Մասնակից:Սյուզի14/Ավազարկղ

Անձի հոգեդիագնոստիկ՝ անձնային բնութագրում, հատկություն, գիծ, որակ հասկացությունները բազմաչափ են և նկարագրվում են որոշակի հիերարխիկ համակարգում։ Անձի հոգեդիագնոստիկայի խնդիրը հանգում է բազմաքանակ իրավիճակների համար նրա վարքի կանխատեսմանը, ինչը հնարավոր է իրականացնել անձի բազային ունիվերսալ գծերի հետազոտման և չափման ճանապարհով։ Լինելով ընդհանուր հոգեդիագնոստիկայի կարևոր բաղադրիչներից, անձի հոգեդիագնոստիկան ուսումնասիրում է անձի զարգացումն ապահովող օպտիմալ պայմանները և առավել արդյունավետ գործառույթային ուղիները՝ անձի կառուցվածքի և նրա կայացման օրինաչափությունների իմացության միջոցով։ Անձի զարգացումը և իր սեփական հնարավորությունների ու ընդունակությունների իրագործումը հիմնականում կախված է նրա մոտիվացիոն ոլորտի առանձնահատկություններից հուզական

Հոգեդիագնոստիկայի զարգացման պատմությունը 19-րդ դարի վերջին և 20-րդ դարի սկզբին

Ինչպես ցանկացած գիտություն, հոգեդիագնոստիկան նույնպես ունեցել է զարգացման նախապայմաններ և որոշակի հիմք: Հոգեդիագնոստիկայի նախապատմությունն ի սկզբանե ձևավորվել է գաղափարների, պատկերացումների և դատումների ամբողջության վրա, որոնց հիմքում ընկած է սեփական անձի և իրեն շրջապատող աշխարհի ուսումնասիրման դարավոր փորձը: Հոգեդիագնոստիկայում ներառված գիտելիքների համախումբը ծավալվել է մարդկային կենսագործունեության մի շարք բնագավառներում: Իբրև գիտություն հոգեդիագնոստիկայի նախադրությունները դրված են մարդկանց միջև օբեկտիվ գոյություն ունեցող անհատական տարբերություններում, որոնք չեն անտեսվել ոչ մի ժամանակներում: Ինչպես նշում է Լ. Ֆ. Բուրլաչուկը իր ձեռնարկում, հոգեդիագնոստիկայի նախապատմությանը կարելի է վերագրել դեռ հնադարում առանձին մարդկանց դրսևորումներ բնութագրելը մարդկային որոշ տիպերով՝ օրինակ, «ժլատ», «ստախոս», «պարծենկոտ» և այլն: Նման տիպաբանության գործառույթն ախտորոշիչ է, քանի որ այն հնարավորություն է տալիս վերաբերել մարդուն այս կամ այն կերպ, ելնելով նրա բնավորության գծերից, և իհարկե, ինչն առավել կարևոր է, դրանք ծառայեցնել նրա վարքի կանխատեսմանը: Որպես հոգեբանության գիտության բնագավառ, հոգեդիագնոստիկայում տիպաբանության զարգացումն ունի երկար ուղի. Հիպոկրատի կողմից խառնվածքի տիպերի բացահայտում, Հալենի կողմից դրանց բարոյական բնութագրումների շնորհում, Կանտի կողմից խառնվածքի հատկանիշների զատումը հոգեկան անձնահատկություններից և վրջապես, Պավլովի, Կրեչմերի և Շելդոնի կողմից ժամանակակից տիպաբանությունների մշակումն ու հետազոտումը: Հին Չինաստանում, մ.թ.ա. աստիճանավորների ընտրության համար մշակվել է ընդունակությունների գնահատման համակարգ, որն ուղղված է եղել բացահայտելու կարդակու, գրելու ունակություններն ու կենցաղային վարքի առանձնահատկությունները: Հին հունական հայտնի փիլիսոփա Պյութագորեսի կարծիքով մարդու բնավորության համար մեծ նշանակություն ունեն հումորը և քայլվածքը: Նա իր դպրոց ընդունվողների համար մեծ փորձություններ է կազմակերպել և առաջնորդվել դրանց արդյունքներով (Բուրլաչուկ Լ. Ֆ., 2006, Բոդալյով Ա. Ա., Ատոլին Վ. Վ. և ուրիշներ, 1987): Չափազանցություն չի լինի, եթե ասենք, որ, ինչպես հին ժամանակներում, այսօր էլ ձգտում էնք ընտրության մեջ հասնել անհատական հոգեբանական առանձնահատկությունների մի ամբողջական մոտեցման, ներթափանցելով և խճճվելով անհատի հոգեբանական ֆիզիոլոգիական որակների փոխներգործություններում: 19-րդ դարի վերջին և 20-րդ դարի սկզբին հոգեբանության մեջ սկսեցին զարգանալ դիագնոստիկական նշանակություն ունեցող այնպիսի ուղղություններ, ինչպիսիք են Ֆրենոլոգիան, ֆիզիոգնոմիկան և գրաֆոլոգիան: Կատարված հետազոտությունները շատ արագ կորցրին իրենց գիտական կարգավիճակը, սակայն մեծ հետք թողեցին այլ ուղղությունների զարգացման վրա: Ինչպես վկայում է Աննա Անաստազին, 19-րդ դարի վերջերին կատարված հետազոտությունները, որոնք ուղղված էին մտավոր հետամնացությանը և այն առանձնացնում էին հոգեկան հիվանդություինից, նպաստեցին հոգեբանական թեստավորման կայացմանը:

Աննա Անաստազի

Այս խնդիրը հետաքրքրական եղավ շատ հետազոտողների համար, և նրանցից ֆրանսիացի բժիշկ Էդուարդ Սեգենը, փորձ ձեռք բերելով մտավոր խնդիրներով երեխաների հետ աշխատանքում և յուրացնելով Էսկորիլի աշխատությունները, որը որպես մտավոր զարգացման չափանիշ ընդունում էր խոսքի զարգացումը, հանգեց այն եզրակացության, որ մտավոր հետամնացները իրենց զարգացման մեջ հնարավորություն ունեն հասնել որոշակի արդյունքների: Նա մշակեց շատ ուսումնական հնարքներ և մեթոդներ, որոնցից ամենատարածվածներից է «Սեգենի վանդակները» մեթոդական, ինչը պահանջում է հնարավորինս արագ ձևաչափերը տեղադրել համապատասխան փորվածքներում: Սեգենի կողմից մշակված ինտելեկտի չափման մի շարք ոչ վերբալ մեթոդներ այսօր էլ չեն կորցրել իրենց արդիականությունը: Մարդու ընդունակությունների ուսումնասիրման հոգեմետիկական հիմքը դրել է անգլիացի գիտնական Ֆրենսիս Գալտոնի կողմից: Նա կարևորում էր հոգեմետիկայի նշանակությունը և գտնում, որ գիտության համար ամենաարժեքավոր չափումներն ու թվային հաշվարկներն են: Գալտոնը, հիմնվելով, Ջ. Լոքի փիլիսոփայական ուսմունքների վրա և հիմք ընդունելով փորձարարությունը, ենթադրում էր, որ սենսորային առանձնահատկությունների տարբերակումների օգնությամբ կարելի է գնահատել մարդու ինտելեկտը: Նա համարում էր, որ որքան նուրբ տարբերակումներ է կարողանում ընկալել մարդը, այնքանով մեծանում են նրա դատողությունների ձևավորման և ինտելեկտուալ գործունեություն իրականացնելու հնարավորությունները (Ռուբինշտեյն Ս. Լ., 1999):

Ֆրենսիս Գալտոն

Գալտոնի կատարած չափումներում հետազոտեղների թիվը գերազանցել է տասնյակ հազարը: Նա վիճակագրական ընթացակարգի, կոռելյացիոն գործակցի կիրառման նորարարն էր, առանց որոնց դժվար էր պատկերացնել անհատական առանձնահատկությունների տվյալների գիտական հավաստի վերլուծությունները: 1857-1936 թթ. Գալտոնը սերտ համագործակցել է մաթեմատիկոս Կ. Պիրսոնի հետ: Մաթեմատիկական ապարատի և կոռելյացիոն գործակիցների մշակման և կատարելության արդյունքում Պիրսոնի հայտնի գծային կոռելացիայի գործակցի հաշվարկման հասել են մեր օրերը, որը կիրառվում է ուսանողների և գիտնականների հետազոտություններում (Վ. Ա., Օվչինիկովա Տ. Ս., 2005): Ստեղծելով ինտելեկտի ուսումնասիրական առաջին թեստերը, Գալտոնը մոտեցել է անձնային առանձնահատկությունների չափմանը: Նրա կողմից կատարվել են նաև ասոցիացիաների բազմաթիվ հետազոտություններ: Նա կատարել է մի շարք եզրակացություններ, որոնցից հիմանկանները վերաբերվում են ասոցիացիաների խիստ անհատական բնույթին և կայունությանը: Նա փորձարարական ճանապարհով եզրահանգել է, որ առավել կայուն են այն ասոցիացիաները, որոնք կապված են մանկության հետ: Կասկած չի հարցում այն միտքը, որ Ֆրենսիս Գալտոնը մեծ ժառանգություն է թողել ոչ միայն ինտելեկտի ուսումնասիրման անգլիական դպրոցի, այլև հոգեբանության բնագավառում հոգեմետրիկական չափումների համընդհանուր զարգացման և կատարելության համար: Գալտոնի գաղափարների և մեթոդների շարունակողներից է եղել ամերիկյան գիտնական, փիլիսոփա, աշխարհում հոգեբանության առաջին դոկտոր Ջեյմս Քետտելը: Շնորհիվ Ջ. Քետտելի, «մտավոր թեստ» հասկացությունը մեծ տարածում գտավ անհատական առանձնահատկությունների ուսումնասիրական բնագավառում: Ջ. Քետտելը գտնում էր, որ հոգեբանությունը չի կարող հիմնավորվել և ճշգրտվել առանց փորձարարության և չափումների, որոնք պետք է ընդգրկեն անհատների մեծ քանակներ:

Ջեյմս Մաքքին Քետտել

Միայն այդպիսի արդյունքները կարող են հիմք ծառայել հոգեկան գործընթացների փոխկապվածության, կայունության և տարբեր իրադրություններում դրանց փոփոխության ուսումնասիրման համար: Հոգեկան տարրական գործառույթների թեստեր էին համարվում «Զգայունակության շեմեր», «Քաշի փոփոխության ամենափոքր զգայությունը», «Ռեակցիայի ժամանակը ձայնին», «Գույնի ճանաչման ժամանակը», «50 սմ գծի կրկնապատկումը», «ժամանակի 10 վրկ հատվածի տարբերակումը», «Տառերի շարքի վերարտադրման հաջորդականությունը» և այլն: Այս չափումները լավագույն միջոցներ էին համարվում ինտելեկտի գնահատման համար: Սակայն դրանք քննադատվեցին Հատլոնի կողմից: Գիտնականը բարձրացրեց շատ նուրբ հարց, որը մոտ էր թեստի վալիդության խնդրին. թեստային չափումները չեն համեմատվում անկախ չափումների հետ և հետևաբար, կասկածի տակ է դրվում դրանց հավաստիությունը: Այսպիսով, 19-րդ դարի վերջին և 20-րդ դարի սկզբին ինտելեկտի գործառույթների մասին տեսական մոտեցումները դեռ չէին բավարարում կատարյալ թեստերի մշակման և ստեղծման համար:

Մտավոր զարգացման սանդղակներ

Ինտելեկտի հետազոտման համար հիմնարար դարձան փորձարարական հոգեբանության հիմնադիրներից մեկի՝ Ալֆրեդ Բինեի հետազոտությունները: Նա համոզված էր, որ ինտելեկտի անհատական տարբերությունների հետազոտման համար անհրաժեշտ է առավել բարդ հոգեկան գործընթացների ուսումնասիրություն: Իր աշխատություններում Բինեն հատկապես կարևորում էր մտավոր ունակությունների որակական ցուցանիշները, շերտադրում էր անձի ազդեցությունն ինտելեկտուալ գործունեության վրա: Իհարկե հոգեկան բարդ գործընթացների հետազոտությամբ շատ գիտնականներ զբաղվել են դեռևս 18-րդ դարում. Չարլզ Բոնե, Էմիլ Կրեպլին, Գերման Էբինհաուզ, սակայն Ալֆրեդ Բինեի և նրա աշխատակիցների երկարատև կիրառություն (Բուրլաչուկ Լ. Ֆ., 2006, Գուրիևիչ Կ. Մ., Բորիսովա Ե. Մ. և ուրիշներ, 1997):

Ալֆրեդ Բինե

1905 թվականին Ալֆրեդ Բինեի և Թեոդոր Սիմոնի համատեղ գործունեության շնորհիվ ստեղծվեց երեխաների ինտելեկտի չափման առաջին սանդղակը, որը կատարելագործվեց և հրատարակվեց 1908 թվականին որպես Բինե-Սիմոնի սանդղակ: Այն պարունակում էր 59 թեստ 3-13 տարեկանների համար: Օրինակ, 7 տարեկանների համար չափվում էին այնպիսի կարողություններ, ինչպիսիք են՝ աջ և ձախ կողմերի տարբերակումը, նկարի մեկնաբանումը, որոշակի հանձնարարությունների կատարումը, տարբեր առարկաների մասին տեղեկացվածությունը և այլն: Իսկ 8 տարեկանների համար՝ երկու առարկաների համեմատումը, թվային շարքի ուղիղ և հակադարձ հերթականությամբ վերարտադրումը, նկարում բացակայող դետալի հայտնաբերումը և այլն: Համեմատելով երեխաների և մտավոր խնդիրներ ունեցող տարբեր տարիքային խմբերի մեծահասակների թեստային արդյունքները, մոտենալով «մտավոր տարիք» հասկացությանը, Ա. Բինեի և Թ. Սիմոնի կողմից մշակված սանդղակը հնարավորությաուն տվեց փորձարարական ճանապարհով սահմանել ինտելեկտի չափման տարիքային նորմեր: Բինեի կողմից առաջարկվեց «մտավոր տարիք» հասկացությունը, որը պայմանավորված էր թեստերի կատարման արդյունքով և կարող էր չհամընկնել երեխայի խրոնոլոգիական տարիքի հետ: Ընդհանուր սանդղակի տարբեր թեստերի համար «բազային տարիք» էր համարվում հետազոտողի այն մեծագույն ցուցանիշը, որից ներքև բոլոր առաջադրանքները մատչելի էին: Որպես մտավոր տարիք հաշվարկվում էր բազայինների գումարը: Սակայն նույն օրինաչափությամբ տարբեր տարիքի երեխաների հետազոտումը հանգեցնում էր տարբեր նշանակության տվյալների. տարիքային ցուցանիշից մեկ տարվա տարբերությունը 5 տարեկան երեխայի զարգացման մեջ այլ էր, 12-ի համար՝ այլ: Այս առումով հետագայում Վիլյամ Շտերնի կողմից առաջարկվեց հաշվարկել ինտելեկտի ցուցանիշի ոչ թե բացարձակ, այլ հարաբերական տարբերությունը: Ինտելեկտի չափման հայտնի գործակիցն ունի հետևյալ տեսքը.

IQ= (մտավոր տարիք / խրոնոլոգիական) ^× 100

Բինե-Սիմոնի ինտելեկտի թեստերը հիմնարար նշանակություն ունեցան հետագայում ստեղծվող և մշակվող ինտելեկտի թեստերի համար, դրանք թարգմանվեցին և ադապտացվեցին տարբեր լեզուներով, տարբեր մշակույթների համար: Հոգեդիագնոստիկայի պատմության մեջ ինտելեկտի տեսությունների զարգացման և վիճակագրական վերլուծությունների համար մեծ եղավ Չարլզ Սպիրմենի ներդրումը: 1904 թվականին լույս է տեսնում Սպիրմենի «Դետերմինացված և չափված ընդհանուր ինտելեկտ» աշխատությունը, որը նվիրված էր ինտելեկտուալ տարբեր ընդունակությունների փոխկապակցվածություններին: Ըստ Չարլզ Սպիրմենի ընդհանուր կամ գլխավոր գործոնը որոշվում էր տարբեր թեստերից ստացած արդյունքների և յուրահատուկ գործոնների դրական կոռոլյացիոն կապերով:

Չարլզ Էդուարդ Սպիրմեն

Նրա մոտեցման մեջ յուրահատուկ գործոնները կատարում էին չափման սխալի դեր. որքան շատ էր թեստը հագեցած տվյալ յուրահատուկ գործոնով, այնքան բարձր էր կոռելացիոն կախվածություննը: Դա սխեմատիկորեն կարելի է պատկերել հետևյալ կերպ.

Աղյուսակ

Սպիրմենի կողմից առաջարկված գլխավոր գործոնի մեկնաբանությունը կայանում էր նրանում, որ այդ գործոնը կարելի էր վերագրել ինտելեկտի բոլոր չափումներին, սակայն այն հնարավոր չէր միանշանակ նույնացնել ինտելեկտի հետ: Հետագայում հաստատվեց, որ գլխավոր գործոնի դերը մեծ է վերբալ թեստերում ու մաթեմատիկական վերլուծություններում և շատ թույլ է զգայաշարժականների համար: Սպիրմենի և նրա հետևորդների հետագա գործունեությունն ուղղվեց գլխավոր գործոնների խմբավորմանը և նոր գործոնների հայտնաբերմանը, որոնց շնորհիվ հայտնաբերվեցին ինտելեկտի չափման ինչպես որակական, այնպես էլ քանակական ցուցանիշներ: Ժամանակի ընթացքում ինտելեկտի շատ թեստեր մոդիֆիկացվում են, համալրվում նորերով, ընդլայնվում են տարիքային նորմատիվները: ԱՄՆ-ում Հենրի Հոդարտի և Լուիս Մեդիսոն Թերմենի համագործակցության արդյունքում ինտելեկտի չափման թեստը վերանայվում է, կատարվում են լայնածավալ հետազոտություններ և կիրառության է դրվում թեստի Ստենֆորդյան տարբերակը: Ստանդարտիզացման գործընթացն ընդգրկում է 2100 մեծահասակ և 180 երեխա: Հոգեբանական թեստավորման զարգացումը Ռուսաստանում կապված է հոգեբույժ և հոգեբան Գ. Ռոսոլիմոյի և Ֆ. Ռիբակովի ուսումնասիրությունների հետ: 1908 թվականին Ռոսոլիմոն հրատարակում է «Հոգեբանական պրոֆիլ»-ը, որն ընդհանուր ընդունակությունների զարգացման մակարդակը չափող սանդղակն էր: Թեստի ստեղծման համար Ռոսոլիմոն մշակում է անձի և ինտելեկտի կառուցման տեսական պատկերացումների համակարգ:

Գրիգոր Ռոսոլիմո

Ուսումնասիրելով Բենեի հետազոտությունները, նա հիմնական ուշադրությունը դարձրել է մտավոր խնդիրներ ունեցող նորմալ զարգացած երեխաների տարբերակման չափանիշների ձևավորմանը: 11 ենթաթեստերի արդյունքների հիման վրա Ռոսոլիմոն ստացված արդյունքները նրկայացնում էր պրոֆիլ: Ընդ որում, նրա ենթաթեստերը հիմնված էին հոգեկան գործընթացների ցուցանիշների դուրսբերմանը, որոնք միավորվում էին խմբերով. ուշադրություն, ընկալում կամ մտապահում, ասոցիատիվ գործընթացներ: 20-րդ դարի երկրորդ տասնամյակում ստեղծվում են մտավոր ընկալումների նոր թեստեր: 1917 թվականին կազմավորվում է Հարվարդի համալսարանի պրոֆեսոր, Ամերիկյան հոգեբանական ասոցիացիայի նախագահ Ռոբերտ Յոսկը: Կոմիտեի կազմում են ընդգրկվում Ջ. Քետտելը, Ստենլի Հոլը, Է. Տորնդայկը և ուրիշներ: Կոմիտեի գործունեությունն ուղղվում է բանակում հոգեբանական հետազոտությունների, որտեղ, խմբային թեստավորման արդյունքում, տրվում էին զինվորականների որակավորման երաշխավորագրեր այս կամ այն պաշտոնի համար: Այդ տարիներին ռազմական նախարարությունը բանակի գործունեության լուրջ փոփոխությունների համար ծախսել է մոտ 1 միլիոն դոլար: Հետազոտությունների արդյունքում պարզվել էր, որ ամերիկյան զինվորականների միջին մտավոր տարիքը համապատասխանում է 14 տարեկանի զարգացմանը, ինչը մեկնաբանվում էր շատ պարզ. երիտասարդ նորակոչիկների հիմնական մասը անապահով խավի ներկայացուցիչներ էին, և նրանցից շատերն գրագետ չէին: Ընդհունակությունների թեստերը նաև լայն տարածում ունեցան Եվրոպայում: 1928 թվականին Ռիշար Մեյլի կողմից մշակվեց «Ինտելեկտի վերլուծական թեստը», որը հիմնվում էր ինտելեկտի չորս կարևոր գործոնների տեսությունների վրա. բարդության հասանելիության մակարդակ, ճկունություն, ամբողջականություն և արագագործություն: Պետք է նշել, որ Մեյլին հոգեդիագնոստիկայի մի քանի դասագրքերի հեղինակ է (1936, 1951, 1978), որոնք թարգմանվել և հրատարակվել են տարբեր լեզուներով, եվրոպական տարբեր երկրներում: 1960-ական թվականներին Մեյլին իր հետազոտություններում անդրադարձել է ինտելեկտի վրա միջավայրի ազդեցության և առաջադիմության հետ կապերին:

Ֆրոլենս Լաուրա Գուդինաֆը

Ինտելեկտի թեստերից էապես տարբերվում էր «Նկարի մարդ» թեստը, որը ստեղծել էր Ֆլորենս Լաուրա Գուդինաֆը, 1926 թվականին, հետագայում այն հայտնի դարձավ «Գուդինաֆ-Հարիսի նկարչական թեստ» անունով: Նկարում հաշվի էին առնվում ավարտուն բնույթը, հստակությունը, համաչափությունը, շարժողական կոորդինացիան և այլ բովանդակային ու գրաֆիկական ցուցանիշներ: Չնայած կիրառվող թեստերի բազմազանությանը, այնուամենայնիվ, որոշ հարցեր մնում էին չլուծված. մեծահասակների ինտելեկտուալ զարգացման որոշմա համար անհատական սանդղակների մշակումը, մանուկների ինտելեկտուալ զարգացմանը համապատասխանող սանդղակի ստեղծումը, թեստերի կառուցման ընդհանուր տեսությունների և հոգեբանական կարևորագույն կոնստրուկների մշակումը ինչպես ինտելեկտի, այնպես էլ անձի համար: Մանուկների վարքի գրանցման և հետազոտման ուղղությամբ մեծ աշխատանքներ կատարեց Առնոլդ Գեզելը: Նա առաջինն էր, որ օգտագործեց կինոնկարահանումը որպես հետազոտման միջոց: 1929 թվականին լույս տեսավ նրա «Մանկությունը և մարդու զարգացումը» աշխատությունը, որում մոտ երկու հարյուր չափանիշներով և ցուցանիշներով հնարավոր էր գնահատել 3-ից մինչև 30 ամսական երեխաներին: Հետագայում լրացվեցին նաև ցուցանիշներ մինչև 60 ամսականների համար: Ցուցանիշներն ընդգրկում էին չորս կատեգորիաներ.

• շարժողական,
• հարմարողական,
• խոսքային,
• սոցիալ-անձնային

Գենզելը արդյունքները ներկայացնում էր գրաֆիկներով, որոնցում նկարագրվում էին տվյալ տարիքին բնորոշ վարքաձևերը՝ կապված շարժողականության, առարկայի ընտրության, շփումների հետ, նաև աչքերի համակցված շարժումների գրանցված ցուցանիշներ, սննդին և հիգենային վերաբերող հարցերը տարբեր իրավիճակներում և այլն:

Առնոլդ Գեզել

Մտավոր ունակությունների թեստերի լայն տարածմանն ու կիրառմանը զուգընթաց

Տիեզերք

Երկնքի միլիարդավոր աստղերտը նույնպիսի հասայական շիկաղած գազային գնդեր են, ինչպիսին Արեգակն է: Աներևակայելի մեծ հեռավորությունների պատճառով դրանց սկավառակները տեսնում ենք լոկ լուսավոր կետերի տեսքով, չնայած շատ աստղեր չափերով կարող են Արեգակից հարյուր, նույնիսկ հազար անգամ մեծ լինել: Աստղագետներն աստղերի հեռավորությունն վորոշում են պարալաքսի մեթոդով: Լուսատուի դիրքի փոփոխությունը, որն առաջանում է դիտողի շարժման հետևանքով, կոչվում է պարալաքս: Վերջինիս պարզագույն օրինակը նույն առարկային աչքերը հաջորդաբար բաց ու խուփ նայելն է: Երկրի ուղեծրի տարբեր կետերից (օրինակ՝ 6 ամիսը մեկ ուղեծրի տրամագծորեն հակադիր կետերից) դիտելով և չափելով աստղի տեսանելի անկյունային փոփոխությունը, կարելի է որոշել աստղի պարալաքսային շեղումը: Վերջինիս մեծության անկյան կեսն անվանում են աստղի պարալաքսային անկյուն կամ պարզապես աստղի տարեկան պարալաքս (p): Այն շատ փոքր մեծություն է և չափվում է աղեղնային վայրկյաններով՝ 1′′= 1^o /3600: Օրինակ՝ Կենտավրոսի Պրոքսիմա աստղի պարալաքստը p = 0.76″: Հեռավորության չափման աստղագիտական միվորը (1 ա.մ.) կիրառվում է հիմնականում Արեգակնային համակարգի սահմաններում: Հեռավորության չափման հաջորդ միավորը լուսատարին է՝ այն հեռավորությունը, որը լույսն անցնում է մեկ տարում: Մեկ լուսատարին 9.46·10¹²կմ (9,46 տրիլիոն կմ) է կամ 63240 ա.մ.: Հեռավորության չափման ավելի մեծ միավոր է պարսեկը (կարճ՝ պկ)՝ մինչև աստղ այն հեռավորությունը, որի պարալաքսը մեկ աղեղնային վայրկյան է: 1պկ = 3,26 լուսատարի = 3.086·10¹³կմ = 206265 ա.մ.: Պարսեկը սահմանվում է նաև որպես մի հեռավորություն, որից Երկրի ուղեծրի շառավիղը (1 ա.մ) երևում է մեկ աղեղնային վայրկյան անկյան մեջ (ենթադրելով, որը շառավիղն ուղղահայաց է տսագծին): Արեգակից ամենամոտ աստղին` Կենտավրոսի Պրոքսիմայի (հունարեն <<պրոքսիմոս>>` մոտագույն բառից) հեռավորությունը 1.32 պկ կամ 4.3 լուսատարի է: Գործածվում են կիլոպարսեկ` 1 կպկ = 1000 պկ և մեհապարսեկ` 1 Մպկ = 1000000 պկ միավորները: Աստղի r հեռավորությունը պարսեկներով կարելի է արտահայտել նրա պարալաքսի միջոցով` r = 1/p″: Աստղերի հիմնական ֆիզիզկական բնութագրերն են` զանգվածը (m), լուսատվությունը (L) և շառավիղը (R):

Լուսատվություն

Արեգակնային համակարգ

Լուսատվություն են անվանում 1 վայրկյանում աստղի մակերևույթից բոլոր ուղղություններով ճառագայթբած էներգիան, այսինքն` աստղի ճառագայթման հզորությունը: Աստղի տեսանելի աստղային մեծությունը չի բնութագրում աստղի ճառագայթման իրական հզորությունը, քանի որ աստղերի հեռավորությունները տարբեր են: Աստղերի ճառագայթման իրական հզորությունը հնարավոր է գնահատել միայն այն դեպքում, երբ բոլոր աստղերը դիտվում են որոշակի հեռավորությունից: Որպես այդպիսի պայմանական հեռավորություն ընդունվել 10 պարսեկը, և աստղի լուսատվությունը բնորոշելու համար սահմանվել է բացարձակ աստղային մեծությունը (M)` այն աստղային մեծությունը, որը կունենար 10 պկ հեռավորությամբ աստղը: Օրինակ` Արեգակի տեսանելի աստղային մեծությունը` m = - 26.7^m, իսկ բացարձակ աստղային մեծությունը` M = + 4.7<sup>m</sup>, այսինքն` մեր ցերեկային հզոր լուսատուն նշված հեռավորությունից մեզ կերևար որպես աչքի տեսանելիության սահմանին մոտ մի սովորական աննշան աստղ: Աստղալից երկնքին ուշադիր նայելիս նկատում ենք որ աստղերը տարբեր գույների են: Այսպես` վեգան (Երկնքի միլիարդավոր աստղերտը նույնպիսի հասայական շիկաղած գազային գնդեր են, ինչպիսին Արեգակն է: Աներևակայելի մեծ հեռավորությունների պատճառով դրանց սկավառակները տեսնում ենք լոկ լուսավոր կետերի տեսքով, չնայած շատ աստղեր չափերով կարող են Արեգակից հարյուր, նույնիսկ հազար անգամ մեծ լինել: Աստղագետներն աստղերի հեռավորությունն վորոշում են պարալաքսի մեթոդով: Լուսատուի դիրքի փոփոխություբը, որն առաջանում է դիտողի շարժման հետևանքով, կոչվում է պարալաքս: Վերջինիս պարզագույն օրինակը նույն առարկային աչքերը հաջորդաբար բաց ու խուփ նայելն է: Երկրի ուղեծրի տարբեր կետերից (օրինակ՝ 6 ամիսը մեկ ուղեծրի տրամագծորեն հակադիր կետերից) դիտելով և չափելով աստղի տեսանելի անկյունային փոփոխությունը, կարելի է որոշել աստղի պարալաքսային շեղումը: Վերջինիս մեծության անկյան կեսն անվանում են աստղի պարալաքսային անկյուն կամ պարզապես աստղի տարեկան պարալաքս (p): Այն շատ փոքր մեծություն է և չափվում է աղեղնային վայրկյաններով՝ 1′′=1<sup>o</sup> /3600: Օրինակ՝ Կենտավրոսի Պրոքսիմա աստղի պարալաքստը p = 0.76″: Հեռավորության չափման աստղագիտական միվորը (1 ա.մ.) կիրառվում է հիմնականում Արեգակնային համակարգի սահմաններում: Հեռավորության չափման հաջորդ միավորը լուսատարին է՝ այն հեռավորությունը, որը լույսն անցնում է մեկ տարում: Մեկ լուսատարին 9.46·10<sup>12</sup>կմ (9,46 տրիլիոն կմ) է կամ 63240 ա.մ.: Հեռավորության չափման ավելւի մեծ միավոր է պարսեկը (կարճ՝ պկ)՝ մինչև աստղ այն հեռավորությունը, որի պարալաքսը մեկ աղեղնային վայրկյան է: 1պկ = 3,26 լուսատարի = 3.086·10<sup>13</sup>կմ = 206265 ա.մ.: Պարսեկը սահմանվում է նաև որպես մի հեռավորություն, որից Երկրի ուղեծրի շառավիղը (1 ա.մ) երևում է մեկ աղեղնային վայրկյան անկյան մեջ (ենթադրելով, որը շառավիղն ուղղահայաց է տսագծին): Արեգակից ամենամոտ աստղին` Կենտավրոսի Պրոքսիմայի (հունարեն <<պրոքսիմոս>>` մոտագույն բառից) հեռավորությունը 1.32 պկ կամ 4.3 լուսատարի է: Գործածվում են կիլոպարսեկ` 1 կպկ = 1000 պկ և մեհապարսեկ` 1 Մպկ = 1000000 պկ միավորները: Աստղի r հեռավորությունը պարսեկներով կարելի է արտահայտել նրա պարալաքսի միջոցով` r = 1/p″: Աստղերի հիմնական ֆիզիզկական բնութագրերն են` զանգվածը (m), լուսատվությունը (L) և շառավիղը (R): Լուսատվություն են անվանում 1 վայրկյանում աստղի մակերևույթից բոլոր ուղղություններով ճառագայթբած էներգիան, այսինքն` աստղի ճառագայթման հզորությունը: Աստղի տեսանելի աստղային մեծությունը չի բնութագրում աստղի ճառագայթման իրական հզորությունը, քանի որ աստղերի հեռավորությունները տարբեր են: Աստղերի ճառագայթման իրական հզորությունը հնարավոր է գնահատել միայն այն դեպքում, երբ բոլոր աստղերը դիտվում են որոշակի հեռավորությունից: Որպես այդպիսի պայմանական հեռավորություն ընդունվել 10 պարսեկը, և աստղի լուսատվությունը բնորոշելու համար սահմանվել է բացարձակ աստղային մեծությունը (M)` այն աստղային մեծությունը, որը կունենար 10 պկ հեռավորությամբ աստղը: Օրինակ` Արեգակի տեսանելի աստղային մեծությունը` m = - 26.7<sup>m</sup>, իսկ բացարձակ աստղային մեծությունը` M = + 4.7^m, այսինքն` մեր ցերեկային հզոր լուսատուն նշված հեռավորությունից մեզ կերևար որպես աչքի տեսանելիության սահմանին մոտ մի սովորական աննշան աստղ: Աստղալից երկնքին ուշադիր նայելիս նկատում ենք որ աստղերը տարբեր գույների են: Այսպես` վեգան ($\alpha$ Քնարի) կապտասպիտակավուն է, Անտարեսը ($\alpha$ Կարիճի)` կարմրացոլ, ալդեբարանը ($\alpha$ Ցուլի)` դեղնա-կարմրավուն, Կապելան ($\alpha$ Կառավարին)` Արեգակի նման դեղին: Գույների այսա բազմազանությունը պայմանավորված է աստղերի մակերևույթի ջերմաստիճանների տարբերությամբ, ուստի աստղերը դասակարգվում են ըստ ջերմաստիճանի նվազման` յուրքանչյուր դաս նշանակելով լատինական այբուբենի մեծատառերով: <<Օ>> տառով նշանակում են ամենաջերմ աստղերը, որոնց մակերևույթի ջերմաստիճանը 25000 Կ ÷ 35000 Կ է և ավելի: Դրանց հաջորդում են կապտավուն՝ <> դասի (10000 Կ ÷ 25000 Կ), սպիտակավուն <<A>> դասի (7000 Կ ÷ 0000 Կ), բաց-դեղնավուն <<F>> դասի (6000 Կ ÷ 7000 Կ), դեղին <<G>> դասի (4500 Կ ÷ 6000 Կ), նարնջագույն <<K>> դասի (3500 Կ ÷ 4500 Կ) և կարմիր <<M>> դասի սառը (2000 Կ ÷ 3500 Կ) աստղերը: Այսպիսի հաջորդականությունը կոչվում է սպեկտրային դասակարգում: Յուրաքանչյուր դաս իր հերթին բաժանվում է 0 ÷ 9 ենթադասերի: Միայն Օ դասի աստղերն են սկսվում Օ5 ենթադասից, որովհերև ավելի ջերմ աստղեր (օրինակ՝ Օ4) առայժմ չեն հայտնաբերվել: Լուպին (լատին․՝ Lupinus), թրմուզ, եգիպտաոլոռ, բակլազգիների (թիթեռնածաղկավորներ) ընտանիքի միամյա կամ բազմամյա խոտաբույսերի, կիսաթփերի, հազվադեպ՝ թփերի ցեղ: Հայտնի է մոտ 100 (այլ տվյալ¬ ներով՝ 200) տեսակ: ՀՀ-ում վայրի վիճակում չի հանդիպում, սակայն որոշ մարզերում (Լոռի) մշակվում է որպես կերաբույս: Ցողունն ուղիղ է, ճյուղավորվող, բարձր.՝ 1-1,5 մ: Տերևները հերթա¬ դիր են, բարդմատնաձև, տերևիկնե¬ րը՝ ամբողջաեզր, երկարավուն-օվա- լաձև, գծանշտարաձև, երկարավուն- ձվաձև և այլն: Ծաղկաբույլն ուղղաձիգ ողկույզ է, ծաղիկները՝ սպիտակ, դե¬ ղին, վարդագույն, կապույտ և այլն: Ծաղ¬ կում է մայիս-սեպտեմբերին: Պտուղը հաստակեղև, բազմասերմ, թավոտ ունդ է: Սերմերը կլորավուն են, կողա¬ վոր, բազմերանգ, պարունակում են ճարպեր, սպիտակուցներ և այլն: Կանաչ զանգվածը և հատիկը հարուստ են պրոտեինային նյութերով: Ակտիվ ազոտսևեռող է:

ԽՍՀՄ-ի կազմավորումը

Խորհրդային Սոցիալիստական Հանրապետությունների Միությունը (ԽՍՀՄ, Խորհրդային Միություն) կազմավորվել է 1922 թվականին: Պաշտոնապես այն ինքնիշխան խորհրդային պետությունների (Ռուսաստան, Ուկրանիա, Բելոռուս և Անդրկովկասյան Դաշնություն) միություն էր: Մայրաքաղաքը` Մոսկվան էր: Հետագայում կազմակերպվեցին կամ ԽՍՀՄ-ի կազ մտան նաև այլ հանրապետություններ: ԽՍՀՄ-ի կազմավորման հռչակագրով ամրագրվում էր, որ միությունը կառուցված է ազգերի ինքնորոշման սկզբունքով: Իրականում ԽՍՀՄ-ն ազգերի բռնի միավորում էր. ամեն ինչ որոշվում էր Մոսկվայում` կենտրոնական իշխանական մարմինների կողմից:

• 1920 թվականի դեկտեմբերի 2-ին խորհրդայնացված Հայաստանն ուներ մոտ 30 000 քառ. կմ տարածք: Արևմտյան Հայաստանն ու Կարսի մարզը Ռուսաստանի խորհրդային կառավարությունը զիջեց Թութքիային: 1922 թվականին ձևավորվել էր Անդրկովկասյան Դաշնությունը` կազմված Հայաստանից, Վրաստանից և Ադրբեջանից: Դրա կազմում էլ Հայաստանը մտավ ԽՍՀՄ-ի մեջ: 1936 թվականին Անդրկովկասյան Դաշնությունը լուծարվե, և Հայաստանը ճանաչեց ինքնուրյուն խորհրդային հանրապետություն: Այլ հանրապետությունների նա ևս չուներ սեփական զինված ուժեր և ֆինանսներ: Զուրկ էր ինքնուրույն արտաքին քաղաքականություն վարելու իրավունք:

Տնտեսության վերականգնումը. նոր տնտեսական քաղաքականություն (նէպ)

1917 թվականի հոկտեմբերյան հեղաշրջմամբ Ռուսաստանում իշխանությունը գրավեցին ծայրահեղ մարքսիստները` բոլշևիկները: Երկիրը բաժանվեց թշնամական ճամբարների, սկսվեց քաղաքացիական պատերազմ, որը տևեց 1918-1920 թվականներին Պատերազմին, սովին, համաճարակին զոհ գնացին միլիոնավոր մարդիկ: Քայքայվել էր տնտեսությունը: Իշխանությունը պահելու համար բոլշևիկները գործադրեցին արտակարգ միջոցներ: Նախ` սովը մեղմելու համար մտցվեց պարենմասնատրում: Զինված ջոկատները շրջում էին գյուղից գյուղ և գյուղացիներից խլում «պարենի ավելցուկը»: Երկրորդ` վերացվեցին շուկայական հարաբերությունները: Պետությունն ինքն էր կատարում առաջին անհրաժեշտության ապրանքների բախշումը. աշխատավարձի փոխարեն մարդիկ ստանում էին նվազագույն քանակի հաց, շաքար, յուղ, օճառ և այլն: Դիմադրություն ցույց տվողներին սպառնում էր աքսոր: Այդ քաղաքականությունը ստացավ ռազմական կոմունիզմ անվանումը: Ուժերի գերագույն լարումով խորհրդային իշխանությունը կարողացավ հաղթանակով ավարտել քաղաքացիական պատերազմը: Դրանից հետո առաջնահերթ անհրաժեշտ էր վերականգնել երկրի տնտեսությունը: Բոլշևիկները Վ. Լենինի նախաձեռնությամբ մշակեցին նոր տնտեսական քաղաքականություն (նէպ): Այն սկսվեց կիրառվել 1921 թվականի գարնանից: Վերացվեց պարենմասնատրումը: Գյուղացու համար սահմանվեց պարենային հարկ, որի վճարումից հետո նա կարող էր բերքը վաճառել շուկայական գներով: Ինչ վերաբերվում է բանվորներին, ապա նրանք սկսեցին ստանալ աշխատավարձ, որի չափը կախված էր նրանց արտադրանքի քանակից և որակից: Արդյունաբերությունն առողջացնելու նպատակով պետությունը կատարեց հաջորդ քայլը. մասնավոր ձեռներեցներին հանձնեց մանր և միջին բազմաթիվ ձեռնարկություններ: Գյուղի և քաղաքի միջև աշխուժացման շուկայական հարաբերությունները: Վերականգնվեցին ցանքատարածությունները, վերաբացվեցին հանքերը, գործարաններն ու երկաթուղիները: 1928 թվականին ԽՍՀՄ-ի արտադրանքի ծավալները հասան 1913 թվականի մակարդակին. տնտեսությունը վերականգնվել էր:

Արդյունաբերացումը և կոլեկտիվացումը

Արդյունաբերացում (ինդուստրացում) նշանակում է տվյալ երկրի տնտեսության այնպիսի վերակառուցում, որ դրանում գերակշռի արդիական արդյունաբերությունը: Նման ճանապարհով արթեն ընթացել էին Մեծ Բրիտանիան, Ֆրանսիան, ԱՄՆ-ը, Գերմանիան, Իտալիան, Ճապոնիան: ԽՍՀՄ-ն իր զարգացման մակարդակով հետ էր մնում: Բոլշևիկյան ղեկավարության մեջ կար տարակարծություն: Ոմանք կարծում էին, թե պետք է զարգացնել նէպը և ապա աստիճանաբար անցնել սոցիալիզմին: Կար հակառակ ուղղությունը. վերադառնալ «Ռազմական կոմունիզմին» և ուժերի գերագույն լարումով կարճ ժամկետում կառուցել սեփական արդյունաբերությունը: Հաղթեց երկրորդ ուղղությունը, որի ջատագովը Իոսիֆ Ստալինն էր: Նա համոզված էր, որ արդյունաբերացումը պետք է կատարել հիմնականում ի հաշիվ գյուղացիների` ստիպելով նրանց պետությանը վճարել բարձր հարկեր: Նույն մպատակով պետք է բռնագրավվեր նաև եկեղեցու ունեցվածքը: Երրորդ աղբյուրը խորհրդային իշխանության կողմից բռնադատված և աքսորված միլիոնավոր մարդկանց անվճար աշխատանքն էր: Արդյունաբերացումը կատարվեց ըստ հնգամյա պլանների: Նախապես որոշում էին` ինչ կառուցել, որտեղ, ինչ միջոցներով: Ապա անցնում էին դրանց կատարմանը: Առաջին հնգամյակը մեկնարկեց 1928 թվականին: Մինչև 1941 թվականը ԽՍՀՄ-ում կառուցվեցին հազարավոր մեծ ձեռնարկութուններ: Հնգամյա պլանները վերաբերվում էին նաև գյուղին: Ստալինյան ղեկավարությունը խնդիր էր դրել բռնի միավորելու գյուղացիների անհատական տնտեսությունները: Դրանից ստեղծվելու էին կոլեկտիվ (ընդհանուր) տնտեսություններ` ընդհանուր ունեցվածքոով: Յուրաքանչյուր գյուղացի իր աշխատաննքի դիմաց ստանալու էր բերքի իր մասնաբաժինը: Գնալով այդ քայլին` պետությունը հոգում էր ոչ այնքան գյուղացիների, որքան իր կայուն եկամուտների մասին:

Մեգաուղեղ (անգլ.՝ Megamind-մուլտֆիլ կատակերգություն, արտադրվել է «DreamWorks Animation», ներկայացուցիչ «Paramount Pictures»: Ֆիլմը թողարկվել է Ռուսաստանում 3D 2010 թվականի հոկտեմբերի 28-ին, և ԱՄՆ-ում նոյեմբերի 5-ին 2010 թվականին: Գլխավոր դերերում են Ուիլ Ֆեռելը, Բռեդ Պիդը, Ջոնա Խիլը և Թինա Ֆեյը: Ռեժիսոր` Տոմ ՄակԳռատ: 2011 թվականին թողարկվեց կարճ տարբերակով մուլտֆիլմ «Մեգաուղեղ. Կոճակի մահը»:

Մեգաուղեղ (անգլ.՝ Megamind-մուլտֆիլ կատակերգություն, արտադրվել է «DreamWorks Animation», ներկայացուցիչ «Paramount Pictures»: Ֆիլմը թողարկվել է Ռուսաստանում 3D 2010 թվականի հոկտեմբերի 28-ին, և ԱՄՆ-ում նոյեմբերի 5-ին 2010 թվականին: Գլխավոր դերերում են Ուիլ Ֆեռելը, Բռեդ Պիդը, Ջոնա Խիլը և Թինա Ֆեյը: Ռեժիսոր` Տոմ ՄակԳռատ: 2011 թվականին թողարկվեց կարճ տարբերակով մուլտֆիլմ «Մեգաուղեղ. Կոճակի մահը»:

Սցենար

Շատ վաղուց երկու մոլորակ, որոնք կլանեցին սև անցք, Երկիր ուղարկեցին երկու երեխաների: Ակամայից երեխաները սկսեցին նորից թշնամանալ տիեզեքի հետ: Նրանք միմյանց բախվեցին և ընկան հակառակ վայրերում: Նրանցից մեկը ընակավ հարմարավետ տուն և գեղեցիկ ընտանիք: Մյուսը ընկավ քրեական բանտ, որտեղ մեծացնում էին բանտարկյալներին: Դպրոցում երեխաները կրկին հանդիպեցին, և նորից հակադրում միմյան: Նրանցից մեկը ունենալով բարձր ունակություններ և գրավիչ արտաքին միշտ իշխանություն ուներ մարդկանց վրա, անվանեց իրեն` Մետրոմեն: Մյուսը` նիհար և թույլ, մաշկը կապույտ գույն, գլուխը մեծ, բայց դրա հետ մեկտեղ լինելով հանճարեղ աշակերտ և գյուտարար, ունենալով բարձրագույն ինտելեկտ, նա նույնպես ցանկացավ ստեղծել բարին, բայց պարտությունից հետո ընտրեց չարիքը, և իրեն անվանեց` Մեգաուղեղ: Մեգաուղեղի ծնողները իրեն նվիրել էին օգնական-խելամիտ ձուկ իր մոլորակով: Անցավ մի քանի տարի: Բոլորը պատրաստվում էին Մետրո-Սիտի քաղաքում Մետրոմենա հերոսի տոնին: Եվ հենց այդ ժամանակ բանտից փախնում է Մեգաուղեղը և օգտագործելով իր օգնականին, գողանում է հաղորդավար` Ռոքսանու Ռիչիյին: Մեգաուղեղի հերթական անհաջողությունը բոլորը պետք է կանգնեցնեյին: Բայց հաջողությունը դառնում է չարիքի ճանապարհը, և Մեգաուղեղը չէր սպասում, որ կարող էր ոչնչացնել Մետրոմենին: Բայց ի՞նչ անել հետո: Դա չէր մտնում Մեգաուղեղի ծրագրի մեջ: Ամեն տեղ չարիքը չէր կարող լինել փրկիչ: Մեգաուղեղը ստացել էր Մետրոմենի ԴՆԹ-ն, և որոշում է Մետրոմենի ԴՆԹ-ով ստեղծել նոր թշնամի, որին կոչեց` Տիտանա, որը պետք է դառնար Մետրո-Սիտի քաղաքի նոր փրկիչը: Նա ուզում էր հզորացնել Մետրոմեն մարդու կամքի ուժը, բարձր բարոյական սկզբունքներով: Զուգադիպութան հանգամանքներով, Մեգաուղեղը պատահական ստեղծում է հիմարավուն և վախկոտ հեռուստաօպերատոր` Խել, որը սիրահարվում է Ռոքսանաին: Ձևացնելով «տիեզերական հայրիկ» Խելան և Մեգաուղեղը սկսում են մարզել «տաղային» և նա հաջողությամբ հանձնում է քննությունը: Բայց Մեգաուղեղը չի կարծում, որ Խելը կարող էր ուժով գրավել Ռոքսանի սիրտը:

Աբրահամ Խաշմանյան (հայերեն՝ Աբրահամ Միխաիլի Խաշմանյան; Կաղապար:Родился, Ереван, Армянская ССР, СССР) նախկին խորհրդային և հայկական ֆուդբոլիստ, իսկ այժմ՝ մարզիչ: «Արարատ» (Երևան) թմի գլխավոր մարզիչ: Անցյալում խաղում էր հայկական ֆուդբոլային ակումբի խմբում, որը դուրս է եկել «Բարձրագույն առաջնությնը»: Ամենավերջում մեկ ու կես տարի եղավ «Կիլիկիա» (Երևան) ֆուդբոլային ակումբի գլխավոր մարզիչ, որը պառտեց 2010 թվականի ապրիլի 20-ին: Նախքան հունիսի վերջը, նույն տարուն տնօրեն եղավ ДЮШ ФК ДЮШ ФК «Բանանց»-ի: 2010 թվականի դեկտեմբերի 20-ին գլխավորում էր Կապանի «Գանձասար» ակումբը, որը դարձավ բրոնզեմեդալակիր: 2012-2013 թվականների առաջնությանը լքեց ակուբը: Մի քանի անգամ դարձել է Երևան «Արարատ»-ի գլխավոր մարզիչ:

Մարզիչական կարերիա

Կարերիայի սկզբնական փուլը Աբրահամ Խաշմանյանը ավարտել է Պետական համալսարանի Ֆիզիկական կուլտուրա և հայկական սպորտի բաժինը, ունի մարզիչական լիցենզիայի կատեգորիա «А»: Մարզչական որակը Խաշմանյանը սկսել է իրականացնել