Ռուպա (փիլիսոփայություն)
Ռուպա ( rūpa IAST, դևանագարի, սանսկրիտ՝ रूप ; թաի.՝ รูป ), հնդկական փիլիսոփայության մեջ ֆիզիկապես ընկալելի «ձև» կամ «մարմնականություն»[1], որն ամենամոտ է եվրոպական փիլիսոփայության մատերիա հայեցակարգին։ Քանի որ այն վերաբերում է ցանկացած տեսակի հիմնական օբյեկտին (փիլիսոփայություն), այն ավելի կոնկրետ նշանակություն ունի հնդկական կրոնների համատեքստում։
Ռուպան վերաբերում է հինդուիզմի և բուդդիզմի տարբեր հասկացություններին։ Այն հաճախ ասոցացվում է անունի կամ ոգու հետ, որպես Վեդանտայի էակների երկու բաղադրիչներից մեկը[2]։ Աչքով կամ տեսողության զգայարանով (cakṣus) ընկալվելով, այն սամխյայում և՛ ձև է, և՛ գույն[3]։ Բուդդիզմում այն էգոյի հինգ փոխկապացվածություններից մեկն է (սկանդհա)։
Հինդուիզմում[խմբագրել | խմբագրել կոդը]
Հինդուիզմում շատ բաղադրյալ բառեր օգտագործվում են rūpa-ի միջոցով՝ նկարագրելու նուրբ և հոգևոր իրականություններ, ինչպիսիք են սվարուպան, որը նշանակում է ես-ի ձևը։ Այն կարող է օգտագործվել նյութ կամ նյութական երևույթներ արտահայտելու համար, հատկապես այն, ինչը կապված է սամխյայում տեսողության ուժի հետ[4]։ Բհագավադ Գիտայում, Վիշվարուպան Վիշնուի տիեզերական ձևն է. իրենում ամփոփում է «բոլոր ձևերի ձևը», «տիեզերական ձևը», «բացարձակ ձևը», նկարագրված է որպես Աբսոլյուտի էզոթերիկ հասկացությունը[5]։
Բուդդիզմում[խմբագրել | խմբագրել կոդը]
Բուդդիզմում ռուպա նշանակում է արտաքին ազդեցությունների օբյեկտ, դա տարածական տիեզերքն է, ի տարբերություն հոգևորի։ Աշխարհի բոլոր երևույթները բաժանվում են երկու դասի.
- ռուպինո, ձև ունեցող, որն ունի չորս տարրեր ( մահաբհուտա ) և դրանց ածանցյալները
- arupino, ձև չունեցող, գիտակցության մոդուսներ և փուլեր։
Պալիի կանոնում այն հանդիպում է հետևյալ իմաստներով[6].
- rūpa-khandha IAST - ռուպա կհանդհա, «նյութական ձև», հինգ սկանդհայից առաջինը։
- rūpa-āyatana IAST - ռուպա այաթանա, «տեսանելի առարկաներ», ընկալման վեց արտաքին հենարաններից մեկը ( Այաթանա )։
- nāma-rūpa IAST - նամա ռուպա, բառացի՝ «անուն և ձև» կամ «միտք և մարմին», նամա` անձի մտավոր բաղադրիչին, ռուպա` ֆիզիկական։ Սա կեցության փոխկապակցված առաջացման շղթայի չորրորդ օղակն է, որն առաջանում է գիտակցությունից և դառնում է ընկալման հիմք[7]։
Տես նաև[խմբագրել | խմբագրել կոդը]
Ծանոթագրություններ[խմբագրել | խմբագրել կոդը]
- ↑ «Monier-Williams Sanskrit Dictionary 1899 Basic / रूप /». www.sanskrit-lexicon.uni-koeln.de. էջ 885--6. Արխիվացված է օրիգինալից 2023 թ․ հունիսի 1-ին. Վերցված է 2023 թ․ սեպտեմբերի 6-ին. «rūpa n. (perhaps connected with varpa, varpas; ifc. f.(ā), rarely (ī)) any outward appearance or phenomenon or colour (often pl.), form, shape, figure, RV. &c. &c.»
- ↑ Monier-Williams, Monier; Leumann, Ernst (2000). A Sanskrit-English dictionary: etymologically and philologically arranged with special reference to cognate Indo-European languages (Repr. [of the] New ed., greatly enl. and improved ed.). Oxford: Clarendon Pr. ISBN 978-0-19-864308-1.
- ↑ Edwin F. Bryant. “The Yoga Sutras of Patañjali.” էջ 95
- ↑ Yoga Sūtras of Patañjali, I.3. "“tadā draṣṭuh svarūpe ‘vasthānam” (Edwin F. Bryant. “The Yoga Sutras of Patañjali.” p.95)
- ↑ «Бхагавад-Гита. Глава 11». www.bhagavatgita.ru. Վերցված է 2023 թ․ սեպտեմբերի 6-ին.
- ↑ Hamilton (2001), էջ 3
- ↑ Berzin, Alexander (2006), Primary Minds and the 51 Mental Factors
Գրականություն[խմբագրել | խմբագրել կոդը]
- Розенберг О. О. Чувственное («pyпa»). // Проблемы буддийской философии. — Пг.: Պետրոգրադի համալսարանի արևելյան լեզուների ֆակուլտետի հրատարակում, 1918.
Արտաքին հղումներ[խմբագրել | խմբագրել կոդը]
- Thanissaro Bhikkhu (թարգմ.) (2003). Maha-hatthipadopama Sutta: The Great Elephant Footprint Simile (MN 28).
|
