Սքոթ Քելլի
 | |||
| Բնօրինակ անուն ազգանուն | անգլ.՝ Scott Joseph Kelly | ||
| Մասնագիտություն |  ԱՄՆ
| ||
| Ծնվել է | փետրվարի 21, 1964 (60 տարեկան) | ||
| Ծննդավայր | Orange, Էսեքս շրջան, Նյու Ջերսի, ԱՄՆ | ||
| Պարգևներ |          և  | ||
Սքոթ Ջոզեֆ Քելլի (անգլ.՝ Scott Joseph Kelly; փետրվարի 21, 1964, Orange, Էսեքս շրջան, Նյու Ջերսի, ԱՄՆ), ամերիկացի տիեզերագնաց, չորս տիեզերական թռիչքների մասնակից, հուշերի հեղինակ։ Սքոթն ունի երկվորյակ եղբայր՝ Մարկ Քելլին, որը նույնպես տիեզերագնացների ջոկատի անդամ էր (այժմ դուրս է եկել թռիչքային կազմից) և նույնպես կատարել է 4 թռիչք։
Կենսագրություն[խմբագրել | խմբագրել կոդը]
Կրթություն[խմբագրել | խմբագրել կոդը]
1982 թվականին Սքոթ Քելլին ավարտել է Նյու Ջերսի նահանգի Ուեսթ Օրինջի (West Orange) բարձրագույն դպրոցը։ 1987 թվականին ստացել է էլեկտրատեխնիկայի բակալավրի աստիճան Նյու Յորքի համալսարանի ծովային քոլեջում (State University of New York Maritime College)։ 1996 թվականին Նոքսվիլի Թենեսիի համալսարանում ստացել է ավիացիոն համակարգերի մագիստրոսի կոչում։
Ծովային օդաչուի կարիերա[խմբագրել | խմբագրել կոդը]
Համալսարանն ավարտելուց հետո Սքոթ Քելլին ուղարկվել է ծովային ավիացիա և ծառայել Բիվիլի (Beeville) (Техас) ծովային ավիացիոն կայանում (Naval Air Station), որտեղ նա դարձել է ծովային ավիացիայի օդաչու։ Ավելի ուշ ծառայել է Վիրջինիա Բիչ քաղաքում, որտեղ ուսումնասիրել է F-14 ինքնաթիռը։ Որպես օդաչու ծառայել է Հյուսիսային Ատլանտիկայում, Միջերկրական ծովում, Կարմիր ծովում և Պարսից ծոցում՝ «Դուայթ Էյզենհաուեր» ավիակրի վրա։ 1993 թվականի հունվարից մինչև 1994 թվականի հունիսը սովորել է փորձարկող օդաչուների դպրոցում (U.S. Naval Test Pilot School), ավարտելուց հետո ծառայել է որպես փորձարկող օդաչու։ Սքոթ Քելլի ունի ավելի քան 3500 ժամ արշավանք է ինքնաթիռների ավելի քան 30 տեսակի, և կատարել է ավելի քան 250 վայրէջք ավիակիրի վրա։
Տիեզերագնացության կարիերա[խմբագրել | խմբագրել կոդը]
1996 թվականին իր երկվորյակ եղբոր՝ Մարկի հետ Սքոթ Քելլին ընտրվել է տիեզերագնացների վերապատրաստման խմբում։ 1996 թվականի օգոստոսից անցել է երկամյա տիեզերական ուսուցում։ 1999 թվականին, որպես «Դիսքավեր» STS-103 շաթլի օդաչու, կատարեց իր առաջին տիեզերական թռիչքը, որը տևեց 7 օր 23 ժամ 10 րոպե 47 վայրկյան։
Այնուհետև աշխատել է որպես ՆԱՍԱ-ի ներկայացուցիչ Ռուսաստանի Աստղային քաղաքում։ Նա ՄՏԿ-ի 5-րդ երկարաժամկետ արշավախմբի անձնակազմի փոխարինողն էր։
2002-ի սեպտեմբերին Սքոթ Քելլին մասնակցեց ՆԱՍԱ-ի առաքելության չորրորդ ծայրահեղ բնապահպանական գործողություններին (NEEMO 4)[1]։
Սքոթ Քելլին «Ինդեվոր» STS-118 առաքելության հրամանատարն էր։ Թռիչքը տեղի է ունեցել 2007 թվականի օգոստոսի 8-ից 21-ը, դրա տևողությունը կազմել է 12 օր 17 ժամ 55 րոպե 34 վայրկյան։
2010 թվականի հոկտեմբերի 8-ին սկսվեց նրա երրորդ թռիչքը դեպի տիեզերք «Սոյուզ ՏՄԱ-01Մ» տիեզերանավով։ ՄՏԿ-25 թռիչքի ինժեներ, դեկտեմբերից՝ ՄՏԿ-26-ի հրամանատար։ Ի սկզբանե ենթադրվում էր, որ Սքոթը 2011 թվականի փետրվարին ՄՏԿ-ում կհանդիպի իր երկվորյակ եղբորը՝ Մարկին, ով ՄՏԿ կթռչի որպես «Ինդեվոր» STS-134 շաթլի առաքելության վերջնական հրամանատար։ Քանի որ STS-134-ի մեկնարկը հետաձգվեց մինչև 2011 թվականի ապրիլի 29-ը, իսկ Սքոթը երկիր վերադարձավ 2011 թվականի մարտի 16-ին, ուղեծրում գտնվող եղբայրների հանդիպումը տեղի չունեցավ։ Երրորդ թռիչքի տևողությունը 159 օր 08 ժամ 43 րոպե 10 վայրկյան է։
2015 թվականի մարտի 27-ին, Մոսկվայի ժամանակով ժամը 22:42-ին, Բայկոնուր տիեզերակայանի 1-ին հարթակի (Գագարինյան ստարտ) արձակման համալիրից արձակվեց «Սոյուզ-ՖԳ» տիեզերական հրթիռը, որը նախատեսված էր ուղեծիր դուրս բերելու տրանսպորտային անձնակազմով «Սոյուզ ՏՄԱ-16Մ» տիեզերանավը։ Թռիչքից 528 վայրկյան անց «Սոյուզ»-ը հաշվարկային ուղեծրում կանոնավոր կերպով առանձնացել է կրող հրթիռի երրորդ փուլից և 2015 թվականի մարտի 28-ին Մոսկվայի ժամանակով ժամը 4:43-ին կառանել է ՄՏԿ-ի ռուսական հատվածի «Որոնում» փոքր հետազոտական մոդուլին։ Նավի անձնակազմը բաղկացած էր հրամանատար, տիեզերագնաց Գենադի Պադալկայից և երկու թռիչքային ինժեներներից՝ Միխայիլ Կորնիենկոյից և Սքոթ Քելլիից։ Ժամանողները դարձան,ՄՏԿ-43, ապա ՄՏԿ-44 արշավախմբի անդամներ։ Հրամանատար Գ. Պադալկան երկիր վերադարձավ մեկ այլ անձնակազմի հետ, որոնք ավելի ուշ ժամանեցին կարճատև առաքելությամբ։ Սքոթ Քելլին և ռուս տիեզերագնաց Միխայիլ Կորնիենկոն ուղեծրում անցկացրել են գրեթե մեկ տարի։ 2015 թվականի սեպտեմբերի 5-ից Քելլին Պադալկայից ընդունեց ISS-ի հրամանատարությունը և կայանի հրամանատարն էր (ՄՏԿ-45 և ՄՏԿ-46 արշավախմբեր) մինչև երկիր մեկնելը։ Քելլիի և Կորնիենկոյի արշավախմբի նպատակն էր տվյալներ հավաքել խորը տարածության մեջ երկար մնալու մարդու օրգանիզմի արձագանքի մասին։ Այս առաքելության հիմնական տարբերությունը ավելի վաղներից ՄՏԿ-ում նոր գործիքակազմի առկայությունն էր, որն արձանագրում էր տիեզերագնացների ֆիզիոլոգիական վիճակը։
Առաքելության տևողությունը կազմել է 340 օր 8 ժամ 42 րոպե 30 վայրկյան։ Սքոթ Քելլին դարձավ առաջին ամերիկացին, ով 12 ամիս անընդմեջ ապրում էր ուղեծրում։ Նա սահմանել է միանգամից երկու ԱՄՆ ազգային ռեկորդ՝ 340 օր մեկ թռիչքի համար և ընդհանուր թռիչք (4 թռիչքի համար) 520 օր 10 ժամ 31 րոպե 55 վայրկյան։
Քելլին և Կորնիենկոն նստեցին մեկ այլ նավի՝ Սոյուզ TMA-18М-ի մեկ այլ հրամանատարի՝ Սերգեյ Վոլկովի հետ։ Նավի ապամոնտաժումը և վայրէջքը հաջողությամբ տեղի են ունեցել 2016 թվականի մարտի 2-ին։ Նույն թվականի ապրիլի 1-ին Սքոթ Քելլին թոշակի անցավ ՆԱՍԱ-ից[2]։
Անձնական կյանք[խմբագրել | խմբագրել կոդը]
Սքոթ Քելլին ամուսնացած է, ունի երկու երեխա։ Հոբբի՝ վազք, ծանրամարտ, ռակետբոլ, ջրային մարզաձևեր։
Հասարակական գործունեություն[խմբագրել | խմբագրել կոդը]
Ուկրաինա Ռուսաստանի ներխուժման սկսվելուն պես Սքոթ Քելլին ակտիվորեն աջակցում է ուկրաինացիներին։ Նա հավաքել է կես միլիոն դոլար, որն ուղղված է երկրին օգնելուն, իսկ 2022 թվականի հոկտեմբերին դարձել է United24 դրամահավաքի դեսպանը՝ մասնակցելով «Բժշկական օգնություն» ծրագրի շրջանակներում դրամահավաքին՝ նրա առաջին դրամական ներդրումը՝ 65 հազար դոլար, ուղղված է շտապօգնության մեքենայի ձեռքբերմանը[3]։ 2022 թվականի նոյեմբերի վերջին Քելլին այցելել է Կիևի մանկական հիվանդանոց, այնուհետև Իրպեն քաղաք[4]։
Պարգևներ[խմբագրել | խմբագրել կոդը]
- 2011 թվականի ապրիլի 12-ին «Տիեզերքի հետազոտման գործում ունեցած վաստակի համար» մեդալ (մարդատար տիեզերագնացության ոլորտում միջազգային համագործակցության զարգացման գործում ունեցած մեծ ավանդի համար)[5]։ 2022 թվականի մարտի 9-ին Ուկրաինա Ռուսաստանի ներխուժման պատճառով Սքոթ Քելլին վերադարձրել է մեդալը հետևյալ խոսքերով՝ «Պարոն Մեդվեդև, ես ձեզ եմ վերադարձնում «տիեզերական հետազոտության մեջ ունեցած վաստակի համար» ռուսական մեդալը, որը դուք ինձ հանձնեցիք։ Խնդրում եմ, տվեք այն ռուս մորը, որի որդին զոհվեց այս անարդար պատերազմում»[6]։
Մատենագիտություն[խմբագրել | խմբագրել կոդը]
- Սքոթ Քելլի Դիմադրություն։ Իմ տարին տիեզերքում = Scott Kelly. Endurance: A Year in Space, A Lifetime of Discovery. — М.: Ալպինա Նոն-ֆիքշն, 2018. — 462 с. — ISBN 978-5-91671-924-6
Ծանոթագրություններ[խմբագրել | խմբագրել կոդը]
- ↑ NASA (2011 թ․ ապրիլի 21). «Life Sciences Data Archive : Experiment» (անգլերեն). NASA. Արխիվացված է օրիգինալից 2012 թ․ մարտի 22-ին. Վերցված է 2012 թ․ մարտի 10-ին.
- ↑ Dunbar, Brian (2017 թ․ օգոստոսի 7). «Astronaut Scott Kelly to Retire from NASA in April» (անգլերեն). NASA. Արխիվացված օրիգինալից 2019 թ․ հունվարի 2-ին. Վերցված է 2018 թ․ դեկտեմբերի 6-ին.
- ↑ Астронавт Скотт Келли стал амбассадором фандрейзинговой платформы United24 и подарил Украине машину скорой помощи Արխիվացված 2022-11-28 Wayback Machine // Офис президента Украины, 27 октября 2022.
- ↑ Американский астронавт Скотт Келли посетил Ирпень и Охматдет в Киеве Արխիվացված 2022-11-28 Wayback Machine // The New Voice of Ukraine, 28 ноября 2022.
- ↑ «Указ Президента Российской Федерации от 12 апреля 2011 года № 437 «О награждении медалью „За заслуги в освоении космоса" иностранных граждан»» (PDF). Արխիվացված (PDF) օրիգինալից 2012 թ․ փետրվարի 10-ին. Վերցված է 2011 թ․ ապրիլի 12-ին.
- ↑ «Астронавт NASA Скотт Келли вернул Медведеву медаль». Արխիվացված օրիգինալից 2022 թ․ մարտի 9-ին. Վերցված է 2022 թ․ մարտի 9-ին.