Սուրբ Աստվածածին եկեղեցի (Ռամիս)
Անվան այլ կիրառումների համար տե՛ս՝ Սուրբ Աստվածածին եկեղեցի (այլ կիրառումներ)
| Սուրբ Աստվածածին եկեղեցի | |
|---|---|
| Հիմնական տվյալներ | |
| Տեսակ | Քառամույթ եռանավ բազիլիկա |
| Երկիր |  Ադրբեջան |
| Տեղագրություն | Շահբուզի շրջան |
| Տարածաշրջան | Նախիջևանի Ինքնավար Հանրապետություն |
| Հասցե | Ագարակ գյուղատեղից 500-600 մետր դեպի հյուսիս-արևմուտք |
| Դավանանք |  Հայ Առաքելական եկեղեցի |
| Հոգևոր կարգավիճակ | Չգործող |
| Ներկա վիճակ | Ավերված |
| Ժառանգության կարգավիճակ | Ոչ |
| Ճարտարապետ | Ուստա Մուրադ |
| Ճարտարապետական ոճ | Հայկական |
| Կառուցման սկիզբ | 12-13-րդ դարեր |
| Կառուցման ավարտ | 13-րդ դար |
| Առաջին հիշատակում | 17-րդ դար |
| Շինանյութ | Սրբատաշ բազալտ |
| Բնակիչ | Վարդան, Նավասարդ, Ավետիս և Անոշ |
Սուրբ Աստվածածին եկեղեցի, Հայ առաքելական ավերված եկեղեցի ներկայիս Ադրբեջանի Հանրապետության կազմում գտնվող Նախիջևանի Ինքնավար Հանրապետության Որդուարի շրջանի Ռամիս գյուղի հյուսիսարևմտյան թաղամասի բարձրադիր վայրում։ 1980-ականների դրությամբ եկեղեցին կանգուն էր[1]։
Պատմություն[խմբագրել | խմբագրել կոդը]
Գտնվում էր պատմական Մեծ Հայքի Վասպուրական նահանգի Գողթն գավառի Ռամիս գյուղի հյուսիսարևմտյան թաղամասի բարձրադիր վայրում։ Եկեղեցին կառուցվել էր 12-րդ դարում։ Ռամիսեցիներ Վարդանի, Նավասարդի, Ավետիսի և Անոշի հովանավորությամբ 1677-1678 թվականներին վերանորոգվել էր։ Վերանորոգող ճարտարապետն էր ուստա Մուրադը[1]։
Ճարտարապետություն[խմբագրել | խմբագրել կոդը]
Սուրբ Աստվածածին եկեղեցին կառուցված էր սրբատաշ բազալտով և գրանիտով, ուներ եռանավ բազիլիկայի հորինվածք։ Դահլիճը, աբսիդը և ավանդատները գտնվում էին միասնական ուղղանկյուն ծավալի մեջ[2]։
Մուտքերը երկուսնն էին՝ արևմտյան և հարավային։ Դահլիճն ուներ երկու զույգ խաչաձև կտրվածքով մույթեր և արևելքում ավարտվում էր կիսաշրջանաձև աբսիդով։ Ինտերիերը բարձր և լուսավոր էր։ Աբսիդի երկու կողմերում տեղադրված էին երկհարկանի ավանդատները, որոնց երկրորդ հարկի մուտքերը քողարկված էին և գտնվում էին առաջին հարկի որմնախորշերի մեջ։ Առաջին հարկի ավանդատները հատակագծով գրեթե քառակուսի էին[1]։
Եկեղեցու աբսիդը և ավանդատները լուսավորվում են արևելյան ճակատից՝ մեկական լուսամուտով, իսկ դահլիճը՝ երկայնական և արևմտյան պատերում տեղադրված ուղղանկյուն, բավական լայն բացվածքով երեքական լուսամուտների միջոցով։ Արևմտյան ճակատի լուսամուտները երկայնական պատերի լուսամուտների համեմատ ավելի բարձր էին տեղադրված։ Լուսամուտների բացվածքները ծածկված էին միակտուր հորիզոնական բարավորներով և դեպի ներս քիչ էին լայնանում։
Դահլիճը չորս հաստահեղույս մույթերով և նրանց միջև ձգվող կամարաշարերով բաժանված էին միջին մեծ և երկու փոքր նավերի։ Թաղակիր կամարները հանգչում էին մույթերի և որմնամույթերի վրա։
Եկեղեցու զանգակատան ռոտոնդան կանգուն էր մինչև 1920-ական թվականները։
Երկթեք ծածկը մաքուր տաշած բազալտե սալերով էր։ Եկեղեցու հարթ բազալտե պատերը աշխուժանում էին մուտքերի շուրջ քանդակված զարդագոտիներով, բարավորներից վերև և պատերի այլ մասերում ագուցված խաչքարերով և պատկերաքանդակներով։
Հարավային մուտքի կամարի բարձրության ուղղությամբ նրա արևելյան և արևմտյան կողմերում, ագուցված էին 5 խաչքարեր՝ երեքը արևելյան, իսկ երկուսը՝ արևմտյան։ Խաչքարերի արձանագրությունները 1920-ական թվականներին արդեն դժվարընթեռնելի էին։
Եկեղեցու մուտքեր[խմբագրել | խմբագրել կոդը]
Եկեղեցու ուղղանկյուն բացվածքներով մուտքերը կրում էին միակտուր հորիզանական բազալտե բարավորներ և երիզված էին քանդակազարդ կամարներով։ Արևմտյան մուտքի բարավորից վերև ագուցված էր 17-րդ դարի արձանագիր խաչքար։ Արևմտյան մուտքը ունեցել էր փայտե դուռ, որի վերևի մասում կար արձանագրություն։
Հարավային մուտքի եզրաքարերը և բարավորը ևս միակտուր բազալտե քարերից էին։ Մուտքի շուրջը կար քանդակազարդ կամար, որը կարմրերանգ տուֆից էր և ուներ ճոխ զարդաքանդակներ։
Պատկերաքանդակներ[խմբագրել | խմբագրել կոդը]
Հարավային մուտքի կամարի տակ՝ ուղղանկյուն շրջանակի մեջ, տեղադրված էր Աստվածամոր բարձրաքանդակը՝ մանուկ Հիսուս Քրիստոսը գրկում։ Այս բարձրաքանդակը ավելի հին էր, քան Նախիջևանի մյուս հուշարձաններում՝ 17-18-րդ դարերի համանման սյուժեներով բարձրաքանդակները։
Մի պատկերաքանդակ էլ տեղադրված էր հարավային մուտքի կամարից քիչ վերև, նրա արևելյան կողմում։ Վերջինս տեղադրված էր ուղղանկյուն շրջանակի մեջ։
Որմնանկարներ[խմբագրել | խմբագրել կոդը]
18-րդ դարում ինտերիերը սվաղվել էր որմնանկարների համար, որոնք 1 դար կյանքել չունեցան, ուստի 19-րդ դարում եկեղեցու ինտերիերը նորից որմնանկարվել էր։ Եկեղեցու աբսիդում, բեմի ճակատին, ուղղանկյուն սև եզրագծերով շրջանակների մեջ նկարվել էին սրբապատկերներ, իսկ մեծ նավի կամարները, աբսիդի գմբեթարդը և այլ մասեր զարդարվել էին ծաղկազարդ մոտիվներով։ Դահլիճի արևմտյան որմի վրա ծաղկազարդերի մի մասը նկարված էին փնջերի ձևով՝ դրված թռչունների պատկերներով կանթեր ունեցող ծաղկամանների մեջ։
Գերեզմանատուն[խմբագրել | խմբագրել կոդը]
Եկեղեցու արևմտյան մուտքի և հարավային ճակատի առջև պահպանվել էր 16-18-րդ դարերի գերեզմանատուն, որտեղ կար 16 (12-ը արձանագրություններով, բայց տեղ-տեղ քայքայված) օրորոցաձև և քառանկյունի տապանաքարեր։ Տապանաքարերը մեծ մասամբ թաղված էին հողի մեջ, իսկ մի քանիսն էլ տեղահան էին արվել։
Ծանոթագրություններ[խմբագրել | խմբագրել կոդը]
- ↑ 1,0 1,1 1,2 Արգամ Այվազյան, Նախիջևանի ԻՍՍՀ հայկական հուշարձանները։ Համահավաք ցուցակ (խմբ. խմբ. Բ. Ա. Ուլուբաբյան), Երևան, «Հայաստան», 1986 — 46-47, էջեր 46-47 — 224 էջ։
- ↑ Այվազյան, Ա. Ա. (1979) Ռամիսի եռանավ բազիլիկան և նրա վիմագրությունները. Պատմա-բանասիրական հանդես, № 3 . pp. 182-188