«Կաթնագեղձեր»–ի խմբագրումների տարբերություն
չNo edit summary |
No edit summary |
||
Տող 1. | Տող 1. | ||
[[Պատկեր:Breast anatomy normal scheme.png|thumb|240px|right|1 — [[կրծքավանդակի առաջային պատ]]; 2 — [[կրծքային մկաններ]]; 3 — [[կաթնագեղձի բլթակ]]; 4 — [[պտուկ]]; 5 — [[արեոլա]]; 6 — [[կաթնատար ծորան]]; 7 — [[ճարպային հյուսվածք]]; 8 — [[մաշկ]]]] |
[[Պատկեր:Breast anatomy normal scheme.png|thumb|240px|right|1 — [[կրծքավանդակի առաջային պատ]]; 2 — [[կրծքային մկաններ]]; 3 — [[կաթնագեղձի բլթակ]]; 4 — [[պտուկ]]; 5 — [[արեոլա]]; 6 — [[կաթնատար ծորան]]; 7 — [[ճարպային հյուսվածք]]; 8 — [[մաշկ]]]] |
||
'''Կաթնագեղձերը''' կամ '''կրծքագեղձերը''' ([[Լատիներեն|լատ]].` ''glandula mammaria կամ mamma'') իրենց ծագումով ձևափոխված մաշկային [[Քրտնագեղձեր|քրտնագեղձեր]] են: Սակայն ֆունկցոնալ նշանակությամբ դասվում են [[Իգական |իգական]] |
'''Կաթնագեղձերը''' կամ '''կրծքագեղձերը''' ([[Լատիներեն|լատ]].` ''glandula mammaria կամ mamma'') իրենց ծագումով ձևափոխված մաշկային [[Քրտնագեղձեր|քրտնագեղձեր]] են: Սակայն ֆունկցոնալ նշանակությամբ դասվում են [[Իգական |իգական]] վերարտադրողական համակարգին, քանի որ ապահովում են երեխայի բնական սնուցումը անմիջապես ծննդից հետո, երբ դադարում է նրա կողմից նյութերի ընդունումը [[Ընկերք|ընկերքային]] արյան միջոցով: |
||
== Զարգացումը == |
== Զարգացումը == |
||
Պտղի կաթնագեղձերը հիմնադրվում են 8–10 սմ երկարությամբ մարմնի երկայնքով ձգվող |
Պտղի կաթնագեղձերը հիմնադրվում են 8–10 սմ երկարությամբ մարմնի երկայնքով ձգվող [[էպիդերմիա]]յի երկու երկայնակի խտրոցների տեսքով («կաթնային գծեր»): Այդ հաստացումներից ներքև՝ մեզենքիմայի մեջ, ներաճում են [[Էպիթելային հյուսվածք|էպիթելային]] ձգաններ՝ սկզբում խիտ, ապա դիստալ ծայրերում ճյուղավորված կաթնագեղձերի սաղմեր: Արական օրգանիզմում կաթնագեղձերը մնում են ինֆանտիլ ոջղ կյանքի ընթացքում: |
||
== Կառուցվածքը == |
== Կառուցվածքը == |
||
Տող 15. | Տող 15. | ||
== Կաթ == |
== Կաթ == |
||
[[Պատկեր:Cassatt Mary Maternite 1890.jpg|200px|մինի|աջից|Երեխային կրծքով կերակրող մայրը]] |
[[Պատկեր:Cassatt Mary Maternite 1890.jpg|200px|մինի|աջից|Երեխային կրծքով կերակրող մայրը]] |
||
Կաթ բարդ ջրային էմուլսիա է, որի կազմի մեջ մտնում են ճարպի կաթիլներ (կաթի տրիգլիցերիդ, ինչպես նաև տրիգլիցերիդների նախորդները հանդիսացող ճարպաթթուներ), սպիտակուցներ (կազեին, լակտոգլոբուլին և լակտոալբումին), ածխաջրեր (այդ թվում կաթի համար սպեցիֆիկ դիսախարիդներ – լակտոզա կամ կաթնաշաքար), աղեր և ջուր: Այդպիսի բազմաբաղադրիչ գեղձազատուկի արտադրման հնարավորությունը ենթադրում է գեղձային բջիջների ուլտրակառուցվածքների բարդացում: Լակտոցիտների մեջ լավ է զարգացած հատիկավոր և ոչ հատիկավոր էնդոպլազմատիկ ցանցը, որը կազմված է խողովակիկներից և ցիստերներից: Լակտացիաներում լավ զարգացած Գոլջիի համալիրում ավարտվում է կազեինի գոյացումը ու խտացումը, ինչպես նաև լակտոզայի սինթեզը, որին նպաստում է հատուկ ֆերմենտի՝ լակտոսինթետազայի առկայությունը: Բացի այդ լակտոցիտներում հայտնաբերվում են միկրոտուբուլներ և միկրոֆիլամենտներ, հատկապես ցիտոպլազմայի ապիկալ մասերում: Ենթադրվում է, որ միկրոտուբուլները օժանդակում են սեկրետոր պրոցեսների տեղափոխումը դեպի լակտոցիտի |
Կաթ բարդ ջրային էմուլսիա է, որի կազմի մեջ մտնում են ճարպի կաթիլներ (կաթի տրիգլիցերիդ, ինչպես նաև տրիգլիցերիդների նախորդները հանդիսացող ճարպաթթուներ), սպիտակուցներ (կազեին, լակտոգլոբուլին և լակտոալբումին), ածխաջրեր (այդ թվում կաթի համար սպեցիֆիկ դիսախարիդներ – լակտոզա կամ կաթնաշաքար), աղեր և ջուր: Այդպիսի բազմաբաղադրիչ գեղձազատուկի արտադրման հնարավորությունը ենթադրում է գեղձային բջիջների ուլտրակառուցվածքների բարդացում: Լակտոցիտների մեջ լավ է զարգացած հատիկավոր և ոչ հատիկավոր էնդոպլազմատիկ ցանցը, որը կազմված է խողովակիկներից և ցիստերներից: Լակտացիաներում լավ զարգացած Գոլջիի համալիրում ավարտվում է կազեինի գոյացումը ու խտացումը, ինչպես նաև լակտոզայի սինթեզը, որին նպաստում է հատուկ ֆերմենտի՝ լակտոսինթետազայի առկայությունը: Բացի այդ լակտոցիտներում հայտնաբերվում են միկրոտուբուլներ և միկրոֆիլամենտներ, հատկապես ցիտոպլազմայի գագաթային (ապիկալ) մասերում: Ենթադրվում է, որ միկրոտուբուլները օժանդակում են սեկրետոր պրոցեսների տեղափոխումը դեպի լակտոցիտի գագաթային եզրը: |
||
Կաթի սինթեզված բաղադրամասերի արտադրման ժամանակ մեծ չափերի հասած ճարպային կաթիլները տեղաշարժվում են դեպի ապիկալ թաղանթ և շրջապատելով նրան՝ ներքաշում են դեպի լակտոցիտի եզր: |
Կաթի սինթեզված բաղադրամասերի արտադրման ժամանակ մեծ չափերի հասած ճարպային կաթիլները տեղաշարժվում են դեպի գագաթային (ապիկալ) թաղանթ և շրջապատելով նրան՝ ներքաշում են դեպի լակտոցիտի եզր: Բացազատման ընթացքում ճարպային կաթիլը գագաթային թաղանթի՝ նրան շրջապատող մասի հետ բացվում է և ընկնում խոռոչ: Ալվեոլի խոռոչում ճարպի կաթիլը տրոհվելով փոխակերպվում է [[էմուլսիա]]յի, որին ավելանում են [[կազեին]], [[լակտազա]] և աղ, այսինքն ձևավորվում է կաթ, որով լցվում է ալվեոլի խոռոչը: Ալվեոլի դատարկվելուն և կաթի անցմանը կաթնային ուղիներ՝ նպաստում են աստղաձև միոէպիթելային բջիջների կծկումը: |
||
Լակտացիայի շրջանի ավարտումով կաթնագեղձը ենթարկվում է |
Լակտացիայի շրջանի ավարտումով կաթնագեղձը ենթարկվում է ապաճման, սակայն նախորդ հղիության ժամանակ գոյացած ալվեոլների մի մասը պահպանվում է: |
||
== Տարիքային փոփոխությունները == |
== Տարիքային փոփոխությունները == |
||
Սեռական հասունացման շրջանում աղջիկների մոտ սկսվում է կաթնագեղձերի |
Սեռական հասունացման շրջանում աղջիկների մոտ սկսվում է կաթնագեղձերի արտահայտված զարգացումը: Ճյուղավորված գեղձային խողովակներից տարբերակվում են սեկրետոր բաժինները՝ ալվեոլներ կամ ացինուսներ: Սեռական ցիկլի ընթացքում սեկրետոր ակտիվությունը բարձրանում է [[օվուլյացիա]]յի շրջանում և նվազում դաշտանի ժամանակ: |
||
Օվարիալ հորմոնների գոյացման ավարտից հետո՝ կլիմակտերիկ շրջանի սկսվելուց կամ ավարտից հետո, կաթնագեղձը ենթարկվում է |
Օվարիալ հորմոնների գոյացման ավարտից հետո՝ կլիմակտերիկ շրջանի սկսվելուց կամ ավարտից հետո, կաթնագեղձը ենթարկվում է ապաճման: |
||
== Կաթնագեղձերի ֆունկցիայի կարգավորումը == |
== Կաթնագեղձերի ֆունկցիայի կարգավորումը == |
20:10, 23 Մայիսի 2013-ի տարբերակ
Կաթնագեղձերը կամ կրծքագեղձերը (լատ.` glandula mammaria կամ mamma) իրենց ծագումով ձևափոխված մաշկային քրտնագեղձեր են: Սակայն ֆունկցոնալ նշանակությամբ դասվում են իգական վերարտադրողական համակարգին, քանի որ ապահովում են երեխայի բնական սնուցումը անմիջապես ծննդից հետո, երբ դադարում է նրա կողմից նյութերի ընդունումը ընկերքային արյան միջոցով:
Զարգացումը
Պտղի կաթնագեղձերը հիմնադրվում են 8–10 սմ երկարությամբ մարմնի երկայնքով ձգվող էպիդերմիայի երկու երկայնակի խտրոցների տեսքով («կաթնային գծեր»): Այդ հաստացումներից ներքև՝ մեզենքիմայի մեջ, ներաճում են էպիթելային ձգաններ՝ սկզբում խիտ, ապա դիստալ ծայրերում ճյուղավորված կաթնագեղձերի սաղմեր: Արական օրգանիզմում կաթնագեղձերը մնում են ինֆանտիլ ոջղ կյանքի ընթացքում:
Կառուցվածքը
Կաթնագեղձերը զույգ սիմետրիկ օրգաններ են: Տեղակայված են կրծքավանդակի առաջնային պատի կրծոսկրի երկու կողմերում: Վերին սահմանը 3-րդ կողն է, միջին սահմանը կրծոսկրի եզրը, ստորին սահմանը 7-րդ կողն է: Իսկ առաջնային սահմանը միչև 7-րդ կողն է, իսկ առաջնային սահմանը մինչև անութային: Կաթնագեղձը կենտրոնական մասում առաջացնում է պտուկը, որի վրա կա 12-15 կաթնածորան: Պտուկը և պտուկի շուրջը պիգմենտավորված է (արեոլա), որը ավելի է մգանում հղիության և կաթնարտադրության ժամանակ: Սեռահասուն կնոջ մոտ յուրաքանչյուր կաթնագեղձ բաղկացած է 15–20 առանձին գեղձիկներից՝ բաժանված փուխր շարակցական և ճարպային հյուսվածքների ենթաշերտերով: Կաթնածորանները սկիզբ են առնում բլթակներից, և գալիս են բլթի շուրջը կազմում են ծորանները: Յուրաքանչյուր ծորան բացվում է պտուկի գագաթում: Լակտացիաի ժամանակ ծորանները լայնանում են և կաթ են կուտակում իրենց մեջ: Ունեն կծկվելու հատկություն: Հղիության երկրորդ կեսում գեղձային բջիջները սկսում են արտադրել սեկրետ և ծննդաբերելուց ոչ շատ առաջ սկսվում է խիժի (colostrum) արտազատումը: Լիարժեք կաթի ինտենսիվ արտադրությունը սկսվում է երեխայի ծնվելու առաջին օրերին:
Կրծքագեղձի արյան շրջանառությունը ապահովվում է միջկողային զարկերակներից: Դեպի գեղձի բլթակները ստեղծում են մազանոթային ցան: Երակային շրջանառությունը գնում է միչև անութային փոսը: Կրծքագեղձերը ունեն կենտրոնական և ծայրամասային և ավշային շրջանառություն:
Կաթ
Կաթ բարդ ջրային էմուլսիա է, որի կազմի մեջ մտնում են ճարպի կաթիլներ (կաթի տրիգլիցերիդ, ինչպես նաև տրիգլիցերիդների նախորդները հանդիսացող ճարպաթթուներ), սպիտակուցներ (կազեին, լակտոգլոբուլին և լակտոալբումին), ածխաջրեր (այդ թվում կաթի համար սպեցիֆիկ դիսախարիդներ – լակտոզա կամ կաթնաշաքար), աղեր և ջուր: Այդպիսի բազմաբաղադրիչ գեղձազատուկի արտադրման հնարավորությունը ենթադրում է գեղձային բջիջների ուլտրակառուցվածքների բարդացում: Լակտոցիտների մեջ լավ է զարգացած հատիկավոր և ոչ հատիկավոր էնդոպլազմատիկ ցանցը, որը կազմված է խողովակիկներից և ցիստերներից: Լակտացիաներում լավ զարգացած Գոլջիի համալիրում ավարտվում է կազեինի գոյացումը ու խտացումը, ինչպես նաև լակտոզայի սինթեզը, որին նպաստում է հատուկ ֆերմենտի՝ լակտոսինթետազայի առկայությունը: Բացի այդ լակտոցիտներում հայտնաբերվում են միկրոտուբուլներ և միկրոֆիլամենտներ, հատկապես ցիտոպլազմայի գագաթային (ապիկալ) մասերում: Ենթադրվում է, որ միկրոտուբուլները օժանդակում են սեկրետոր պրոցեսների տեղափոխումը դեպի լակտոցիտի գագաթային եզրը: Կաթի սինթեզված բաղադրամասերի արտադրման ժամանակ մեծ չափերի հասած ճարպային կաթիլները տեղաշարժվում են դեպի գագաթային (ապիկալ) թաղանթ և շրջապատելով նրան՝ ներքաշում են դեպի լակտոցիտի եզր: Բացազատման ընթացքում ճարպային կաթիլը գագաթային թաղանթի՝ նրան շրջապատող մասի հետ բացվում է և ընկնում խոռոչ: Ալվեոլի խոռոչում ճարպի կաթիլը տրոհվելով փոխակերպվում է էմուլսիայի, որին ավելանում են կազեին, լակտազա և աղ, այսինքն ձևավորվում է կաթ, որով լցվում է ալվեոլի խոռոչը: Ալվեոլի դատարկվելուն և կաթի անցմանը կաթնային ուղիներ՝ նպաստում են աստղաձև միոէպիթելային բջիջների կծկումը: Լակտացիայի շրջանի ավարտումով կաթնագեղձը ենթարկվում է ապաճման, սակայն նախորդ հղիության ժամանակ գոյացած ալվեոլների մի մասը պահպանվում է:
Տարիքային փոփոխությունները
Սեռական հասունացման շրջանում աղջիկների մոտ սկսվում է կաթնագեղձերի արտահայտված զարգացումը: Ճյուղավորված գեղձային խողովակներից տարբերակվում են սեկրետոր բաժինները՝ ալվեոլներ կամ ացինուսներ: Սեռական ցիկլի ընթացքում սեկրետոր ակտիվությունը բարձրանում է օվուլյացիայի շրջանում և նվազում դաշտանի ժամանակ: Օվարիալ հորմոնների գոյացման ավարտից հետո՝ կլիմակտերիկ շրջանի սկսվելուց կամ ավարտից հետո, կաթնագեղձը ենթարկվում է ապաճման:
Կաթնագեղձերի ֆունկցիայի կարգավորումը
Օնտոգենեզում կաթնագեղձի սաղմերը սկսում են ինտենսիվ զարգանալ սեռական հասունացման սկսվելուց հետո, երբ էստրոգենների աճի զգալի ավելացման արդյունքում սահմանվում են դաշտանային ցիկլերը, և ակտիվորեն զարգանում են իգական սեռական երկրորդային հատկանիշները: Սակայն կաթնագեղձերը լրիվ զարգացման և վերջնական տարբերակման հասնում են միայն հղիության ժամանակ: Արգանդի էնդոմետրիումի մեջ սաղմի ինպլանտացիայի պահից կաթնագեղձերի բլթակներում աճում են ալվեոլային ուղիներ, որոնց ծայրերում ձևավորված են ալվեոլներ: Հղիության երկրորդ շրջանում ալվեոլներում սկսվում է խիժի գեղձազատումը: Լիարժեք կաթի արտադրումը սկսվում է երեխայի ծննդի առաջին օրերին: Գործող կաթնագեղձերի գործունեության կարգավորումը իրականացվում է երկու հիմնական հորմոններով՝ ադենոհիպոֆիզար պրոլակտինով (լակտոտրոպ հորմոն)և դոֆամինով: