4051-3677-8.
- ↑ Van de Mieroop, Marc (2021). A history of ancient Egypt (Second ed.). Chichester, West Sussex. էջ 99. ISBN 1119620872.
{{cite book}}: CS1 սպաս․ location missing publisher (link) - ↑ Fletcher, Joann (2017). The story of Egypt : the civilization that shaped the world (First Pegasus books paperback ed.). New York. էջեր Chapter 12. ISBN 1681774569.
{{cite book}}: CS1 սպաս․ location missing publisher (link) - ↑ Smith, Stuart Tyson (2018 թ․ հոկտեմբերի 8). «Ethnicity: Constructions of Self and Other in Ancient Egypt». Journal of Egyptian History. 11 (1–2): 113–146. doi:10.1163/18741665-12340045. ISSN 1874-1665.
- ↑ Alan B. Lloyd, ed. A Companion to Ancient Egypt. Volume 52 of Blackwell Companions to the Ancient World. John Wiley & Sons, 2010 1444320068 p.88
- ↑ Toby Wilkinson, The Rise and Fall of Ancient Egypt. Random House LLC, 2011 0679604294 p.143
- ↑ Lehner, Mark The Complete Pyramids, London: Thames and Hudson (1997)p.168 0-500-05084-8
- ↑ «Egypt: Amenemhat I, 1st King of the 12th Dynasty». www.touregypt.net. Վերցված է 2018 թ․ ապրիլի 10-ին.
Արտաքին հղումներ[խմբագրել | խմբագրել կոդը]
 | Վիքիպահեստն ունի նյութեր, որոնք վերաբերում են «Ամենեմհաթ I» հոդվածին։ |
| ||||||||||
