Պետական հեղաշրջում Լատվիայում (1934)
1934 թվականի մայիսի 15-ի պետական հեղաշրջում, Լատվիայի իշխանության հակասահմանադրական զավթում վարչապետ Կառլիս Ուլմանիսի կողմից, որը դադարեցրեց սահմանադրությունը և արձակեց սեյմը։ Երկրի բոլոր քաղաքական կուսակցությունները լուծարվել էին, իսկ շատ թերթեր՝ փակվել։
1934 թվականի մայիսի 15-ի լույս 16-ի գիշերը զորքերը, ոստիկանները և այզսարգիները գրավեցին Ռիգայում գտնվող բոլոր պետական կառույցները։ Վարչապետ Ուլմանիսի և Ռազմական նախարար գեներալ Բալոդիսի ստորագրությամբ հրատարակվեց հրամանագիր ամբողջ երկրում վեց ամիս ժամկետով ռազմական դրություն հայտարարելու մասին (շարունակվեց մինչև 1938 թվականը)։ Միևնույն ժամանակ դադարեցվել էր սեյմի գործունեությունը մինչև սահմանադրության «բարեփոխումների» իրականացումը (սեյմը այդպես էլ չի վերականգնվել)։ Նախագահ Ալբերտ Կվիեսիսին հնարավորություն տրվեց պաշտոնավարել մինչև սահմանադրական լիազորությունների ժամկետի ավարտը՝ մինչև 1936 թվականի ապրիլը։
Հեղաշրջումն անարյուն էր, հասարակությունը բողոքներով ելույթ չի ունեցել։
Մոտ երկու հազար մարդ ձերբակալվեց, այդ թվում՝ Լատվիայի սոցիալ-դեմոկրատական բանվորական կուսակցության առաջնորդներից շատերը։ Շատերը շուտով ազատ արձակվեցին, ամենաերկար կալանքը չի գերազանցել մեկ տարին[1]։
Սահմանադրական իրավունքի մասնագետ Կ. Դիշլերսը 1935 թվականին առաջարկեց հեղաշրջումը հասկացությունը որպես այլոց գործողության ինստիտուտի հանրային իրավունքի կիրառում առանց հանձնարարականի (լատին․՝ negotiorum gestio)[2]
Խորհրդային պատմագրության մեջ Լատվիայում հեղաշրջումն անվանվեց ֆաշիստական[3]։ Անգլիացի պատմաբաններ Պ. Դևիսը և Դ. Լինչը նկարագրում են այս իրադարձությունները որպես «ֆաշիստական գյուղացիական միության կողմից իշխանության ձեռքբերում և Ուլմանիսի՝ որպես դիկտատորի ձևավորում»[4]։
Տես նաև[խմբագրել | խմբագրել կոդը]
Ծանոթագրություններ[խմբագրել | խմբագրել կոդը]
- ↑ История Латвии: XX век, 2005, էջ 164
- ↑ Dišlers K. Negotiorum gestio publisko tiesību novadā. Tieslietu ministrijas vēstnesis, Nr. 1/1935
- ↑ Latvijas Padomju enciklopēdija. — Rīga: Galvenā enciklopēdiju redakcija, 1983. — Т. 3. — С. 258.
- ↑ Peter Davies and Derek Lynch. The Routledge companion to fascism and far-right. 2002. p. 22
Գրականություն[խմբագրել | խմբագրել կոդը]
- Жагарс Э. Фашистский переворот 15 мая 1934 года. В кн.: Латвия на грани эпох II — Рига: Авотс, 1988 — стр. 59—77. ISBN 5-401-00286-6:
- Jēkabsons, Ēriks, Ščerbinskis, Valters (sastādītāji). Apvērsums. 1934. gada 15. maija notikumi pētījumos un avotos. Rīga: Latvijas Nacionālais arhīvs, Latvijas Arhīvistu biedrība, 2012:
- История Латвии: XX век. — Рига: Jumava, 2005. — С. 149—172. — 475 с. — ISBN 9984-05-866-2 (ссылки на главы):