Սուրբ Գրիգոր Լուսավորիչ վանք (Մեսրոպավան)

Սուրբ Գրիգոր Լուսավորիչ վանք (Մեսրոպավան); Սուրբ Մեսրոպ Մաշտոց վանք
	Մեսրոպավանքի տեսքը մինչև ավերվելը
Հիմնական տվյալներ
Տեսակ	վանք
Երկիր	Ադրբեջան
Տեղագրություն	Նախիջևանի Ինքնավար Հանրապետություն, Մեսրոպավան
Տարածաշրջան	Մարզպանական Հայաստան Վասպուրական
Դավանանք	Հայ Առաքելական եկեղեցի
Օծման թվական	456 թվական
Հոգևոր կարգավիճակ	չգործող
Ներկա վիճակ	ոչնչացված
Ժառանգության կարգավիճակ	կործանված
Անվանված	Մեսրոպ Մաշտոց
Հիմնադիր	Շաբիթ իշխան
Ճարտարապետական ոճ	Հայկական
Կառուցման սկիզբ	5-րդ դարի սկզիբ
Կառուցման ավարտ	456 թվական
6.5 մետր
Երկարություն	12.8 մետր
Լայնություն	6.5 մետր
Նավի լայնություն	6 մետր
Գմբեթ	1
Շինանյութ	սրբատաշ քար

Սուրբ Գրիգոր Լուսավորիչ վանք (հայտնի է նաև Սուրբ Մեսրոպ Մաշտոց վանք, Մասրևանի վանք, Մսրվանիս վանք և Ամասրոյ վանք անուններով^[1]), Հայ առաքելական վանական համալիր, որը գտնվում էր ներկայիս Ադրբեջանի Նախիջևանի Ինքնավար Հանրապետության Որդուարի շրջանի Նասիրվազ գյուղի տարածքում^[2]։ Վանքն ամբողջությամբ ավերվել է 1997-2005թթ․ ընկաժ ժամանակաշրջանում^[3]։

Հիշատակություններ[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Երվանդ Լալայանը գրել էր^[4].

«Ալլահից դէպի արեւելք, հազիւ 5 վերստ հեռու գտնւում է Մեսրոբավան կամ Մսրվանիս, եւ կամ ռուսերէն Նասիրվազ կամ Նասիր-աբադ կոչուած գիւղը։ Պատմական դարեւոր աւանդութիւնն ասում է թէ՝ այս գիւղն է այն վաղեմի սրբավայրն, ուր սուրբ Մեսրոբը հալածելով նախնի կռապաշտութեան մնացորդները, հիմնել է այն փոքրիկ եկեղեցին որ ... հիմնադրի Մեսրոբի անունով այժմ էլ կոչուում է Մեսրոբավան կամ Մսրվանիս»

Պատմություն[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Վանական համալիրը կառուցված էր պատմական Մեծ Հայքի, Վասպուրական նահանգի, Գողթն գավառի Մեսրոպավան գյուղի արևմտյան կողմում, Ալանգեազ փոքրիկ վտակի աջ կողմում գտնվող հարթ տարածության վրա։

Ավանդության համաձայն վանքի սկզբնական շինությունը 456 թվականին կառուցման հրաման էր տվել Գողթն գավառի կառավարիչ Շաբիթ իշխանը^[5], որը Մեսրոպ Մաշտոցին, Գողթում բնակվելու տարիներին^[6].

«հյուրամեծար ասպնջական հանդիսանալով՝ բարեպաշտությամբ սպասավորում էր (նրան) ...»

Ըստ ավանդության Շաբիթ իշխանը ցանկանում էր սուրբ Մեսրոպ Մաշտոցի աճյունը ամփոփեր Մեսրոպավանում, սակայն, Վահան Ամատունին աճյունը տեղափոխում և ամփոփում է Օշականում^[7]^[8]^[9]^[10]։

Վանքի հիմնման և վերանորոգումների մասին գրավոր աղբյուրներում տեղեկությունները սակավ են։ Վիմական արձանագրություններից և պատմական աղբյուրներից երևում էր, որը վանքը միջնադարում կրել էր մի քանի հիմնավոր վերակառուցումներ, իսկ մի քանի անգամ էլ՝ գյուղի բնակիչների ջանքերով, 17-րդ և 19-րդ դարերում մասնակիորեն վերանորոգվել էր։

Վանքի եկեղեցուն կից մինչև 1915 թվականը գործել էր Մեսրոպավան գյուղի ծխական դպրոցը։

1930-ական թվականների երկրաշարժից քանդվել էր եկեղեցու գմբեթի մի մասը, արևմտյան ճակատին կցված գավիթ-սրահը, պարիսպը, որից հետո այն անուշադրության էր մատնվել, որից ավելի էր խարխլվել։

1980-ական թվականներին գտնվում էր կիսավեր վիճակում^[11]։

Ճարտարապետություն[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Վանական համալիրը կազմված էր եկեղեցուց, գավիթ-սրահից, զանգակատնից, օժանդակ շինություններից և պարսպից։

Եկեղեցի[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Վանական համալիրի եկեղեցին ուներ արևելք-արևմուտք ձգվածություն։ Այն ուղղանկյուն հատակագծով քառամույթ գմբեթավոր կառույց էր։ Երկարությունը 12.8 մետր էր, լայնությունը 6.5 մետր էր, իսկ բարձրությունը 10.7 մետր էր։ Կազմված էր ավագ խորանից, զույգ ավանդատներից և աղոթասրահից։

Եկեղեցու չորս մույթերի և ութ կիսամույթերի վրա վեր էր խոյանում մեծ գմբեթը, որը ուներ արաբական կամարներով ութ լուսամուտներ։ Կառուցված էր մշակված և կիսամշակված քարից։ Մուտքը գտնվում է արևմտյան հատվածում, որը բացվում էր դեպի գավիթ սյունասրահը։

Եկեղեցու ներսնամասը սվաղված էր, որի վրա նկատվում էին որմնանկարների հետքեր^[12]. Ուներ մկրտության ավազան և նրա կողքին և դեմ դիմաց նմանատիպ այլ խորշեր։ Խորաններն երկու հատ էին, իսկ յուրաքանչյուր պատին երեքական շատ նեղ և ցած պատուհաններն էին^[13]։

«... սեղանը զարդարուած է Ոսկան Ոսկանեանի նուիրած բաւական գեղեցիկ պատկերներով։»

Սեղանի ձախ կողմում՝ խաչարձանի վրա, տակը և աջ կողմում արձանագրություններ կային.

«Խաչս կանկնեց յիշատակ Թադոսին եւ մաւրս Գոհարին եը հաւր Ադիզ բէկին, Ամիրջանին, Սիրունակին, թվ. ՋԹ»