Սոֆորա

Սոֆորա
Դասակարգում
Թագավորություն	Բույսեր (Plantae)
Տիպ/Բաժին	Անոթավոր բույսեր (Tracheophytes)
Ենթատիպ	Սերմնավոր բույսեր (Spermatophytes)
Կարգ	Բակլածաղկավորներ (Fabales)
Ընտանիք	Բակլազգիներ (Fabaceae)
Ենթաընտանիք	Բակլայիններ (Faboideae)
Տրիբա	Sophoreae
Ցեղ	Սոֆորա (Sophora) L., 1753

Սոֆորա (լատին․՝ Sophora), սոփոր, բակլազգիների (թիթեռնածաղկավորներ) ընտանիքի ծառերի կամ թփերի, հազվադեպ՝ բազմամյա խոտաբույսերի ցեղ։ Հայտնի է 62 (այլ տվյալներով՝ 70) տեսակ։

Տերևները կենտ-փետրաձև են, ծաղիկները՝ սպիտակ, դեղնավուն, վարդագույն, կապտամանուշակագույն։ Ծաղկաբույլը ողկույզ է կամ հուրան։ Տարածված արևադարձային, մերձարևադարձային, հազվադեպ՝ բարեխառն գոտիներում։

Հայաստանում

Ծաղիկները

Հայաստանում՝ 1 տեսակ՝

• Սոֆորա ճապոնական (S. japonica)։ Մշակվում է ցածրադիր գոտու չոր ու շոգ վայրերում (Արարատյան դաշտ, Սյունիք և այլն)։

Կենսաբանական նկարագիր

Փռված սաղարթով ծառ է, բարձրությունը՝10-12 (25) մ։ Տերևները կենտփետրաձև են, փայլուն։ Ծաղկաբույլը ողկուզանման է կամ հուրանանման, ծաղիկները՝ դեղնասպիտակավուն, բուրավետ։ Ծաղկում է հունիս-օգոաոոսին։

Պտուղը մսալի, գլանաձև, բազմասերմ ունդ է։ Սերմերն օվալաձև են կամ էլիպսաձև։ Բազմանում է սերմերով։

Դասակարգում

• Sophora albescens (Rehder) C.Y.Ma
• Sophora alopecuroides L. [syn. Vexibia alopecuroides (L.) Yakovlev]
• Sophora cassioides (Phil.) Sparre
• Sophora chathamica Cockayne
• Sophora chrysophylla (Salisb.) Seem.
• Sophora davidii Kom. ex Pavol. [syn. Sophora viciifolia Hance]
• Sophora denudata Bory
• Sophora fernandeziana (Phil.) Skottsb.
• Sophora flavescens Aiton
• Sophora fulvida (Allan) Heenan & de Lange
• Sophora godleyi Heenan & de Lange
• Sophora howinsula (Oliv.) P.S.Green
• Sophora inhambanensis Klotzsch
• Sophora koreensis Nakai
• Sophora lehmannii (Bunge) Kuntze [syn. Ammothamnus lehmannii Bunge]
• Sophora longicarinata G.Simpson & J.S.Thomson Новая Зеландия.
• Sophora macrocarpa Sm.
• Sophora masafuerana (Phil.) Skottsb.
• Sophora microphylla Aiton
• Sophora mollis (Royle) Graham ex Baker
• Sophora molloyi Heenan & de Lange
• Sophora moorcroftiana Benth.
• Sophora nuttalliana B.L.Turner
• Sophora pachycarpa Schrenk ex C.A.Mey.
• Sophora prazeri Prain [syn. Sophora bhutanica H.Ohashi]
• Sophora prostrata Buchanan
• Sophora stenophylla A.Gray
• Sophora tetraptera J.F.Mill.
• Sophora tomentosa L.
• Sophora toromiro (Phil.) Skottsb.
• Sophora tonkinensis Gagnep.
• Sophora velutina Lindl.
• Sophora violacea Thwaites

Աղվեսապոչ սոֆրա

ՀԽՍՀ-ում բնական պայմաններում հանդիպում է աղվեսապոչ սոֆորա (sophora alopecuroides)։ Աղվեսապոչ սոֆրա կամ դառը բիանը մինչև 1 մ բարձրությամբ, կանգուն ցողուններով բազմամյա խոտաբույս է։ ՀԽՍՀ-ում տարածված է Լոռու, Շիրակի, Ապարանի, Վայքի և Արարատյան հարթավայրի շրջաններում։ Դժվար արմատախիլ եղող չարորակ մոլախոտ է։ Աղվեսապոչ սոֆորայի սերմերով վարակված հացահատիկի ալյուրը դառն է և թունավոր։

Ճապոնական սոֆրա

Անտառա-մշակույթներում հանդիպում է ճապոնական սոֆորա (sophra japonica)։ Ճապոնական սոֆորա մինչև 12 մ բարձրությամբ, ցրված սաղարթով դեկորատիվ ծառ է։ ՀԽՍՀ-ում տարածված է Արարատյան հարթավայրի, Իջևանի և Սևանի ջրավազանի շրջանների անտառա-մշակույթներում։ Սոֆորայի բոլոր տեսակներն էլ պարունակում են թունավոր ալկալոիդներ։ Կարող են օգտագործվել ժողտնտեսության մեջ՝ ինսեկտիցիդների, դեղանյութերի և ներկանյութերի ստացման համար։

Ֆիլոգենեզ

	Styphnolobium
	sectio Wightia       Pseudosophora     Edwardsia

Քիմիական կազմ

Պարունակում է ալկալոիդներ, գլիկոզիդներ, ներկատու և միջատասպան նյութեր և այլն։

Նշանակություն և կիրառում

Թունավոր է։ Դեղաբույս է։ Պատրաստուկներն օգտագործում են արյունազեղման, շաքարախտի, ստամոքսի և 12-մատնյա աղիքի խոցային հիվանդության, այրվածքների ժամանակ և որպես վերքամոքիչ միջոց։

Գրականություն

• Яковлев Г. П. Заметки по систематике и географии рода Sophora L. и близких родов. // Труды Ленинградского химико-фармацевтического института. Т. 21. — 1967. — С. 42-62.
• Никифоров Ю. В. Алтайские травы-целители. Горно-Алтайск: Юч-Сумер — Белуха, 1992.
• Головкин Б. Н. и др. Маакиаин (maackiain) // Биологически активные вещества растительного происхождения / Отв. ред. В. Ф. Семихов. — М.: Наука, 2001. — Т. II. — С. 398. — 764 с. — 1000 экз. — ISBN 5-02-013184-9 — УДК 58

Արտաքին հղումներ

• Sophora macrocarpa pictures from Chilebosque

Վիքիցեղերն ունի նյութեր, որոնք վերաբերում են «Սոֆորա» հոդվածին։

Վիքիպահեստն ունի նյութեր, որոնք վերաբերում են «Սոֆորա» հոդվածին։

Այս հոդվածի կամ նրա բաժնի որոշակի հատվածի սկզբնական տարբերակը վերցված է Հայաստանի բնաշխարհ հանրագիտարանից, որի նյութերը թողարկված են Քրիեյթիվ Քոմմոնս Նշում–Համանման տարածում 3.0 (Creative Commons BY-SA 3.0) թույլատրագրի ներքո։