Մասնակից:TovmasT/Սևագրություն 3

Վիքիպեդիայից՝ ազատ հանրագիտարանից

Կանաչ շարժում (պարս.՝ جنبش سبز), քաղաքական շարժում Իրանում, որը առաջացել է 2009 թվականին այդ երկրում նախագահական ընտրությունների ենթադրյալ կեղծիքների դեմ ցույցերից: Շարժման առաջնորդները համարվել են 2009 թվականի ընտրություններում պարտված Միր Հոսեյն Մուսավին (ով հետագայում ստեղծել է չգրանցված «Հույսի կանաչ ուղի» քաղաքական կուսակցությունը) և Իսլամական խորհրդատվական խորհրդի նախկին նախագահ Մեհդի Քարուբին։ Կանաչ շարժումն իր նպատակն է հռչակել Իրանում գոյություն ունեցող քաղաքական համակարգի բարեփոխումները և իր հակառակորդների կողմից մեղադրվել է դիվերսիոն հակապետական ​​և հակաիսլամական գործունեության մեջ[1]։

Հանրային ընդվզում 2009 թվականի ընտրություններից հետո[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Ցուցարար՝ «եղբորս սպանել են հարցնելու համար «ու՞ր է իմ ձայնը»» պաստառով

2009 թվականի հունիսի 12-ին Իրանում տեղի է ունեցել նախագահական ընտրություններ։ Դրանցում գործող նախագահ Մահմուդ Ահմադինեժադին հակադարձել է, մասնավորապես Իրանի նախկին վարչապետ Միր Հոսեյն Մուսավիին, ով բարեփոխիչի համբավ ունի[2]։ Ընտրատեղամասերի փակումից կարճ ժամանակ անց Մուսավին հայտարարել է իր հաղթանակի մասին, սակայն ևս մեկ ժամ անց իրանական պետական IRNA լրատվական գործակալությունը հայտնել Է, որ հաղթող է ճանաչվել Ահմադինեժադը[3]։ Կենտրոնական ընտրական հանձնաժողովի կողմից ընտրությունների նախնական արդյունքների հայտարարությունից հետո, որոնց համաձայն Ահմադինեժադը համոզիչ հաղթանակ է տարել, Մուսավիի կողմնակիցները զանգվածաբար դուրս են եկել փողոց, բախումներ են սկսվել ոստիկանության հետ[2]։ Ինքը՝ Մուսավին, հայտարարել է, որ ընտրությունների արդյունքները կեղծվել են, և հրաժարվել է դրանք ճանաչել՝ դիմելով Սահմանադրության պահապանների խորհրդին՝ ձայների վերահաշվարկի պահանջով[4]։ Եվս երկու օր անց Մուսավին հայտարարել է, որ ձայների մասնակի վերահաշվարկը, որի մասին որոշումն ընդունել է Սահմանադրության պահապանների խորհուրդը, իրեն չի գոհացրել, և հանդես է եկել կրկնակի ընտրություններ անցկացնելու պահանջով[5]։ Այս պահանջին միացել է ևս մեկ պարտված թեկնածու՝ Իսլամական խորհրդատվական խորհրդի նախկին նախագահ Մեհդի Քարուբին, որը պաշտոնական արդյունքների համաձայն ստացել է ձայների մոտ 1 տոկոսը[6]։

Այս ամբողջ ընթացքում շարունակվել են Մուսավիի կողմնակիցների զանգվածային ելույթները, Քարուբիի և նրանց բախումները ոստիկանության հետ: Հուլիսի սկզբին անկարգությունների հետևանքով զոհվել է 20 մարդ, ավելի քան 1000 իրանցիներ ձերբակալվել են բողոքի ակցիաներին մասնակցելու համար[7]։ Զանգվածային ելույթներ են տեղի ունեցել երեք պետական տոների՝ Երուսաղեմի օրվա (Ռամադանի վերջին ուրբաթ), ուսանողների օրվա (դեկտեմբերի 7) և Աշուրայի (Մուհարամի 10-րդ օր) օրերին[8]։ Արդյունքում ձերբակալվածների թիվը հասել է 5 հազարի, ընտրություններից հետո 115 մարդ մահապատժի է ենթարկվել[9]։

Շարժման հետագա էվոլյուցիան[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Սկսվելով որպես Մուսավիի կողմնակիցների շարժում՝ համոզվելով ընտրությունների արդյունքների կեղծման մեջ, «Ո՞ւր է իմ ձայնը» կարգախոսներով ժամանակի ընթացքում Իրանի Իսլամական Հանրապետությունում ստատուս քվոյի դեմ հասարակական բողոքը ձեռք է բերել նոր մասնակիցներ և նոր ծրագրային կարգախոսներ։ 2009 թվականի աշնանը միապետական ​​երիտասարդությունը միացել է Կանաչ շարժմանը, ինչպես այն անվանել են քաղաքագետներն ու մամուլը[10], և Արևմուտքում իրանական սփյուռքի կողմից ուժեղացել է շարժմանը աջակցությունը։ Այն ժամանակ պետական համակարգի ամբողջական բարեփոխման և Սահմանադրության մեջ «Վիլայաթ Ալ-ֆակիհ» սկզբունքի վերացման պահանջները աջակցություն չեն առաջացրել հասարակական լայն շրջանակներում, և Իրանում արմատականացող շարժման աջակցությունը սկսել է նվազել[11]։ Մասնավորապես, արմատականներից անհրաժեշտ է համարել հեռու մնալ Իրանի նախկին նախագահ Մոհամմադ Խաթամին[1]։

Շարժման ֆորմալ առաջնորդները, չնայած նրա մասնակիցների կազմի փոփոխություններին, շարունակել են մնալ Մուսավին և Քարուբին (ընդդիմության մեկ այլ հոգևոր առաջնորդ՝ այաթոլլահ Հոսեյն-Ալի Մոնթազերին, որը հայտնի է մարդու իրավունքների համար պայքարով ինչպես շահի օրոք, այնպես էլ Իսլամական հեղափոխությունից հետո, մահացել է 2009 թվականի դեկտեմբերին[12])։ Նրանք մի քանի անգամ ձերբակալվել են և, ի վերջո, ուղարկվել են խիստ տնային կալանքի[10][13]։ Սակայն իշխանությունների կողմից հետապնդումները չեն խանգարել Մուսավիին շարունակել աշխատել ընդդիմադիր գաղափարախոսության և լայն հասարակական ճակատի ձևավորման ուղղությամբ՝ հենվելով մտավորականության և ուսանողության վրա[11]։

2009 թվականի օգոստոսի 15-ին Մուսավին հայտարարել է «Հույսի կանաչ ուղի» (պարս.՝ شورای هماهنگی راه سبز امید)[14], կազմակերպության ձևավորման մասին՝ հույս ունենալով, որ այն կդառնա «Կանաչ շարժման» կազմակերպչական մարմինը[15][16]։ Ինքը՝ Մուսավին, իր ստեղծած կազմակերպությունը նկարագրել է որպես «անթիվ ինքնուրույն և անկախ սոցիալական ցանցեր», որոնք կազմում են «Կանաչ շարժման» մարմինը[17]։ Մուսավիի խորհրդական Ալի Ռեզա Բեհեշտիի խոսքով՝ Մուսավին անվանման համար ընտրել է «ուղի» բառը, որպեսզի խուսափի այնպիսի տերմինաբանությունից, ինչպիսին է «կուսակցություն» կամ «շարժում»: «Կանաչ» բառը նա ընտրել է, քանի որ հենց կանաչ գույնն էր օգտագործվում ցուցարարների կողմից, իսկ «հույս» բառը խոստում էր տալիս ընտրվելու դեպքում ստեղծել «հույսի» կառավարություն[18]։ Այնուամենայնիվ, կանոնակարգված առաջնորդական կառույցներ և ներկազմակերպչական հիերարխիա, որոնք չեն եղել Կանաչ շարժման ստեղծման պահին, հետագայում չեն ստեղծվել[19]։ Այն պայմաններում, երբ շարժման հոգևոր առաջնորդները և նրանց ընտանիքները գտնվել են տնային կալանքի տակ, «Հույսի կանաչ ուղու» ղեկավարումն իրականացրել է այսպես կոչված համակարգող խորհուրդը, որը գլխավորել են Մուսավիի և Քարուբիի ներկայացուցիչները արտասահմանում (համապատասխանաբար Արդեշիր Ամիր Արջոմանդը Ֆրանսիայում և Մոջթաբա Վահեդին ԱՄՆ-ում):.

Բողոքի շարժման մեկնարկի տարելիցի կապակցությամբ՝ 2010 թվականի հունիսի 15-ին, հրապարակվել է կանաչ շարժման կանոնադրությունը։ Խարտիան հռչակել է մարդու իրավունքներին, բազմակարծությանը և իսլամի մարդասիրական մեկնաբանություններին հավատարիմ մնալու սկզբունքները՝ խոստանալով սահմանադրական կարգի շրջանակներում պայքարել ոչ բռնի ճանապարհով Իրանում հասարակական կարգի «մաքրման» և բարեփոխումների համար[20]։ Սակայն ոչ կանաչ շարժումը, ոչ էլ «Հույսի կանաչ ուղին» ուղղված չեն եղել Իրանում պաշտոնական կարգավիճակ ստանալուն, ավելին շարժման մասնակիցների շրջանում 2012 թվականի խորհրդարանական ընտրությունների նախօրեին մտավախություն է եղել, որ շարժման հետ կապերի կասկածները կարող են վարկաբեկել բարեփոխումների ծրագիր առաջադրող թեկնածուներին, և արդյունքում որոշվել է ոչ թե պաշտոնապես ձևակերպել բարեփոխումների դաշինքը, այլ առաջադրել անվանապես անկախ թեկնածուներ, հիմնականում մեծ քաղաքներից դուրս: Այս պայմաններում անկախ թեկնածուների թիվը կազմել է 700-1300 մարդ, որից ավելի քան 300-ը հաստատվել են տեղական ընտրական հանձնաժողովների կողմից[1]։ Հաջորդ տարի նախագահական ընտրությունների նախաշեմին առաջատար չափավոր թեկնածու Հասան Ռոհանիին բազմիցս հարցեր են տրվել այն մասին, թե արդյոք նա կպայքարի կանաչ շարժման ակտիվիստներին տնային կալանքից ազատելու համար: Ռոհանին, որը համերաշխ չէ եղել շարժման հետ, այնուամենայնիվ դրական է պատասխանել այդ հարցերին[21]։

«Արաբական գարնան» սկսվելուն պես կանաչ շարժումը հանդես է եկել Թունիսում, Եգիպտոսում և Եմենում ցուցարարներին սատարող հայտարարություններով՝ զուգահեռներ անցկացնելով ռեպրեսիվ ռեժիմների դեմ արաբական ելույթների և 2009 թվականին Իրանում տեղի ունեցած իրադարձությունների միջև: Արաբական երկրներում «իսլամական զարթոնքը» կանաչ շարժման գաղափարախոսների կողմից համեմատվել է նաև 1979 թվականի Իսլամական հեղափոխության հետ: 2011-ի փետրվարին կանաչ շարժման կազմակերպած ցույցերին, ի պաշտպանություն արաբական երկրների ժողովրդավարական շարժման, մասնակցել են տասնյակ հազարավոր իրանցիներ[22]։

Գնահատականներ[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Իրանում Կանաչ շարժման ի հայտ գալն ու առաջին քայլերն Արևմուտքում դիտվեել են որպես Իրանում գործող վարչակարգի մոտալուտ վախճանի նշան, որը նման է «գունավոր հեղափոխություններին», իսկ ավելի ուշ՝ «արաբական գարնանը»։ Այս ընկալման լույսի ներքո, ինչպես Արևմտյան կառավարությունների, այնպես էլ իրանցի վտարանդիների և զինված ընդդիմության (ներառյալ MEK) կողմից, մեծ հույսեր էին դրվել Կանաչ շարժման վրա, ինչը, սակայն, չի արդարացվել: Ի տարբերություն 1979 թվականին այլ երկրներում և հենց Իրանում ժամանակակից հեղափոխությունների հաջող օրինակների, կանաչ շարժումը չուներ ո'չ ձևավորված կառուցվածք, ո'չ խարիզմատիկ առաջնորդներ, ոչ էլ համակարգը փոխելու հեռահար նպատակներ՝ ուղղված լինելով միայն եղածի մեղմացմանը և ավելի թափանցիկությանը: Կանաչ շարժման գաղափարախոսությունը հիմնականում լուրջ մարտահրավեր չի ներկայացրել ոչ Իրանում ձևավորված աստվածապետական կառույցներին, ոչ էլ երկրի գերագույն ղեկավարության վարած տնտեսական քաղաքականությանը: Ոչ բռնի քաղաքական բողոքի վրա կենտրոնանալը նաև կտրուկ տարբերակում է կանաչ շարժումը 1979-ի հաջող Իսլամական հեղափոխությունից[10][19]։

Չնայած ոչ բռնի բնույթին և գոյություն ունեցող կարգին հարաբերական հավատարմությանը, Իրանի պահպանողական հոգևորական շրջանակները սպառնալիք են տեսնում նույնիսկ չափավոր բարեփոխման մեջ, որը հռչակվել է կանաչ շարժման առաջնորդների կողմից: Պետական մամուլում, հատկապես շարժման ձևավորումից հետո առաջին տարիներին, այն ներկայացել է որպես հակաիսլամական և հակահայրենասիրական՝ ուղղված պետական հեղաշրջում իրականացնելուն, բացահայտվում էին նրա արտասահմանյան ակտիվիստների կապերը ԱՄՆ-ի, Մեծ Բրիտանիայի, Իսրայելի և Սաուդյան Արաբիայի հատուկ ծառայությունների հետ[1][11][23][24]։

Ծանոթագրություններ[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

  1. ↑ 1,0 1,1 1,2 1,3 Дунаева Е.В. (2012-02-20). «Иран накануне парламентских выборов. Часть 4: Есть ли шансы у реформаторов». Институт Ближнего Востока. Արխիվացված օրիգինալից 2016-03-06-ին. Վերցված է 2015-09-18-ին.
  2. ↑ 2,0 2,1 «Полиция разогнала сторонников кандидата в президенты Ирана Мусави». РИА Новости. 2009-06-13. Արխիվացված օրիգինալից 2016-03-06-ին. Վերցված է 2015-09-22-ին.
  3. ↑ Robert F. Worth, Nazila Fathi. (2009-06-12). «Both Sides Claim Victory in Presidential Election in Iran». The New York Times. Վերցված է 2015-09-22-ին.
  4. ↑ «Главный соперник Ахмадинежада призвал бойкотировать результаты выборов». РИА Новости. 2009-06-14. Վերցված է 2015-09-22-ին.
  5. ↑ «Соперник Ахмадинеджада отказался от пересчета голосов». Лента.Ру. 2009-06-16. Արխիվացված օրիգինալից 2016-03-04-ին. Վերցված է 2015-09-22-ին.
  6. ↑ «Экс-кандидат в президенты Ирана требует аннулировать итоги выборов». РИА Новости. 2009-06-19. Արխիվացված օրիգինալից 2016-03-05-ին. Վերցված է 2015-09-22-ին.
  7. ↑ «Полиция заявляет о 20 погибших при беспорядках в Тегеране». РИА Новости. 2009-07-01. Արխիվացված օրիգինալից 2016-03-06-ին. Վերցված է 2015-09-22-ին.
  8. ↑ Nader Hashemi. Renegotiating Iran's post-revolutionary social contract: The Green Movement and the struggle for democracy in the Islamic Republic // Beyond the Arab Spring: The Evolving Ruling Bargain in the Middle East / Mehran Kamrava (Ed.). — Oxford University Press, 2014. — P. 207—208. — ISBN 9780199338924.
  9. ↑ Robert Tait. (2010-06-09). «Iran election anniversary protests face severe crackdown». The Guardian. Արխիվացված օրիգինալից 2015-10-11-ին. Վերցված է 2015-09-22-ին.
  10. ↑ 10,0 10,1 10,2 Hamid Dabashi. (2013-06-12). «What happened to the Green Movement in Iran?» (անգլերեն). Al Jazeera. Արխիվացված օրիգինալից 2015-09-27-ին. Վերցված է 2015-09-22-ին.
  11. ↑ 11,0 11,1 11,2 Дунаева Е.В. (2010-04-07). «ИРИ вступает в Новый год. «Зеленые»: есть ли будущее?». Институт Ближнего Востока. Արխիվացված օրիգինալից 2016-03-06-ին. Վերցված է 2015-09-22-ին.
  12. ↑ Hashemi, 2014, էջ 208
  13. ↑ «Что стало с «зеленым движением» в Иране». Deutsche Welle. Արխիվացված օրիգինալից 2018-08-23-ին. Վերցված է 2015-09-18-ին.
  14. ↑ «واژه نامه جریان های فعال در انتخابات ریاست جمهوری ایران - BBC Persian» (պարսկերեն). BBC Persian. 2013-06-13. Արխիվացված օրիգինալից 2021-06-04-ին. Վերցված է 2015-08-21-ին.
  15. ↑ «Khatami, Karroubi join Mousavi's Green movement». Press TV (անգլերեն). 2009-08-18. Արխիվացված է օրիգինալից 2013-02-18-ին. Վերցված է 2020-01-14-ին.
  16. ↑ Borzou Daragahi, Ramin Mostaghim. (2009-08-16). «Mousavi forms new political front». The Los Angeles Times. Արխիվացված օրիգինալից 2015-12-03-ին. Վերցված է 2015-09-22-ին.
  17. ↑ «Iran's Mousavi to lead 'green hope' opposition» (անգլերեն). SMH. 2009-08-16. Արխիվացված է օրիգինալից 2012-05-09-ին. Վերցված է 2009-12-26-ին.
  18. ↑ «gooya news :: politics : جزييات "راه سبز اميد" از زبان عليرضا بهشتی: خاتمی و کروبی عضو شورای مرکزی هستند، کميته‌های "راه سبز اميد" در حال شکل گيری است، ايلنا» (պարսկերեն). News.gooya.com. 2009-08. Արխիվացված օրիգինալից 2013-01-27-ին. Վերցված է 2013-07-26-ին.
  19. ↑ 19,0 19,1 Sundquist, Victor H. Iranian Democratization Part II: The Green Movement - Revolution or Civil Rights Movement? : [арх. 5 Մարտի 2016] // Journal of Strategic Security. — 2013. — Vol. 6, № 1. — P. 35—46. — doi:10.5038/1944-0472.6.1.3.
  20. ↑ Hashemi, 2014, էջեր 209—211
  21. ↑ Hashemi, 2014, էջ 215
  22. ↑ Hashemi, 2014, էջեր 211—212
  23. ↑ Christensen, C. Discourses of technology and liberation: State aid to net activists in an era of "Twitter Revolutions" // The Communication Review. — 2011. — Vol. 14, № 3. — P. 233—253. — doi:10.1080/10714421.2011.597263.
  24. ↑ Burns, A. (2009). Twitter free Iran: An evaluation of Twitter's role in public diplomacy and information operations in Iran's 2009 election crisis (PDF). Communications Policy & Research Forum 2009. Sydney, Australia. էջեր 298–310. Արխիվացված (PDF) օրիգինալից 2015-04-13-ին. Վերցված է 2015-09-23-ին. {{cite conference}}: Unknown parameter |coauthors= ignored (|author= suggested) (օգնություն)
    Golkar, S. Liberation or Suppression Technologies? The Internet, the Green Movement and the Regime in Iran // International Journal of Emerging Technologies and Society. — 2011. — Vol. 9, № 1. — P. 50—70. — ISSN 1835-8780.
Ստացված է «https://hy.wikipedia.org/w/index.php?title=Մասնակից:TovmasT/Սևագրություն_3&oldid=9065509» էջից