Jump to content

Մասնակից:Tatev99/Ավազարկղ60

Վիքիպեդիայից՝ ազատ հանրագիտարանից
Tatev99
Ծննդյան օր՝

Կոնստանտին I. Դոբրեսկուն, ավելի հայտնի որպես Դոբրեսկու-Արգես (1856 թվականի հունիսի 28 - 1903 թվականի դեկտեմբերի 10), ռումինացի գյուղացի ակտիվիստ և քաղաքական գործիչ էր, որը նաև հայտնի էր որպես ուսուցիչ, լրագրող և իրավաբան։ Գործելով իր հայրենի Մուշաթեշթիից՝ Արգեշ կոմսությունում, նա ստեղծեց տարածաշրջանային և վերջապես ազգային բազա ագրարային քաղաքականության համար: Դոբրեսկուն համարվում է Ռումինիայի երկրորդ նշանակալից ագրարագետը՝ Իոն Իոնեսկու դե լա Բրադից հետո, և Դինկա Շիլերուի հետ միասին նա ճանաչվել է որպես Ռումինիայի թագավորության ժամանակաշրջանում գյուղացիական գործի վերածնունդ։ Դոբրեսկուն հայտնի չէր ագրարային սոցիալիզմով, որը նախընտրում էր կոմունալիզմի և ռումինական ազգայնականության խառնուրդը՝ պահպանողական պոպուլիզմի որոշ արձագանքներով: Նա դադարեց հողային բարեփոխումների քարոզչությունից՝ կենտրոնացնելով իր մարտերը համընդհանուր ընտրական իրավունքի միջոցով ժողովրդավարացման և կոոպերատիվ շարժման համար պետական ​​աջակցություն ստանալու վրա: Նա ինքն է հիմնել Թագավորության առաջին կոոպերատիվներից մի քանիսը, ստեղծելով նաև մոդելային դպրոցներ, առաջին գյուղական թատրոնը և գյուղի առաջին տպարանը, որը հրատարակում էր նրա տարբեր պարբերականները։

Թեև Դոբրեսկուն մեծ հարգանք էր վայելում բոլոր շերտերի մշակութային և քաղաքական գործիչների շրջանում, որոնց հետ նա համագործակցում էր տարբեր նախագծերի վրա, Դոբրեսկուն «Մեծ Ռումինիայի» հայեցակարգի գաղտնի աջակցությունը նրան դարձրեց քաղաքական պատասխանատվության թիրախ։ Նա նաև շփոթեցրեց իշխող դասակարգերին համընդհանուր ընտրական իրավունքի և կորպորատիզմի իր քարոզչությամբ, որոնք երկուսն էլ քաղաքականապես ձեռնտու կլինեին իր գյուղացի ընտրողների համար: Արգեսցի Իոն Բրատյանուն, ով ծառայում էր որպես վարչապետ և Ազգային լիբերալների նախագահ, իբր Դոբրեսկուն համարում էր անձնական թշնամի և նրան մի քանի ժամով առևանգել էր 1884 թվականին: Տեխնիկական միջոցները կիրառվեցին Դոբրեսկուին պատգամավորների ասամբլեայում արգելափակելու համար, չնայած ընտրություններում նրա բազմիցս հաղթանակին: Ի վերջո, նա 1880-ական և 1890-ական թվականներին ծառայեց չորս անընդմեջ ժամկետ՝ Պահպանողական և Արմատական ​​կուսակցությունների հետ դաշինքներից անցնելով մեկուսացված անկախ դիրքին, իսկ 1895 թվականին ստանձնեց իր սեփական «Partida Țărănească»-ի («Գյուղացիական կուսակցություն») առաջնորդի պաշտոնը։ Դոբրեսկուն հիմնականում դեմ էր Ռումինիայի սոցիալ-դեմոկրատական ​​բանվորական կուսակցության շուրջ ձևավորված ձախակողմյան խմբին, սակայն, հատկապես Բրյուսելի Ազատ համալսարանում սովորելուց հետո, սկսեց հետաքրքրվել անարխիզմով, որը նրան համարում էր դաշնակից:

Դոբրեսկուի ազգայնականությունը և նրա ընկերակցությունը ատ համբավ ունեցող հեղինակավոր գործիչների հետ, ինչպիսին է Ալեքսանդրու Բոգդան-Պիտեստին, նպաստեցին նրա մարգինալացմանը, ինչպես նաև նրա համբավը որպես «կառնավալային գյուղացու», որը կուլիսային առնչություններ ուներ իսթեբլիշմենթի հետ: Նմանատիպ ծաղրանքը և մեկ հրապարակային ծեծը նախորդել են նրա ֆինանսական հանցագործությունների հետ կապված սկանդալներին՝ ենթադրյալ կամ ապացուցված: Այս ժամանակահատվածում նկատվել են նաև ֆինանսական ապօրինությունների մեղադրանքներ: Նրա իրավական անախորժությունները սաստկացան արդարադատության նախարար Ջորջ Դ. Պալադի հետ նրա անձնական կոնֆլիկտի պատճառով, ինչը հարցեր էր բարձրացնում նրա դատավարության արդարության վերաբերյալ: Մինչև 1901 թվականը տևած հրապարակված դատավարության ավարտից հետո Դոբրեսկուն մեղավոր ճանաչվեց խարդախության մեջ և երեք ամիս առողջական վիճակի վատթարացումից հետո դուրս եկավ բանտից՝ մահանալով գյուղացիական տանը: Նրա խնամին և գործընկեր Ալեքսանդրու Վալեսկուն շարունակեց Դոբրեսկուի աշխատանքը և ջանքեր գործադրեց վերականգնելու Պարտիդան՝ ի վերջո ներքաշվելով դավադրությունների մեջ, որոնք հանգեցրին 1907 թվականի մարտի գյուղացիների ապստամբությանը: Ինքը՝ Դոբրեսկուն, մինչ օրս կոչվում է նահատակ և միջպատերազմյան շրջանում վերածնված ագրարային և պոպորանիստական ​​շարժումների նախակարապետ և համարվում է նաև Ազգային գյուղացիական կուսակցության առաջամարտիկ։ Ռումինիայի կոմունիստական ռեժիմի ժամանակ (1948–1989) Դոբրեսկուի ներդրումները պաշտոնապես նսեմացվեցին, և նա պիտակվեց որպես բուրժուական կամ «դիվերսիոն» գործիչ։ Չնայած դրան, նրա ծննդավայրը՝ Մուշաթեստին, մնաց գյուղացիական մշակույթի կենտրոն։

Կենսագրություն[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Սկիզբը[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Կոնստանտին I. Դոբրեսկու-Արգեշը, ծնված Մուշաթեշթիում, սերում էր Ռումինիայի պատմության և մշակույթի մեջ խորապես արմատացած ընտանիքից: Նրա հայրը՝ Իոն «Նիսա» Դոբրեսկուն ծնվել է Մուստեշիում և եղել է ռումինական ուղղափառ քահանա[1][2]։ Կոնստանտինը նրա և Մարիա Պոպեսկուի ծնված ութ երեխաներից ավագն էր՝ «մի կին, որը հայտնի է իր գեղեցկությամբ և ընտանեկան պարկեշտությամբ»[3]։ Մնացած յոթ երեխաները դուստրեր էին[4]։ Նրանցից մեկը՝ Պարաշիվան, ավելի ուշ ամուսնացավ Ալեքսանդրու Վալեսկուի հետ, ով Կոնստանտինի քաղաքական աշակերտն էր և երկարամյա համագործակիցը։ Մեկ այլ դուստր ամուսնացել է Պ. Տ. Ռադուլեսկուի հետ, որը նույնպես դպրոցի ուսուցիչ և ակտիվիստ էր[5]։ Դոբրեսկուի ընտանեկան պատմությունը ներառում էր նշանավոր գործիչներ, ովքեր մասնակցել են պատմական նշանակալից իրադարձություններին: Կոնստանտինի նախնիների թվում էին Պիտար Նիկոլայ Պոպեսկուն, որը կռվել էր 1821 թվականի Վալախական ապստամբության ժամանակ՝ դառնալով դրա առաջնորդ Թուդոր Վլադիմիրեսկուի քարտուղարը, ով ոգեշնչեց Դոբրեսկուին սոցիալական բարելավման սեփական ջանքերում[6]։ Նիկոլայ Պոպեսկուի եղբայրը, որը հայտնի է որպես «Պոպա Դինկա», հիմնադրել էր Մուշաթեշթիում գտնվող դպրոցը, որն օգտագործվում էր որպես տեղի գյուղացիների հավաքատեղի 1848 թվականի հունիսյան հեղափոխության ժամանակ[7]։ Կոնստանտինի մորական պապը՝ Տոմա Պոպեսկուն, ով նույնպես ազդեցություն է ունեցել երիտասարդ Դոբրեսկուի վրա, մասնակցել է հեղաշրջմանը և նրա պարտությունից հետո թաքնվել[8]։ Դոբրեսկուն, ով վարժ տիրապետում էր ֆրանսերենին, ուսումնասիրում էր քաղաքական տնտեսության հարցեր՝ ուսումնասիրելով Շառլ Լուի Մոնտեսքյոին, Ժյուլ Միշելեին, Ֆրանսուա Գիզոյին, Լուի-Ադոլֆ Տիերին և Լը Փլեյին[9]։ Նա նաև մեծապես ոգեշնչված էր Միհայ Էմինեսկուի քաղաքական հոդվածներով, որոնք նա ընթերցում էր և ավելի մատչելի լեզվով էր ներկայացնում իր գյուղացի ընտրողների համար[10]։

Պոպա Դինքայի դպրոց հաճախելուց հետո, որտեղ նա օգտագործում էր ցեխն ու սեփական մատները որպես գրելու գործիքներ[11], Դոբրեսկուն շարունակեց իր կրթությունը Կուրտեա դե Արգեսում և Պիտեշտում։ Նա սովորել է նախկին քաղաքի ուղղափառ աստվածաբանական ճեմարանում և եղել է մի քանի գյուղացի զինակոչիկներից մեկը[12]։ Վաստակավոր սովորող լինելով՝ նա այնտեղ իր ժամանակի մի մասը նվիրեց նաև ռումինական բանահյուսության ուսումնասիրությանը, գրառումներ կատարելով ոչ այնքան ինտելեկտուալ գործընկերների կատարած երգերի և պարերի մասին[13]։ Վստահ լինելով իր ծնողների նյութական և հոգևոր աջակցության վրա, Կոնստանտինը որոշեց չմիանալ հոգևորականներին, թեև նրան համոզեցին մնալ նրանց հետ Մուստեստիում, բայց որպես դպրոցի ուսուցիչ[4]։ 1875 թվականին Դոբրեսկուն սկսեց իր կարիերան որպես դպրոցի ուսուցիչ Մուշատեստիում։ Նա արագ բացահայտեց և լուծեց գյուղական վայրերում վատ վարձատրվող ուսուցիչների առջև ծառացած մարտահրավերները՝ խնդրելով կառավարությանը բարելավումներ անել[14]։ Նա մաքրեց և ընդլայնեց դպրոցը, միաժամանակ որդեգրելով ուսուցման նոր մեթոդներ, որոնք ոգեշնչված էին Հերբերտ Սպենսերի, Ժան-Ժակ Ռուսոյի և Պեստալոցիի ստեղծագործություններով[15]։ Նրա ջանքերի արդյունքում կրթության նախարարությունը նրա գյուղում բացեց ևս երկու ուսուցչական հաստիք[16]։ Դոբրեսկուն հայտնի դարձավ կրթության մեջ ունեցած իր ներդրումով, ամենամյա դասախոսություններ կարդալով այլ ուսուցիչների և ճանաչում ձեռք բերել որպես կրթական բարեփոխիչ։ 1876 թվականին նա պատսպարեց և դաստիարակեց սեմինարիայի աշակերտներին, ովքեր հեռացվել էին այդ հաստատությունից կաշառակերության մասին հաղորդում տալու համար: Նրա մենթորությունը հաջողվեց, քանի որ նրա բոլոր վերապատրաստվողները հանձնեցին իրենց պետական քննությունները և ընդունվեցին աշխատանքի[17]։

Իր վաղ կարիերայի ընթացքում Կոնստանտին I. Դոբրեսկու-Արգեշը խորապես ներգրավվեց գյուղացիական ներկայացուցչության քարոզչության մեջ՝ ընդդիմանալով 1866 թվականի Սահմանադրությամբ հաստատված ընտրական իրավունքի կշռված համակարգին։ Այս համակարգը նպաստում էր երկկուսակցական կառուցվածքին՝ մարգինալացնելով գյուղացիական մեծամասնությունը։ Դոբրեսկուն պնդում էր, որ գյուղացիները պետք է ունենան «ակտիվ, ամենակարևոր մասը» քաղաքական կյանքում[18]։ Նա մարտահրավեր նետեց քաղաքական իսթեբլիշմենտին՝ նշելով, որ գյուղացիների ներկայացվածությունը անշեղորեն նվազում էր՝ հատուկ դիվաններում 36 պատգամավորից հասնելով 33-ի՝ «Միացյալ իշխանականների» ժամանակաշրջանում, իսկ հետո՝ զրոյի Պատգամավորների ժողովում[19]։ Ինչպես նշել է ագրարային գրող Հիլարիո Դոբրիդորը, Դոբրեսկուն Ռումինիայի պատմության մեջ երկրորդ մարդն էր՝ Իոն Իոնեսկու դե լա Բրադայից հետո, ով պաշտպանում էր գյուղացիությունը որպես քաղաքական և ոչ թե պարզապես «բարեգործական» նախաձեռնություն[20]։ Նաև, ըստ Դոբրիդորի, ագրարային շարժում ստեղծելու Դոբրեսկուի առաջին փորձերը նրան կապեցին ձախակողմյան գործիչների հետ, ինչպիսիք են Ալեքսանդրու Բոգդան-Պիտեստին և Կոնստանտին Միլետը, որոնք երկուսն էլ նրան հիասթափեցրել էին[21]։

Սոցիալական պատմաբան Միրչա Վրանչանուն 1878 թվականի օրենսդիր ընտրությունները համարում է Դոբրեսկուի քաղաքական դեբյուտը։ Թե՛ գյուղի բարբառով, թե՛ նոր գրական լեզվով խոսելու ունակություն ունեցող թեկնածուներից մեկը նրան կոչ է արել «թարգմանել ընտրությունների նպատակը» Պիտեշտի գյուղացիական ժողովի համար[4]։ Միայն թարգմանելու փոխարեն նա ներկայացրեց գյուղացիական պահանջների առաջին պատմական ծրագիրը և ներկաների կողմից անմիջապես խնդրեցին դառնալ իրենց թեկնածուն։ Սակայն Դոբրեսկուն ստիպված եղավ հրաժարվել, քանի որ այն ժամանակ չէր համապատասխանում իրավական պահանջներին[4]։ Այս ելույթը «նրան հայտնի դարձրեց, նա ցույց տվեց իր բարձր հռետորական հմտությունները։ Նա իշխանություն ուներ զանգվածների վրա»[22]։ Այս ժամանակահատվածում Արգեշ շրջանը դառնում էր Ազգային ազատական կուսակցության ընտրական հենակետը, որը գլխավորում էր Իոն Բրատիանուն, ով կալվածքներ ուներ Շտեֆանեստիում։ Հավանաբար Բրատյանուի հրամանով Նիկոլայ Դիմանսեան՝ կոմսության ազդեցիկ դեմքը, որը հայտնի է որպես «փաշա», փորձել է Դոբրեսկուն հավաքագրել կուսակցության մեջ։ Դոբրեսկուն, սակայն, մերժել է առաջարկը[23]։ Կրթագետ Ստանիու Ստոյանի կողմից պահպանված գրառումների համաձայն՝ Դոբրեսկուի առաջին քաղաքական պաշտոնը եղել է Արգեշի շրջանային խորհրդականը, որն ընտրվել է քվեարկության տարիքը լրանալուց անմիջապես հետո[24]։ Նա առաջադրվել է որպես թեկնածու 1879 թվականի վերընտրության ժամանակ՝ շահելով Արգեսի Չորրորդ քոլեջի Համագումարի տեղը։ Սակայն ընտրական օրենքն ասում է, որ նա պետք է լինի 25 տարեկան՝ քվեարկելու իրավունք ունենալու համար, ուստի նրա մանդատը անվավեր է ճանաչվել[25]։ Չնայած այս անհաջողությանը, ընտրությունների արդյունքում ընտրվեց մեկ գյուղացի պատգամավոր՝ Դինկա Շիլերուն (Շիլերիու), ով միացավ Կ. Ա. Ռոզետտիի և Ջորջ Պանուի Ռադիկալ կուսակցությանը և գրեթե շարունակաբար ծառայեց մինչև 1911 թվականը[26]։

Դոբրեսկուի մյուս աշխատանքը կենտրոնացած էր մշակութային ակտիվության վրա՝ նպատակ ունենալով ստեղծել և առաջ մղել «գյուղական դրամաներ, գյուղական կատակերգություններ, գյուղական պոեզիա, մեր սեփական փիլիսոփայությունը, մեր սեփական արվեստը, նպատակները, ավանդույթները և մեր սեփական քաղաքակրթությունը»[18]։ Նա միջամտեց տեղական տնակային արդյունաբերության վերածննդին անսովոր մարքեթինգային մարտավարությամբ, Օրինակ, նա իր աշակերտուհիներից մեկին ստիպել է կարել և հագնել գոգնոց, որի վրա դրված էր «Arta casnică e comoara femeii» («Ձեռագործ աշխատանքները կնոջ գանձ են» կարգախոսով: Այս մոտեցումը նպատակ ուներ հպարտություն ներշնչել ավանդական արհեստների նկատմամբ և խթանել դրանց տնտեսական արժեքը[27]։ Գյուղացիության համար կրթություն ստանալու և ժամանակակից կյանքի հարմարությունները հեշտացնելու համար Դոբրեսկուն նաև հանդես է եկել անվճար գրադարանների (որոնցից առաջինը ստեղծվել է 1878–1879 թվականներին Մուշաթեշթիում և Պոենարեյում), գյուղական բանկերի և ընդհանուր խանութների ստեղծման համար[7]։ 1879 թվականին նրա ղեկավարությամբ հիմնադրվեց «Central Rural Athenaeum»-ը, որը նվիրված էր մեծահասակ գյուղացիներին կարդալ և գրել սովորեցնելուն: Այն ներառում էր տարբեր մշակութային և կրթական բաղադրիչներ, ինչպիսիք են երգչախմբային և ժողովրդական պարերի անսամբլը, հանրային գրադարանը, ազգագրական և մանկավարժական թանգարանը, գյուղատնտեսական կայան, մարմնամարզության ասպարեզ, մեծահասակների դպրոց, մշակութային մի քանի շրջանակներ, հանրաճանաչ բանկ, և ամսագիր՝ այս ձեռքբերումների մասին լուրերը տարածելու համար[1][7]։ 1882 թվականին Դոբրեսկուն Ռումինիայի թագավորությունում հիմնեց առաջին գյուղական թատրոնը։ Այս թատրոնը բեմադրում էր հենց Դոբրեսկուի գրած պիեսները և հարթակ էր ստեղծում գյուղական մշակութային արտահայտման համար։ Դա կատարողական արվեստը գյուղ բերելու, մշակույթը գյուղացի բնակչությանը հասանելի դարձնելու առաջնահերթ աշխատանք էր[28]։ Դոբրեսկուն նույնպես վճռորոշ դեր է խաղացել կոոպերատիվ շարժման մեջ։ 1884 թվականին նա Դոմնեստիում ստեղծեց երկրի առաջին կոոպերատիվը, որը կոչվում էր Frăția («Եղբայրություն»)։ Այս կոոպերատիվը նպատակ ուներ բարելավել գյուղացիների տնտեսական պայմանները՝ միավորելով ռեսուրսները և խթանելով փոխադարձ աջակցությունը։ Հաջորդ երկու տասնամյակների ընթացքում Մուշատեստին դարձավ կոոպերատիվ շարժման կենտրոն՝ առաջ մղելով Դոբրեսկուի՝ գյուղական համայնքների տնտեսական ինքնաբավության տեսլականը[29]։

Կոմիտեներ[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Մուշաթեշտի գյուղացիական կոմիտեի դրոշը՝ կարված 1883 թվականին

1881 թվականին Կոնստանտին Դոբրեսկու-Արգեշը նշանակալից քայլ կատարեց իր քաղաքական պայքարը կազմակերպելու գործում՝ իր հայրենի Մուշաթեշթիում հիմնելով Գյուղացիական կոմիտե։ Այս կոմիտեն քաղաքական ցանց էր, որը նախատեսված էր միավորելու Արգեշ և Գորջի շրջանների ակտիվիստներին, և այն հետագայում ընդլայնվեց Մունտենիայի և Օլթենիայի այլ շրջաններում: Գյուղացիների կոմիտեն ուներ համաառաջնորդներ, այդ թվում՝ Շիլերուն և Մուչենիկ Դինեսկուն, և իր առաջին համագումարն անցկացրեց 1882 թվականի օգոստոսին Կորբենիում[30]։ Գյուղացիական կոմիտե ստեղծելու Դոբրեսկուի շարժառիթը գյուղացիությանը քաղաքական պայքարում ավելի լավ կազմակերպելն էր։ Նախորդ ամիս Դոբրեսկուն և Շիլլերուն միասին ճաշեցին Բալտենիում, որտեղ Դոբրեսկուն առաջին անգամ ուրվագծեց «գյուղացիական կուսակցության» գաղափարը, որը կկենտրոնանա գյուղացիության սահմանադրական իրավունքների պահպանման վրա. Նրա ծրագիրը այս առումով մեծապես զայրացրեց քաղաքական իսթեբլիշմենտին, ներառյալ ազգային լիբերալներին, ովքեր կողմ էին քաղաքային միջին խավի ընդլայնմանը, և Պահպանողական կուսակցությանը, որը կենտրոնացած էր հողատերերի արտոնությունների պահպանման վրա[31]։ Դոբրեսկուի ծրագիրը հիմնված էր գյուղացիության իրավունքների պահպանման գաղափարի վրա։ 1880-ականների սկզբին Դոբրեսկուն դիտարկում էր նաև կորպորատիզմի հնարավորությունը, որտեղ յուրաքանչյուր սոցիալական խումբ ընտրում էր ներկայացուցիչներին բացառապես իր շարքերից՝ իմանալով, որ գյուղացիներն ապահովել են մշտական ​​թվային առավելություն[32]։ Հաշվի առնելով գյուղացիների թվային առավելությունը՝ այս համակարգը կապահովի նրանց շահերի զգալի ներկայացվածությունը։

Գյուղացիական կոմիտեի առաջին համագումարը տեղի ունեցավ Կորբենիում 1882 թվականի օգոստոսին, որին մասնակցեցին ավելի քան 400 մասնակիցներ։ Պատմաբան Իոան Սկուրթուն նշում է, որ այս ներկաները եղել են «ապահովված գյուղացիներ» կամ չիաբուրիներ[33]։ Ըստ Դոբրիդորի, հանրահավաքը պատմական պահ էր, որը միավորում էր գյուղացիներին, որոնք նախկինում բաժանված էին կրոնական գծերով: Դոբրեսկուն «պարզապես բարձրացրեց իր սուրը, որպեսզի կտրի այն շրջանի պարանները, որոնք խոցում էին գյուղացիների հոգին, փորագրելով ստրկության նշանը նրանց գլխի հետևի մասում, ինչպես գոմեշի վիզը փորագրող լուծը»[34]։ Հասկանալով, որ իշխանությունները ի վերջո կմիջամտեն և կարգելեն նման հանդիպումները, Դոբրեսկուն և այլ պատվիրակներ փորձեցին արագ արթնացնել Մուսել շրջանի գյուղացիներին՝ մեկնելով Նամաեստի և հայտարարելով, որ այդ գյուղում կանցկացվի երկրորդ համագումար: Ըստ որոշ տեղեկությունների՝ հանդիպումը խախտել է ոստիկանությունը, որը պահանջել է Արգեսի բոլոր բանագնացներին հետ ուղարկել իրենց տները[35]։ Լրագրող Լուկա Փոլը փոխարենը առաջարկում է, որ Նամաեստիի հանրահավաքն անցկացվել է «օրվը ցերեկով»՝ անտարբեր լինելով իշխանությունների կողմից հնչեցված սպառնալիքների նկատմամբ[36]։

Ջերմեռանդ ազգայնական և «անռեդենտիստ» Դոբրեսկուն նաև աջակցում էր ռումինացիների գաղտնի գործունեությանը Տրանսիլվանիայում և Ավստրո-Հունգարիայի այլ մասերում: Դրանցով նա ավելի շատ ուշադրություն դարձրեց Բրատյանուի կողմից, ով ծառայում էր որպես Ռումինիայի վարչապետ. ընդդեմ անիրեդենտիստական օրակարգի՝ նա ցանկանում էր լավ հարաբերություններ պահպանել ավստրիական կառույցի հետ և ակնկալում էր քաղաքացիական խաղաղություն իր ընտրատարածքում: Հետևաբար, Դոբրեսկուն դարձավ գաղտնի հետաքննության առարկա, որը ղեկավարում էր կապիտան Վինիերուն, ով հայտնում էր, որ Դոբրեսկուն համակարգում է ապօրինի գործողությունները սահմանից այն կողմ և անհայտ նպատակներով մեկնել է Ռոտենտուրմի տարածք[37]։ Դոբրեսկուի ազգայնական գործունեությունը համընկավ Բրատյանուի նախաձեռնած դեմոկրատացման բարեփոխումների հետ, որոնց նպատակն էր մեծացնել միջին և գյուղական խավերի ներկայացվածությունը՝ միավորելով երկու ստորին ընտրական քոլեջները Երրորդ քոլեջի մեջ։ Այնուամենայնիվ, այս բարեփոխումները զգալի սահմանափակումներ ունեին՝ Ընտրողների մոտ 98%-ը կարող էր քվեարկել Վեհաժողովի օգտին միայն անուղղակի ընտրական իրավունքով, մնացածը դուրս մնաց դրանից՝ հարստության և գրագիտության պահանջների պատճառով. Այս նոր օրենքներով ընտրված պատգամավորների մոտ 41%-ը ներկայացնում էին գյուղական ընտրատարածքները, սակայն նրանց մեծ մասը հողագործ գյուղացիներ չէին[38]։ Դոբրեսկուի սեփական հաշվարկներով, նոր քոլեջում դեռևս կար 1:20000 ներկայացուցչության հարաբերակցություն, մինչդեռ վերին երկուսը համապատասխանաբար 1:180 և 1:421 էին[39]։

Չնայած իշխանությունների կողմից շարունակական ոտնձգություններին, Գյուղացիական կոմիտեներին հաջողվեց 1883 թվականի համընդհանուր ընտրություններում վեհաժողով ուղարկել չորս պատգամավոր, որոնցից մեկը Արգեշից[33]։ Ինքը՝ Դոբրեսկուն, որպես գյուղացի թեկնածու առաջադրվել է 1884 թվականի կրկնակի ընտրություններում՝ շահելով տեղ Արգեշի Երրորդ քոլեջի համար՝ ընդդեմ ազգային լիբերալների ֆավորիտ Տոմա Տրիֆոնեսկուի[40]։ Սակայն նրա մանդատը անվավեր է ճանաչվել ուսուցչի պաշտոնի հետ կապված շահերի բախման պատճառով[41]։ 1885 թվականի միջանկյալ ընտրություններում Դոբրեսկուն բախվեց կառավարության լուրջ խոչընդոտների, որոնք առաջադրեցին բազմաթիվ թեկնածուներ՝ նվազեցնելու իր ձայների բաժինը և օգտագործեց ոստիկանության միջամտությունը՝ թույլ չտալու նրան գրանցվել: Նա կարողացավ մտնել մրցավազքի մեջ՝ ծպտվելով որպես հովիվ՝ Պիտեշտ մեկնելու համար[42]։ Թեև նա դադարեցրել էր իր աշխատանքը պետական կրթության ոլորտում, Դոբրեսկուն կրկին կանգնել էր անվավեր ճանաչման հետ։ Այս անգամ նրան կշտամբեցին ռումինական բանակում չծառայելու համար, բայց իրական պատճառը կարող էր լինել նրա իռեդենտիստական դիվերսիան[43]։

Ընտրություններից հետո Բրատյանուն կտրուկ միջոցներ ձեռնարկեց Դոբրեսկուի դեմ։ Նա նրան առևանգել և բերել է Տտեֆանեստիում գտնվող իր կալվածք, որտեղ նա փորձել է կամ վախեցնել կամ ստիպել նրան միանալ ազգային լիբերալներին: Այս «երկու աշխարհների հանդիպումը», ինչպես նկարագրում է պատմաբան Վրանչեանուն, ավարտվեց նրանով, որ Բրատյանուն հրամայեց ազատ արձակել Դոբրեսկուն՝ պայմանով, որ նա վերադառնա դասավանդման։ Շուտով Դոբրեսկուն զրկվեց իր բոլոր դասախոսական պաշտոններից, բացառությամբ մեկի, որպեսզի Բրատյանուն չվատնի իր ժամանակը և եկամուտը քաղաքականության վրա[44]։ Դյակոնուն պատմում է, որ Բրատյանուն նաև հրամայել է Դոբրեսկուն զորակոչել որպես հետևակ, սակայն այդ միջոցը մեղմացրել է Նիկոլայ Դիմանսեան, որն ազատել է Դոբրեսկուն և հետ ուղարկել Մուշատեստի[45]։ Դոբրեսկուն ի վերջո զորակոչվեց և ուղարկվեց Հյուսիսային Դոբրուջա, որտեղ նա ծանր հիվանդացավ: Վերադառնալուց հետո նա պարզեց, որ Մուշաթեշթիում իր երկու գործընկեր ուսուցիչները հեռացվել են աշխատանքից՝ թողնելով նրան դպրոցը ղեկավարելու միակ պատասխանատվությունը: Այս ծանրաբեռնվածությունն էլ ավելի նվազեցրեց քաղաքական գործունեությամբ զբաղվելու նրա կարողությունը[46]։

Արգեշ շրջանի քաղաքական գերիշխանությունը Իոն Բրատյանուի կողմից, որը տապալվել է Բոբարնակուլում (1886 թվականի մարտ)

Չնայած իշխանությունների կողմից մշտական ոտնձգություններին և խոչընդոտներին, Կոնստանտին I. Դոբրեսկու-Արգեշի դիվերսիոն գործունեությունը երբեք ամբողջությամբ չդադարեցվեց։ 1886 թվականին նա հակասական ճանապարհորդություն կատարեց Տրանսիլվանիա՝ առաջացնելով ազգային ազատական շրջանակների հետագա զայրույթը։ Կառավարության պաշտոնյաները պնդում էին, որ Դոբրեսկուն մտադիր էր գնել «à la Michael the Brave» մորթյա գլխարկներ, իբր իր «գյուղացիական բանակը» պատրաստելու համար Բուխարեստ ներխուժմանը նախապատրաստվելու համար: Այս մեղադրանքը ընդգծում է կառավարության կասկածամտության և թշնամանքի չափը Դոբրեսկուի ազգայնական և անիրեդենտիստական ջանքերի նկատմամբ[47]։ Կապիտան Վինիերուի զեկույցները լրացուցիչ պատկերացումներ են տալիս Դոբրեսկուի գործունեության մասին: Վինիերուն պնդում էր, որ Դոբրեսկուն ներգրավված է եղել 1887 թվականի հունիսին Ալբեշտի դե Մուսելում տեղի ունեցած միջադեպին, որը ավարտվել է անիրեդենտիստական խմբի և ռումինական բանակի միջև փոխհրաձգությամբ: Ըստ Վինիերուի, այս իրադարձությունը միտումնավոր գաղտնի է պահվել ազգային լիբերալների կողմից և անտեսվել ընդդիմադիր պահպանողականների կողմից՝ առաջարկելով համակարգված ջանքեր ճնշել գյուղացիական անկարգությունների և ազգայնական գործունեության մասին տեղեկատվությունը[48]։ Այս ժամանակահատվածում Դոբրեսկուն ավելի ու ավելի էր մեկուսացվում Գյուղացիական կոմիտեում իր նախկին դաշնակիցներից։ Դինկա Շիլերուի և Մուչենիկ Դինեսկուի ղեկավարությամբ կոմիտեն վերածնվեց և ընտրվեց որպես Ազգային ազատական կուսակցության ագրարային մասնաճյուղ։ Այս քայլը փաստացի չեզոքացրեց Կոմիտեի անկախ գյուղացիական պաշտպանությունը և այն վերածեց ազգային ազատական օրակարգի գործիքի: Ըստ Արգեշի պատմաբան Գեորգե I. Դեկոնուի, Իոն Բրատյանուն օգտագործել է կոմիտեն գյուղացիական կազմը քայքայելու և Դոբրեսկուի քաղաքական բազան թուլացնելու համար։ 1887 թվականին Բրատյանուի կառավարությունն ակտիվացրեց Դոբրեսկուի ազդեցությունը վերացնելու իր ջանքերը։ Ջորջ Դ. Պալադը ուղարկվեց Դոբրեսկուի հետ ընկերանալու և նրան լրտեսելու՝ հավաքելով հետախուզական տեղեկատվություն, որը կարող էր օգտագործվել գյուղացի առաջնորդի դեմ: Լրտեսության և դավաճանության այս ռազմավարությունը ցույց է տալիս այն երկարությունները, որոնցով իսթեբլիշմենթը պատրաստ էր ճնշել Դոբրեսկուի ազգայնական և պոպուլիստական գործունեությունը: Պալադի ներթափանցումը և հետագա հաշվետվությունները կառավարությանը տրամադրեցին քննադատական տեղեկատվություն, որը գործիք էր Դոբրեսկուի քաղաքական անկումը կազմակերպելու համար[49]։ Չնայած այս մարտահրավերներին, Դոբրեսկուի նվիրվածությունը գյուղացիական ներկայացուցչությանը և ազգայնական իդեալներին տեւական ազդեցություն թողեց Ռումինիայի քաղաքականության վրա: Գյուղացիների իրավունքների պաշտպանությունը և գյուղական բնակչությանը մոբիլիզացնելու և կրթելու նրա ջանքերը նրան նշանավորեցին որպես ռումինական ագրարիզմի պատմության մեջ նշանակալի դեմք: Նույնիսկ երբ նրա գործունեությունը սահմանափակվում էր, և նա բախվում էր շարունակական հալածանքների, Դոբրեսկուի ազդեցությունը պահպանվում էր՝ ոգեշնչելով ագրարային առաջնորդների և գյուղացիների դասակարգի բարելավմանը նվիրված ապագա սերունդներին:

Խորհրդարանական դեբյուտ[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

1888 թվականի հոկտեմբերի ընտրություններում Դոբրեսկուն 571 ձայնից 491 ձայնով շահեց Արգեսի Երրորդ քոլեջի աթոռը։ Նա առաջադրվեց Պահպանողականների ցուցակով՝ աջակցելով Թեոդոր Ռոզետտիի կառավարությանը և հաղթելով ազգային լիբերալ Թեոդոր Տ. Բրատիանուին[50]։ Այս մանդատը համընկավ 1888 թվականի գյուղացիական ապստամբությունների հետ, որոնք Դոբրեսկուն ակնկալում էր իր ասամբլեայի ելույթներում[51]։ Ապստամբությունը ճնշվելուց հետո նա չափավոր դիրքորոշում արտահայտեց՝ հրաժարվելով դատապարտել Ռոզետիին բռնությանը իր բուռն արձագանքելու համար և համաձայնվելով նրա հետ գյուղական անկարգությունների հիմքում ընկած պատճառների վերաբերյալ[52]։ 1889 թվականի փետրվարին Դոբրեսկուն պաշտպանում էր գյուղացիական խնդիրները լուծելու համար պետական ունեցվածքը վաճառելու միջոցով՝ առաջարկելով դա որպես սոցիալական ճգնաժամի արագ լուծում: Նա ընդգծեց գյուղացիների երախտագիտությունը նրանց օգնողների նկատմամբ՝ անկարգությունները վերագրելով ոչ թե համակարգային խնդիրներին, այլ քարոզիչներին[53]։ Դոբրեսկուի քաղաքական դասավորվածությունը ժամանակի ընթացքում զարգացավ: Սկզբում գրանցվելով որպես անկախ, նա սերտորեն միավորվեց Շիլերուի ռադիկալների հետ 1889թ. փետրվարին: Գիտնական Ֆիլիպ Գաբրիել Էյդելբերգը նախնական կերպով Դոբրեսկուն նկարագրում է որպես «լիբերալ պոպուլիստ» այս ժամանակահատվածում[54]։ 1889 թվականի ապրիլին նա ցուցակագրվեց որպես 17 ռադիկալ և այլախոհ լիբերալ պատգամավորներից մեկը, որոնք բոլորը դեմ քվեարկեցին Բուխարեստը ամրացնելու նախագծին[55]։

Ընդհանուր առմամբ, Դոբրեսկուն պնդում էր «սոցիալական հարցերի շուրջ» դասակարգային համագործակցության համար, մի վերաբերմունք, որի համար նա հավանության էր արժանացել պահպանողական դոյեն Պետրե Պ. Կարպի կողմից[56]։ Մինչև 1889 թվականը նա հայտարարում էր իր հիասթափության մասին էթնիկ փոքրամասնությունների չափից ավելի ներկայացվածության պատճառով։ «Մասնագիտությունները, առևտուրը, արդյունաբերությունը, դրանք բոլորը օկուպացված են: Իսկ այս օտարերկրացիները մեզ այնպես չեն վերաբերվում, կարծես մենք իրենց տնից լինենք, նրանք մեզ օտար են համարում»[57]։ Չնայած արմատականների հետ իր դասավորվածությանը, Դոբրեսկուն հիմնականում կենտրոնանում էր գյուղացիների ինքնօգնության վրա՝ որպես առաջընթացի միջոց՝ պաշտպանելով «Գյուղացիության նախարարության» ձևավորումը, այլ ոչ թե առանձին քաղաքական խումբ ձևավորելու համար[36]։ Միխայ Սաուլեսկուի հետ միասին նա մշակեց հողային բարեփոխումների մասին օրինագիծ, սակայն հետագայում հրաժարվեց աջակցելուց՝ պնդելով, որ «գյուղացիներն ավելի շատ արդարություն են պահանջում, քան հողային բարեփոխումներ»: Ինչպես նշում է Ռադիկալ «Lupta» թերթը, անհնար էր ասել, թե դա նշանակում է, որ Դոբրեսկուն կողմ է, թե դեմ հողերի վերաբաշխմանը[58]։ Դոբրեսկուն ընդգծեց պետության կողմից հովանավորվող արտադրողների սինդիկատների կարևորությունը և քննադատեց Ռոսետիի մոտեցումը՝ պետական հողերը համեստ արտադրողներին վաճառելու մասին՝ պնդելով, որ դա մարգինալացնում է ինչպես հողազուրկ, այնպես էլ ավելի հարուստ գյուղացիներին[59]։

Այս շրջանը բերեց նաև նրա ներգրավվածությունը գյուղական համայնքներում սոցիալիստական ագիտացիայի մասին վեճերին։ Դոբրեսկուն հետաքրքրվում էր սոցիալիզմով և հաճախում էր մարքսիստ Յոան Նադեժդեին[60]։ Այնուամենայնիվ, շուտով հիասթափվեց ինչպես շարժումից, այնպես էլ հենց Նադեժդեից, ում նա քննադատում էր որպես «առյուծի մորթում էշ»[61]։ Նա նաև պնդում էր, որ Նադեիդը չի անցել պրոլետարական ինտերնացիոնալիզմի թեստը, քանի որ նա, իբր, դեմ է եղել ռումինացի հրեաների հպատակագրմանը, հավանաբար նկատի ունենալով Ռալեան Սամիչիի կոնկրետ դեպքը[62]։ Իր հերթին, Միլը, որն այն ժամանակ համագործակցում էր սոցիալիստական «Drepturile Omului» ամսագրի կողմից, ծաղրում էր Դոբրեսկուն որպես «կառնավալային գյուղացի»[63]։ Լարվածությունը Դոբրեսկուի և սոցիալիստական շարժման միջև սրվեց, երբ 1889 թվականի փետրվարին նա միացավ իր գործընկեր պատգամավորներին Ռոման կոմսությունում սոցիալիստ պատգամավոր Լասկար Վենիամինի ընտրությունը հետաքննող հանձնաժողովի անդամների հետ[64]։ Հանձնաժողովի եզրակացությունները հանգեցրին մեկ այլ սոցիալիստ պատգամավորի՝ Վասիլե Մորթունի հրաժարականին, իսկ Դոբրեսկուի շփումը տարածաշրջանի գյուղացիների հետ բացահայտեց սոցիալիստական շարժման աջակցության անկումը[65]։ Որոշ գյուղացիներ, որոնց նա հանդիպեց, խնդրեցին նրան առաջադրվել իրենց ընտրատարածքում Բենիամինի մոտալուտ անվավերությունից հետո: Հաղորդվում է, որ սա ազդարարեց սոցիալիստական ​​շարժման կտրուկ անկումը[66]։ Չնայած նրանց տարաձայնություններին, Դոբրեսկուն, Պանուի և Նադեժդեի հետ միասին, 1890 թվականի մայիսին համահովանավորեց մի օրինագիծ, որի նպատակն էր հեռացնել դատավորների կողմից տրված երդման մեջ Ռումինիայի թագավորի հիշատակումները: Պատմաբան Վասիլ Նիկուլայի կողմից նկարագրված այս ակտը որպես խորհրդարանի առաջին սոցիալիստական և դեմոկրատական ակտը, որն ունի հակամիապետական բնույթ, ցույց տվեց Դոբրեսկուի պատրաստակամությունը՝ համագործակցելու գաղափարական բաժանումներով գտնվող անհատների հետ ընդհանուր նպատակների համար[67]։

«Գյուղացու խնամակալները» Բրատյանու և Լասկար Կատարգիու, ինչպես պատկերել է սոցիալիստ ծաղրանկարիչ Տանտալը, 1889 թվական

Դոբրեսկուն նաև զբաղվում էր խմբագրական գործունեությամբ՝ խմբագրելով մի քանի պարբերականներ, որոնց նպատակն էր իր գաղափարները տարածել գյուղական վայրերում։ Դրանցից էին «Țĕranul» (1881–1884 թվականներ), Ռումինիայի առաջին գյուղական մշակութային և քաղաքական հրատարակությունը, ինչպես նաև «Gazeta Poporului» և «Gazeta Țăranilor» (1892–1903 թվականներ)։ Դոբրեսկուն նպատակ ուներ գյուղական ուսուցիչներին ինտեգրել մշակութային հասարակություններին և սոցիալական և քաղաքական փոփոխությունների իր տեսլականը տարածել գյուղերում[1][68][69]։ Այս հրապարակումները խմբագրելը ժամանակատար էր, և Դոբրեսկուն պահանջում էր ամեն շաբաթավերջ մեկնել Պիտեշտ՝ վերահսկելու տպագրության գործընթացը՝ ցույց տալով իր նվիրվածությունը իր գաղափարների առաջխաղացմանը՝ չնայած լոգիստիկ մարտահրավերներին: «Ամեն շաբաթ, աշակերտների հետ աշխատանքն ավարտելուց հետո, նա գնում էր Պիտեշտի և համոզվելով, որ թերթը լույս կտեսնի, կիրակի երեկոյան վերադառնում էր այնտեղ, ուր իրեն տարել էր իր մյուս աշխատանքը»[70]։

Դյակոնուն նշում է, որ շաբաթական 100 կիլոմետրանոց այս երթուղին օգտագործվեց որպես հալածանքի հնարավորություն Ազգային ազատական իշխանությունների կողմից, որոնք երեք օրը մեկ տեսուչներ էին ուղարկում Դոբրեսկուի դպրոց[71]։ 1892 թվականին Դոբրեսկուն և Վալեսկուն հիմնեցին Գյուղացիական մշակույթի միությունը, որը նախատեսված էր որպես ավելի մատչելի տպագրական մեքենա ֆինանսավորելու մեխանիզմ[72]։ Իշխանությունները, անհանգստացած այս նախաձեռնություններից, խրախուսեցին Դոբրեսկուի ուսուցչական մասնագիտության հակառակորդներին դատի տալ նրան յուրացման համար: Սակայն Դոբրեսկուն դատարանում հաղթող դուրս եկավ[73]։ Մինչև 1890 թվականի սեպտեմբերը Դոբրեսկուն հետաքննվում էր ենթադրյալ անօրինական գործունեության համար, ներառյալ հրետանու պահակները, և դրա համար նա խայտառակվեց ինչպես ձախակողմյան «Adevărul» օրաթերթի, այնպես էլ պահպանողական Timpul օրգանի կողմից: Նրանք խնդրեցին նրան հրաժարական տալ և ասացին, որ իր ինքնագովազդումը տհաճ է[74]։

Ընկերության կանոնադրությունը պատմաբանների կողմից մեկնաբանվեց որպես «չափավոր» քաղաքական ծրագիր՝ շեշտը դնելով սեփականության և անհատների նկատմամբ հարգանքի վրա։ Վալեսկուն հայտնում է, որ 1893 թվականին Պահպանողական կրթության նախարար Տակ Իոնեսկուն տեղեկացրեց թիմին, որ ինքը չի հանդուրժի հեղափոխական որևէ ուղերձ «Gazeta Țăranilor»-ում[75]։ Անվանատախտակի վրա, ինչպես նշում է Պողոսը, գրված է «առողջ դատողություն»՝ «Respect la proprietate, pagubă nimănui; Respect la persoane, foloase generale» («Հարգանք սեփականության նկատմամբ՝ առանց որևէ մեկին վնասելու, հարգանք մարդկանց նկատմամբ՝ բոլորի օգտին»)[36]։ Չնայած դրա բովանդակությունը կարգավորելու փորձերին, Ընկերության թերթը՝ «Gazeta Țăranilor», նշանակալի դեր խաղաց գյուղական զարթոնքի խթանման գործում։ Տաղանդավոր խմբագրի աջակցությամբ թերթը հիմնականում տեղական ազդեցություն ունեցավ, բայց հիմք դրեց ավելի լայն սոցիալական փոփոխությունների համար[76]։ Դոբրեսկուի հավատարմությունը գյուղական լուսավորությանը հետագայում դրսևորվեց Մուշատեստիում տպագրական մամուլում և մատյանում կատարած ներդրումներով, որոնք գնվել էին Արգեշի եպիսկոպոս Գենադիե Պետրեսկուի կողմից տրամադրված միջոցներով: Այս նախաձեռնությունը առաջին անգամն էր, որ նման հաստատություններ ստեղծվեցին գյուղական համայնքում, ինչը ընդգծեց Դոբրեսկուի նվիրվածությունը գյուղական վայրերում կրթության և մշակութային զարգացմանն առաջ մղելուն[77]։

Բրյուսել և կուսակցության ստեղծում[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Դոբրեսկուն իր առաքելությունն իրականացրել է տարբեր այլ ձեռնարկություններում. Դոբրեսկուի կողմից հիմնադրված պիոներական հաստատությունները ներառում են 1893 թվականին Մուշատեստիի կոոպերատիվը, որը կոչվել է Վլադ Շեպեշի անունով, և 1895 թվականին՝ «Școala Nouă» («Նոր դպրոցը») Դոմնեշտիում՝ գրադարանով և ընթերցասրահով[1]։ Նրա ազդեցությունը տարածվեց դեպի արևմուտք, երբ նրա հրահանգներն ընդունվեցին Դամբովիցա շրջանի Բեզդեադ քաղաքի դպրոցի ուսուցիչ Գրիգորե Ռադուլեսկուի կողմից: Ռադուլեսկուն նստեց Մուշաթեշտի և իր դաստիարակի հետ քննարկեց մոդելային կոոպերատիվ բանկ ստեղծելու ծրագիրը: Այն հիմնադրվել է 1893 թվականի ապրիլին որպես Մալուլ դե Ռասունայի ժողովրդական բանկ[78]։ Նա կրկին ընտրվել է Համագումարի անդամ, Արգեշում, 1891 թվականի պայքարից հետո և վերընտրվել 1892 թվականին[19]։ Այս օրենսդիր մարմինների ժամանակ Դոբրեսկուն իրեն ցուցակագրում էր որպես չփոխկապակցված «դեմոկրատ» և հայտնի դարձավ որպես Դոբրեսկու-Արգեշ՝ տարբերվելու մեկ այլ Կոնստանտին Դոբրեսկուից՝ Պրահովայի ազգային լիբերալ պատգամավորից[79]։ Երկու Դոբրեսկուսները առերեսվեցին կրթական բարեփոխումների հարցի շուրջ. երկուսն էլ համաձայնեցին, որ նախարար Իոնեսկուի պահպանողական նախագիծն անտեղի էլիտար էր։ Այնուամենայնիվ, Դոբրեսկու-Արգեշը պնդում էր, որ ազգային լիբերալ հակաառաջարկն էլ ավելի «հետամնաց» էր: Նրա առաջարկն էր ստեղծել պարտադիր տարրական դպրոցների ցանց՝ հավասար բյուջեով, անկախ նրանից՝ դրանք ծառայում էին գյուղական, թե քաղաքային համայնքներին. այն չկարողացավ աջակցություն գրանցել քաղաքական պառակտման երկու կողմերում[80]։

Նրա քաղաքական դիրքորոշումն ավելի ու ավելի էր դառնում ոչ միանշանակ, ինչը ձախակողմյան շրջանակների մոտ կասկածներ առաջացրեց, որ նա կարող է գաղտնի կերպով միավորվել Լասկար Կատարգիուի պահպանողական կաբինետի հետ: Դոբրեսկու-Արգեշը բացահայտորեն աջակցում էր պահպանողական որոշ նպատակների, ինչպիսիք են պիեսի կատարումը Քերոլ I թագավորի առջև, որը հետագայում նրան պարգև և դիմանկար է շնորհել։ 1892 թվականի նոյեմբերին նա պաշտպանեց թագավորական ընտանիքի քաղաքացիական ցուցակը 300 000 լեյով ավելացնելու առաջարկը[81]։ Լուրջ սկանդալ բռնկվեց 1893 թվականի նոյեմբերին գյուղատնտեսական բանկի ստեղծման շուրջ քննարկումների ժամանակ։ Դոբրեսկուն ազգայնականներ Ա. Կուզային և Կոնստանտին Պոպովիչիին խոստացել է, որ կհաստատի նրանց ուղղումը` բացառելով ոչ ռումինացիներին ձեռնարկությունից: Սակայն թուղթը ստորագրման վերցնելուց հետո նա այն չվերադարձրեց՝ հանգեցնելով վեհաժողովի շուրջ դրամատիկ հալածանքի։ Մայոր Ն. Պրունկուն սպառնացել է նրան, իսկ Պոպովիչին ֆիզիկական բռնության է ենթարկել։ Այս միջադեպին ականատես է եղել գրող և պատգամավոր Ալեքսանդրու Վլահուչան, ով իր զզվանքն է արտահայտել գործի պատահական բնույթի վերաբերյալ[82] [83]։ Այս հակասությունները հանգեցրին նրան, որ նրա քաղաքական մրցակիցները, ներառյալ 1889 թվականի իր հակառակորդ Մորթունը, նորից օգտագործեն «կառնավալային գյուղացի» ծաղրական տերմինը նրան նկարագրելու համար: Այս մականունը, «թունավոր սնկի» և «անմեղսունակ գողի» հետ միասին տարածվել է Adevărul թերթի կողմից: Չնայած այս մարտահրավերներին, Դոբրեսկու-Արգեշը շարունակեց իր ջանքերը՝ պաշտպանելու ռումինական գյուղացիության գործը[82]։

Անհամապատասխանությունը նշել է նաև արմատական ​​Պանուն, ով պնդում էր, որ «չափազանց բարեհամբույր» Դոբրեսկուն հայտնվել է ռումինական հագուստով, բայց «գյուղացի չէր, որքան էլ նրան դուր եկավ այդ նշանակումը, նա պարզապես հագնվում է գյուղացու պես»: Նա գովաբանեց Դոբրեսկուն որպես «խելացի մարդ Արգեսից»՝ նշելով, թե որքան արագ է նա նոր բաներ ձեռք բերել, բայց նաև ինչպես է նա կարգապահության պակաս ունի[84]։ Նրա կարողություններից խոսել են նաև աշխատակազմի լրագրող Ֆոայա Պոպուլարան, ով Դոբրեսկուն նկարագրել է որպես ինքնագործ մարդու «հրաշալի» կերպար, իսկ Բակալբաշը, ով նրան հիշում էր որպես «շատ խելացի, կուլտուրական և քաղաքական նկրտումներով լի անձնավորություն»։

1890 թվականի ձմռանը Դոբրեսկուն ամուսնացավ Ավիդա Պոինարեանուի՝ գյուղացի առաջնորդ Մուսելի դստեր հետ[85]։ Նրա անսպասելի մահը 1893 թվականին խորապես ազդեց նրա վրա՝ ստիպելով իրեն նվիրել Ֆրանսիայի և ցածր Երկրների գյուղացիների դաշտային հետազոտություններին: Նա նաև ակադեմիական ճանաչում էր փնտրում, որպեսզի լռեցնի իր վիրավորողներին[86]։ Դոբրեսկուն զգալի դժվարությունների է հանդիպել արտասահմանում։ 1894 թվականի օգոստոսին նա նամակ գրեց տուն՝ բողոքելու համար, որ ինքը միջոցներ չունի Բրյուսելում իրեն պահելու համար, չնայած «24 ժամից 15-ը շարունակաբար աշխատել է»[87]։ Այնուամենայնիվ, նա համառեց և 1894-1897 թվականներին այնտեղ սովորելուց հետո Բրյուսելի Ազատ համալսարանում ստացավ իրավագիտության դոկտորի կոչում[68]։ Դոբրեսկուի ուսանողական գործունեությունը հետագա հակասությունների տեղիք տվեց 1897 թվականին, երբ հայտարարվեց, որ նա կրթաթոշակ է ստացել գյուղատնտեսության նախարարության կողմից, այն ժամանակ ազգային ազատական ​​Անաստաս Ստոլոյանի ղեկավարությամբ[88]։ Ուսանելու տարիներին նա դարձել է անարխիստ Պանաիտ Մուսոյուի գործընկերները։ Գրող Թուդոր Արղեզիի խոսքերով, Դոբրեսկուն որդեգրել է «քվազի-անարխիստական» դիրքորոշում, որը Վրանչեանուն մեկնաբանել է որպես նշան, որ ինքը հեղափոխական սոցիալիստական հակումներ ունի[89]։ Ինքը՝ Մուսոյուն, 1901 թվականին նշել է, որ «Դոբրեսկուն երբեք չի արտահայտել շատ արմատական գաղափարներ: Նա սահմանափակվել է նրանով, ինչ կարելի է անվանել նվազագույնը: Չնայած դրան, Մուսոյուն խոստովանեց, որ Դոբրեսկուի ազդեցությունը շարժումը բացեց ավելի լայն հնարավորությունների համար՝ ցույց տալով, որ իսթեբլիշմենթը սխալ չէր՝ նրան տեսնելով որպես հեղափոխական տարրերի հետ համահունչ պոտենցիալ վտանգավոր գործչի[90]։

1895 թվականի մարտին Դոբրեսկուն կանգնած էր ընդհանուր ընդդիմության մեջ և Կուզայի հետ միասին քննադատում էր Կատարգիուի կաբինետը և ընդհանուր առմամբ Պահպանողական կուսակցությանը՝ գյուղական կրթությունը բարելավելու համար բավարար ջանքեր չգործելու համար։ Այս քննադատությունը մանրակրկիտ հերքեց պահպանողական Բարբու Տեֆանեսկու Դելավրանչայի կողմից, ով պաշտպանում էր վերին խավերի դերը գյուղական առաջընթացում[91]։ Իոն Ռադոյի կողքին Դոբրեսկուն խորապես ներգրավված էր համազգային գյուղացիական խմբի ձևավորման մեջ, որը կոչվում էր «Partida Țărănească» («Գյուղացիական կուսակցություն»): Պատմաբան Իոան Սկուրտուն նշում է, որ Դոբրեսկուի հոդվածները ուրվագծում էին մի կուսակցություն, որը ներառում էր «ուսուցիչներ, քահանաներ, համայնքային խորհրդականներ, քաղաքապետեր և նոտարներ», ինչը ցույց էր տալիս, որ այն նախատեսված էր լինել գյուղական բուրժուազիան ներկայացնող կուսակցություն[33]։ Դոբրեսկուի ակտիվությունը հանուն գյուղերի էմանսիպացիայի հանգեցրեց նրան Կոստեստիում ձերբակալության, թեև նա անմիջապես ազատ արձակվեց իր պատգամավորական անձեռնմխելիության շնորհիվ[33]։

Դոբրեսկու-Արգեշ ագրարային շարժման քարտեզ Արգեշում և Մուսցելում

Գյուղացիների կուսակցությունը պաշտոնապես ստեղծվել է 1895 թվականի հոկտեմբերի 4-ին Բուխարեստում կայացած անդրանիկ համագումարով, որը ձևավորել է մշտական գործողության կոմիտե՝ Դոբրեսկուի և Ռադոյի համանախագահությամբ[33]։ Կուսակցության պլատֆորմը, որը հաստատվել է 20 շրջանների գյուղացիների ներկայացուցիչների կողմից, ներառում էր Դոբրեսկուի մի քանի հիմնական առաջարկներ՝ պետական ներդրումներ կոոպերատիվներում և բուծման ծրագրերում, համայնքային մոտեցում, որը թույլ էր տալիս անձնական սեփականություն ունենալ ընդհանուր արոտավայրերի հետ միասին և գյուղացիների պարտքերի աուդիտ: Նա նաև ուներ նատիվիստական ​​պահանջներ, որոնք ենթադրում էին, որ գյուղացիներին հասանելի կլինի պետության կողմից ոչ քաղաքացիներից գնված հողերից ստեղծված հողային պահուստը, և որ հողի վարձակալությունը տրվի միայն տեղի բնակիչներին. Լրացուցիչ նպատակը Մեծ Ռումինիայի ստեղծումն էր՝ «այնքան տարածված, որքան ռումիներենով է խոսվում»[92]։ Հետաքրքիր է, որ կուսակցությունը զգալի աջակցություն է հավաքել բուլղարացիների կողմից, որոնք, չնայած ռումինական պետության դեմ իրենց դժգոհություններին, տարվել են Պարտիդայի հակակառավարական դիրքորոշմամբ[93]։

Գյուղացիների կուսակցությունը («Partida Țărănească»), որը հիմնադրվել է Կոնստանտին I. Դոբրեսկու-Արգեշի կողմից, իր տեսակի մեջ առաջինն էր Ռումինիայում, որը գործեց մինչև 1899 թվականը[1][94]։ Մինչև 1894 թվականը Դոբրեսկուն հանդես էր եկել քաղաքական գործիչների մի խմբի կողքին, որը պաշտպանում էր անցում դեպի համընդհանուր ընտրական իրավունք՝ «դիմադրության լիգա», - ասաց նա՝ խոսելու «այս ազգի մեծ մասը կազմող 8 միլիոն քաղաքացիների համար», որը կարող էր ներկայացնել Պարտիդան[95]։ Այնուամենայնիվ, Պանուն և Ադեվարուլի նախընտրական թիմը բացահայտորեն անհանգստացած էին նրա ենթադրյալ կոռուպցիայի պատճառով և 1895 թվականին ապահովեցին նրա հրաժարականը նորաստեղծ Համընդհանուր ընտրական իրավունքի լիգայից։ Ըստ Նիկուլայի, ռադիկալները պարզապես Դոբրեսկուն օգտագործել են որպես «պատրվակ՝ թույլ տալու նրանց հրաժարվել ցանկացած կոնկրետ գործողությունից՝ հօգուտ համընդհանուր ընտրական իրավունքի և զանգվածներին մթության մեջ պահել իրենց հստակորեն պահպանողական կողմնորոշման համար»[96]։ Դոբրեսկուն և նրա հետևորդները ավելի շատ կենտրոնացած էին հարկային բարեփոխումների և հավասարակշռված բյուջեի հասնելու վրա: Նա քննադատեց պետական աշխատողների ավելորդ թիվը՝ պնդելով, որ նրանց թիվը «փոխհատուցել է ընտրողների թիվը»[97]։ Խումբը կոչ է արել կանխատեսելի լինել հարկման մեջ և ընդունել «այն մեթոդները, որոնք օգտագործել են ավելի քաղաքակիրթ երկրների պետական այրերը»՝ «գյուղացիական եկամուտներն ավելացնելու համար»[98]։ Այս նպատակները սերտորեն կապված էին արհմիության գաղափարի հետ. Դոբրեսկուն պաշտպանում էր գյուղատնտեսական սինդիկատների օրինականացումը՝ «աշխատուժը պաշտպանելու համար»[99]։

Սկանդալ[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

1895 թվականին Կոնստանտին Դոբրեսկու-Արգեշը վերջին անգամ ապահովեց իր տեղը Ասամբլեայում՝ հաղթելով ազգային լիբերալ Դանիիլ Ստերեսկուին՝ 645 կողմ, 280 դեմ ձայներով[100]։ Վերջին մրցավազքում նա ուղեգիր է բաժանել իր եղբոր՝ Վալեսկուի հետ[101]։ Գյուղացիների կուսակցությունը (Partida Țărănească) նույնպես շահեց Մուսելի տեղը, որը զբաղեցրեց Մ. Մոիզեսկուն, մինչդեռ Դինկա Շիլերուն առաջադրվեց որպես այլախոհ ազգային լիբերալ[100][102]։ Վալչա գավառում Շտեֆան Դրաղիչեսկուն քարոզարշավ է կազմակերպել տեղական կուսակցության հետ, որը գրանցված է որպես Գյուղացիական և բանվորական կուսակցություն, թեև դա նրան տեղ չի ապահովել[103]։ Դոբրեսկուն աջակցում էր նաև Իոն Նիկուլեսկու-Ֆոտոգրաֆուին, որը ծնունդով Մուշաթեշթից է և Սուչավա շրջանի պատգամավորի աթոռի համար առաջադրված ոստիկանին: Նրանք այդ ժամանակ մտերիմ ընկերներ էին, և Դոբրեսկուն հանդես էր գալիս որպես Նիկուլեսկուի ուրվական գրող և նպաստում էր նրա արհեստագործական գիլդիային[104]։

Գյուղացիական կուսակցության ուշադրությունը սկսեց շարժվել դեպի Մուսել, որտեղ կուսակցության թերթը՝ Gazeta, տպագրվեց Câmpulung-ում, նախքան Բուխարեստ տեղափոխվելը: Դոբրեսկուն պնդում էր, որ 1895 թվականի նախընտրական քարոզարշավի ժամանակ վարչապետ Լասկար Կատարգիուն հրամայել է ճնշում գործադրել Մուշաթեշթիի տպագրության վրա՝ իշխանությունները սպառնացել են տարածաշրջանի ընթերցողներին։ Չնայած դրան՝ խմբագրությունները մնացին տեղում[105]։ Վալեսկուն ի սկզբանե պատասխանատու էր «Gazeta Țăranilor»-ի խմբագրման համար, սակայն թիրախավորվեց Պահպանողական կառավարության կողմից, որը դադարեցրեց նրան դասախոսական աշխատանքից և փորձեց ընդհանրապես արգելել նրան մասնագիտությունից: Դոբրեսկուն դրան անդրադարձավ՝ խմբագրական պաշտոնում նշանակելով Ռադոյին՝ նախկին դատավորին, ի վերջո թերթը նվիրելով Վալեսկուին 1896 թվականին[106]։ 1895 թվականի օգոստոսին Ռադոյը ընդգծեց իր և Պարտիդայի օրինական լիազորությունները Քերոլ թագավորի հետ լսումների ժամանակ: Միապետը նրան խնդրել է պարզաբանել Դոբրեսկուի հետևորդների և սոցիալիստների միջև եղած տարբերությունը, ինչին իբր Ռադոյը պատասխանել է․ «Սոցիալիստները հիմնականում ակտիվ են քաղաքներում, արդյունաբերական աշխատողների շրջանում, մինչդեռ մենք հիմնականում աշխատում ենք գյուղերում»[33]։

Բացի Կատարգիուի հետ բախումներից, Դոբրեսկուն մրցում էր Ազգային ազատական ​​կուսակցության ձախ խմբակցությունների հետ՝ համապատասխանաբար Սպիրու Հարեթի և Նիկոլաե Ֆլևայի գլխավորությամբ։ Այժմ նրանք պայքարում էին գյուղացիների ձայների համար և բացահայտ հարձակվում իրենց կուսակցության ներսում գտնվող հողատերերի, մասնավորապես Դիմիտրի Ստուրձայի վրա[107]։ Չնայած մրցակցությանը, Դոբրեսկուն երբեմն համագործակցում էր Ֆլևայի և Հարետի հետ տարբեր հարցերի շուրջ։ Նա նաև աշխատել է քաղաքականության և ռազմատենչ մշակույթի այլ նշանավոր գործիչների հետ, այդ թվում՝ Թուդոր Արղեզիի, Վասիլ Կոգալնիչեանուի, Իոն Լուկա Կարագիալեի և Նիկոլաե Ֆիլիպեսկուի հետ[1]։ 1895 թվականի օրենսդիր մարմնում նա և Մոյսեսկուն միջամտեցին՝ առաջարկելով համընդհանուր ընտրական իրավունքի մասին օրինագծեր համամասնական ներկայացուցչությամբ՝ աջակցելով և ստանալով Ֆլևայի, Մորցունի, Կոգալնիչեանուի, Նիկու Չաուր-Ասլանի, Ջորջ Ա. Սկորզեսկուի և Ժունիու Լեկկայի աջակցությունը[108]։ Այնուամենայնիվ, Դոբրեսկուն դեռ կտրականապես դեմ էր Մորցունի մարքսիզմին և Ռումինիայի սոցիալ-դեմոկրատական ​​բանվորական կուսակցությանը, գուցե այն պատճառով, որ վերջինս նույնպես փորձում էր գրավել գյուղացի ընտրողներին, բայց նաև այն պատճառով, որ Դոբրեսկուն հարգում էր սեփականության իրավունքները և չէր դիտարկում հողային լայնածավալ բարեփոխումներ իրականացնելու հնարավորությունը կամ կենտրոնացված կոլտնտեսությունը[19]։ Ըստ մշակութային սոցիոլոգ Զ.Օռնեայի, Դոբրեսկուն և նրա կուսակցությունը հողազուրկ գյուղացիներին առաջարկում էին միայն «ամոքիչ միջոցներ» և որպես այդպիսին «չունեին իրական զանգվածային բազա, անկշիռ էին քաղաքական կյանքում»[109]։

Ինչպես նշել է Սկուրթուն, Պարտիդային փաստորեն թույլ չեն տվել տարածել իր գաղափարները Վեհաժողովում ելույթներից և պարբերական ընտրական հանրահավաքներից դուրս[110]։ Շուտով Դոբրեսկուն հայտնվեց, որ անտեսված էր կառույցի կողմից: Դեռևս 1895 թվականի դեկտեմբերին Վլաշչիի տեղակալ Վ. Էպուրեսկուն քննադատեց նրա ելույթը գյուղացիների ֆիզիկական այլասերման մասին. սոցիալիստական ​​մամուլի համաձայն, Էպուրեսկուի հայտարարությունները «ամենահիմար և դեմագոգիկ տեսակի» էին[111]։ 1898թ. մարտի 10-ի նստաշրջանում Դոբրեսկուի հարցապնդումն անարդյունավետ ավարտվեց, քանի որ նրա գործընկերներից շատերը վեր կացան և լքեցին վեհաժողովի դահլիճը[112]։ Այնուամենայնիվ, նա որոշ ուշադրություն գրավեց Իոն Ի.Կ. Բրատյանուի՝ հանրային աշխատանքների նոր նախարարի կողմից, ով համաձայնեց Դոբրեսկուի հետ Կուրտեա դե Արգեշի և Կաինենիի միջև երկաթուղային կապ կառուցելու անհրաժեշտության մասին[113]։ Նույն թվականին Սպիրու Հարեթը, ծառայելով որպես կրթության նախարար, հայտնեց իր աջակցությունը ագրարային շարժմանը` հրաժարվելով փակել «Malul de Răsună»-ն (մեղադրվում է «սոցիալիստական քարոզչություն» ստեղծելու մեջ) և նրա նախագահ Գ. Ռադուլեսկուին պարգևատրելով արժանիքների մեդալով[114]։

Այդ ժամանակ Դոբրեսկիին արդեն պաշտոնապես մեղադրանք էր առաջադրվել ապահովագրական պոլիս կեղծելու և դրամական միջոցների յուրացման մեջ։ 1898 թվականի հունիսին նա ձերբակալվեց և ուղարկվեց Վաչարեստի բանտ, բայց գրավի դիմաց ազատ արձակվեց։ Ինչպես հայտնում է Ֆիլիպեսկուի Epoca-ն, նրա ազատազրկման ժամանակն անհարկի երկարաձգվել է թշնամական կարգադրիչների կողմից, ինչի հետևանքով Դոբրեսկուի մայրը հանրության առաջ ուշագնաց է եղել: Այնուամենայնիվ, իշխանությունները շրջանցեցին սովորական ընթացակարգերը՝ նախընտրելով չվերցնել Դոբրեսկուի կենսաչափական տվյալները այն բանից հետո, երբ նա հրաժարվեց կատարել պահանջներից և սպառնաց ինքն իրեն սպանել[115]։ Բանտում գտնվելու ընթացքում Դոբրեսկուն հանդիպեց Նիկոլաե Ֆիլիպեսկուին, ով այնտեղ պահվում էր մենամարտում Էմանոիլ Լահովարին սպանելուց հետո։ Դոբրեսկուն և Ֆիլիպեսկուն հաստատեցին ամուր բարեկամություն՝ իրենց անվանելով «հավերժական ընկերներ»[116]։

Դոբրեսկու-Արգեշը պաշտպանել է իր գործը ուղղիչ տրիբունալում՝ պնդելով, որ ցանկացած կեղծիք եղել է իր սիրուհու՝ Ելենա Իոնեսկուի կողմից[117]։ Այս պնդումը պաշտպանում են և՛ պատմաբաններ Դեկոնուն, և՛ Վրանչեանուն։ Նրանք պնդում են, որ Իոնեսկուին մոլորեցրել է Իոն Նիկուլեսկու-Ֆոտոգրաֆուն, ով ցանկանում էր, որ Դոբրեսկուն չեզոքացվի և համոզեց Իոնեսկուին, որ ապահովագրական քաղաքականության կեղծումը բխում է Դոբրեսկուի լավագույն շահերից[118]։ Դիակոնուն մեղադրում է Պալադեին, ով զբաղեցրել է արդարադատության նախարարի պաշտոնը և ում թշնամանքը Դոբրեսկուի նկատմամբ վերածվել է «ամենամեծ քաղաքական կառույցներից մեկի»[75]։ Շիլերային և Դինեսկուին համոզեցին միջամտել նրա պաշտպանությանը, յնուամենայնիվ, Պալադը պատասխանեց նրանց հաղորդագրություններին 1898 թվականի հունիսին՝ կոչ անելով «ջնջել հիդրայի գլուխը»։ Հաղորդվում է, որ դա նշանակում էր երաշխավորել, որ Դոբրեսկուն կարգելվի ոչ միայն մասնակցել քաղաքականությանը, այլև փաստաբանական գործունեություն ծավալել[119]։

Խայտառակություն, ձերբակալություն և մահ[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Վալեսկուն պնդում է, որ պահպանողականները գաղտնի ուրախացել են՝ նշելով Պալադի ջանքերը Կոնստանտին I. Դոբրեսկու-Արգեշի դեմ։ Նա պնդում է, որ մեջբերում է կրտսեր պահպանողական Ալեքսանդրա Մարգիլոմանին, ով պնդում է, որ «կուսակցությունները պետք է ծառայեն միմյանց», երբ խոսքը գնում է գյուղացիական ոգին ենթարկեցնելու մասին[120]։Տարբեր այլ զեկույցներ նաև ենթադրում են, որ Դոբրեսկուն մեղադրվել է իշխող դասի կողմից, թեև նախորդ տարիներին նմանատիպ մեղադրանքներ ի հայտ են եկել ինքնուրույն: 1889 թվականին Մուշաթեշթիի գյուղացիները բողոքեցին, որ Դոբրեսկուն, ով վարձել էր իրենց հողային պահանջները օրինականացնելու համար, փախել էր իրենց փողերով[121]։ Ըստ լեգենդի, Դոբրեսկուն նաև ֆինանսավորել է իր կուսակցությունը՝ անարժեք պարտատոմսեր վաճառելով ամբողջ երկրի գյուղացիներին: Այս սխեման բացահայտվեց միայն այն ժամանակ, երբ նրա հաշիվ-ապրանքագրերից մեկը հայտնվեց սնանկության հայցով[122]։ Հետագայում նրա հակառակորդները նրան ծաղրում էին որպես «Dobrescu-Chitanță» («Dobrescu-Invoice»)[74][79][82][123]։

Դոբրեսկուի աշխատանքը հանրային բաժանորդագրության մեջ նաև միջոցներ է հավաքել Թուդոր Վլադիմիրեսկուի արձանի համար, որը գտնվում է Տարգու Ցզյուում: Նա սկսեց այս նախագիծը 1895 թվականի մարտին՝ *Gazeta Țăranilor*-ում հոդվածներով, որոնք ավելի ու ավելի հեղափոխական էին իրենց տոնով[124]։ Նա նաև ղեկավարել է Վլադիմիրեսկուի կենսագրության տպագրությունը։ 1899 թվականի հունվարին Դոբրեսկուն ազատվեց բանտից և, արհամարհելով Պալադի նախազգուշացումը, ակտիվացրեց իր քաղաքական ներգրավվածությունը՝ հրապարակելով նոր ծրագիր գյուղացիական շարժման համար[6]։ Նաև 1899 թվականին, երբ նա բացեց Վլադիմիրեսկուի արձանը, Դոբրեսկուն խոսեց իր առաքելության մասին՝ «ժողովրդի իշխանությունը, ժողովրդի կողմից», «ժողովրդավարություն թե՛ անունով, թե՛ փաստով»։ Նա օրինակելի ինքնաքննադատություն առաջարկեց իր նախկին լեգիտիմության վերաբերյալ՝ նշելով, որ իր ազատազրկումը ծրագրված էր «իմ ժողովրդի մեջ սարսափ սերմանելու համար»։ Ինչպես նա այն ժամանակ ասաց․ «nu jenă trebuia să produc cârmuirii, ci la răsturnare trebuia să tind» («Ես չպետք է ձգտեի պարզապես անհանգստացնել իշխանություն ունեցողներին, ես պետք է ձգտեի տապալել նրանց»)[110]։

Այդ տարվա ընտրությունների ժամանակ Պարտիդայի մնացորդները ստեղծեցին տեղական ակումբներ, որոնք պայքարում էին տեղերի համար՝ այս թեմայով, Սկուրթուն նշում է. «Իշխանական տեռորը թույլ չտվեց իր կուսակցության թեկնածուներից որևէ մեկին մուտք գործել Պատգամավորների ժողով»[110]։ Դրագիչեսկուն փորձեց տեղ գրավել Գյուղացի ուսանողների կոմիտեում, որը նա հիմնեց Սերգիու Վիկտոր Կուբեի և Թոմա Դրագուի հետ միասին. նա կարողացավ հաղթել որպես ազգային լիբերալ միայն 1901 թվականին[125]։ Նաև 1899 թվականին Դոբրեսկուն ինքը կրկին միավորվեց վիճելի թեկնածու Ալեքսանդրու Բոգդան-Պիտեստիի հետ Սլատինայում։ Նա գյուղացիների մեջ հանդես էր գալիս որպես ընտրական գործակալ՝ խոստանալով նրանց, որ Բոգդան Պիտեստին հողը կվերաբաշխի ազգային պահուստից։ Երբ նրա հովանավորը պարտություն կրեց, կատաղած գյուղացիները ապստամբեցին և ստիպված եղան նրանց ճնշել՝ օգտագործելով ռազմական ուժ[126]։ Տարբեր տեղեկությունների համաձայն՝ Դոբրեսկու-Արգեշը նույն ընտրություններում որպես թեկնածու թոշակի է անցել այն բանից հետո, երբ կառավարության գործակալները նրան ասել են, որ իր դեմ մեղադրանքները կհանվեն որպես այդ գործարքի մաս[127]։ Որպես պահեստային ծրագիր, ազգային լիբերալները սկսել էին շրջանառել Նիկուլեսկու-Ֆոտոգրաֆուի գրքույկը, որը պարունակում էր «ամեն տեսակ զրպարտություններ և վիրավորանքներ»[128]։

Միևնույն ժամանակ, Դոբրեսկուի դատավարությունը, որում նրաա ներկայացնում էր Ֆլեվան, ներկայացվեց Իլֆովի շրջանային տրիբունալի առջև, որը հետաձգվեց վկաների բացակայության պատճառով[129]։ Ի վերջո, 1900 թվականի փետրվարին ստանալով ինը ամսվա ազատազրկում, նա կալանավորվեց 1900–1901 թվականների ձմռանը։ Դա անօթևան թողեց իր երիտասարդ աշակերտներին, այդ թվում՝ Կ. Մարինեսկու Տրուբադուրուլին, ում նա տեղավորել էր իր տանը[130]։ Դոբրեսկուն ազատ արձակվեց 1901 թվականի կեսերին և սկսեց հրատարակել «Viața Națională» («Ազգային կյանք») շաբաթական ամսագիրը, որը կենտրոնացած էր կրթական և մշակութային ազգայնականության վրա՝ նկարագրելով դպրոցները որպես «մշակութային ազգայնականության» անհրաժեշտ աղբյուրներ[131]։ 1903 թվականին նրա պատիժը կրճատվել է մինչև երեք ամիս, և Դոբրեսկուն պատիժը կրել է Վակարեստիում։ Ազատ արձակվելուց հետո նա ամբողջովին բարոյալքվեց և շուտով անհետացավ հասարակական կյանքից[132]։ Նրա դատավճիռը ներառում էր հանցավոր իրավազորություն՝ փաստացիորեն հեռացնելով նրան Ռումինիայի քաղաքական կյանքից[110]։ Ըստ Արղեզիի թողած արձանագրությունների՝ Դոբրեսկուն թույլ չի տրվել վերադառնալ իր պապենական տները (Հայիտե), որոնք հետապնդել են նրան մինչև Բուխարեստ։ Արգեզին նաև հայտնում է, որ Դոբրեսկուն ապրում էր Ստիրբեյ Վոդա փողոցում իր կնոջ կամ հարճի՝ «արգեշցի երիտասարդ գյուղացի կնոջ» հետ[133]։

Վրանչանուն նշում է, որ Կոնստանտին Դոբրեսկու-Արգեշը՝ ագրարային առաջնորդը, վերջապես կարողացավ տուն վերադառնալ՝ բուժելու իր հյուծող ռևմատիզմը Բրադետի առողջարաններում, որը գտնվում է Կորբենի և Մուշաթեշտի միջև[134]։ Դոբրեսկու-Արգեսի կլինիկական դեպրեսիան վատթարացրեց վիճակը, որը դրսևորվեց որպես ատաքսիա և հանգեցրեց «սուր ցավի»[135]։ Նա համարվում է այդ քաղաքի հիդրոթերապիայի ինստիտուտի հիմնադիրը, որը բացվել է 1902 թվականի օգոստոսին[136]։ 1902 թվականի վերջին, արդեն երկու ոտքերով անդամալույծ, նրան Բուխարեստից տարան Մուշաթեշթի։ Չնայած իր վիճակին, նա զուսպ աշխատանքի էր ընդունվել ներքին գործերի նախարար Վասիլ Լասկարի կողմից՝ վերանայելու կամ նույնիսկ նոր օրենսդրության մշակման համար[137]։ Ֆիլիպեսկուն, որպես գյուղատնտեսության նախարար, նրան վստահել է նմանատիպ աշխատանք. Այնուամենայնիվ, նրա պայմանագրի պայմանները, ըստ տեղեկությունների, որոշվել են Լասկարի կողմից, ով Դոբրեսկուն փակել է Բուխարեստում գտնվող տներից մեկում և հետ պահել վճարումները[135]։ Դոբրեսկու-Արգեշն ապրեց՝ տեսնելով իր գյուղացիական թատրոնի վերածնունդը։ 1903 թվականի օգոստոսի 6-ին նրա վերջին պիեսը՝ «În sat sau la oraș» («Գյուղում կամ քաղաքում»), բեմադրվեց հանդիսատեսի առջև, որի կազմում էր նախարար Սփիրու Հարեթը։ Շուրջ 2000 գյուղացիներ ներկա էին մշակութային-գեղարվեստական այս մեծ ցուցադրությանը[72]։ Հաղորդվում է, որ իր վերջին օրերին Դոբրեսկուն իրեն ծանրաբեռնված էր զգում քաղաքական խնդիրներով, ներառյալ պահպանողականների ընդդիմությունը վարչական օրենքին, որի վրա նա աշխատում էր: Նա իր վրդովմունքն արտահայտեց Վալեսկուին՝ ասելով. «Նույնիսկ չեն թողնի, որ մեռնեմ, այդ ավազակները»[138]։

Դոբրեսկու-Արգեշը իր վերջին կացությունը Բուխարեստում է անցկացրել 1903 թվականի օգոստոսից մինչև նոյեմբեր, որից հետո նա վերադարձել է Կուրտեա դե Արգեշ, այնուհետև՝ Մուշաթեստի։ Նա ժամանելուն պես գամված էր անկողնուն: Դիկոնուի խոսքերով, իր առողջությունն ամբողջությամբ վտանգվել է, երբ բժիշկը, ով նաև ազգային լիբերալ ընտրող էր, խորհուրդ է տվել նրան սալորի կոնյակ խմել որպես իր հիվանդության բուժման միջոց[139]։ Յոթանասուն տարի անց Վալսանի հովտի գյուղերի տարեցները դեռ հավատում էին, որ Դոբրեսկուն սպանվել է հողատերերի կողմից[140]։ Դոբրեսկուն մահացել է իր մոր տանը 1903 թվականի դեկտեմբերի 10-ի երեկոյան «սարսափելի տառապանքներից հետո»։ Նրա հուղարկավորությունը Մուշաթեշթի եկեղեցուց դուրս հավաքեց գյուղացիների մեծ զանգված: Թեև ներկա չէր հուղարկավորությանը, դատավոր Իոն Մանդրեան, ով դատապարտել էր Դոբրեսկու-Արգեշին, իր ափսոսանքն արտահայտեց[141]։ Հուղարկավորության արարողությունից երկու օր անց Յաշիի համալսարանը թողարկեց փաստաթղթեր, որոնք ճանաչում էին նրա դոկտորական դիպլոմը. Հաղորդվում է, որ դրանք ժամանել են Ներքին գործերի նախարարության 2000 լեյ նվերի հետ միասին՝ որպես վճար նրա ծառայությունների դիմաց[142]։

Ժառանգություն[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Քաղաքական ժառանգորդներ[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Ժամանակի ընթացքում ձախակողմյաններն ավելի մեղմ էին դարձել իրենց մահացած հակառակորդի նկատմամբ։ 1904 թվականի հունվարին Միխայիլ Միլեն գրել է մի սյունակ, որտեղ գովաբանում է Դոբրեսկուն որպես արտասովոր հռետորի և ընտրատարածքի հավերժական վարպետի, որը նախկինում համարվում էր կառավարության հենակետ[33]։ Սոցիոլոգ Դումիտրու Դրաղիչեսկուն՝ Շտեֆան Դրաղիչեսկուի եղբայրը, առաջարկում է, որ «ինչքան գիտենք», «գյուղացիական հարցը» Ռումինիայի քաղաքական օրակարգ է մտցվել Դոբրեսկուի կողմից։ «Փայլուն և համակրելի նախակարապետը» ուղղակիորեն ոգեշնչել է իր եղբորը հրատարակել գյուղացիների համար իր սեփական ամսագիրը՝ «România Rurală»-ն, որը լույս է տեսել 1899–1900 թվականներին[143]։ Վալեսկուն և նրա ընկեր Կոգալնիչեանուն նույնպես ձգտում էին պահպանել նվաճումները, և 1906 թվականի սեպտեմբերին վերականգնեցին «Partida Țărănească»-ն[144]։ «Gazeta Țăranilor»-ը, որի հրատարակիչն էր Վալեսկուն, շարունակում էր պաշտպանել գյուղացիների իրավունքները: 1906 թվականի սեպտեմբերի 5-ին հրատարակությունը հյուրընկալեց 40000 գյուղացիների կողմից ստորագրված կոչ[72]։

«Gazeta»-ն ընդունեց Կոգելնիցեանուի ղեկավարությունը կուսակցության մեջ, բայց պահպանեց հողային բարեփոխումների վերաբերյալ Դոբրեսկուի նման դիրքորոշումը, որը միայն կողմ էր կալվածքների վարձակալությանը կոոպերատիվներին (այլ ոչ թե անհատ սեփականատերերի միջև լրիվ վերաբաշխմանը)[145]։ Այս նախագիծը միախառնվեց պահպանողական պոպուլիզմի հետ՝ Ֆիլիպեսկուի և Epoca խմբի հետ իր խորը կապի շնորհիվ, այնուհետև ամբողջովին խափանվեց 1907 թվականի գյուղացիների ապստամբության պատճառով, որը Վալեսկուն չարագուշակորեն կանխատեսել էր[146]։ Իրադարձությունների ընթացքում պարզվեց, որ Կոգալնիցեանուն ցանց է ղեկավարում, որը վաճառում էր ռումինական ուղղափառ սրբապատկերները «գրավի դիմաց»[147]։ Այդ ժամանակաշրջանի նորությունների զեկույցում տարածվում էր այն պնդումը, որ դեռևս 1897 թվականին Դոբրեսկուն ծրագրել էր «ընդհանուր դավադրություն», որտեղ սուրբ իրերն ու քարոզները կապահովեին գաղտնիությունը և գործին նվիրվածությունը[148]։ Ե՛վ Կոգալնիցեանուն, և՛ Վալեսկուն ձերբակալվեցին, իսկ նրանց «թերթը» անվանվեց «ապստամբների բույն»[105]։ Հաղորդվում է, որ տպարանը ոչնչացվել է, և Վալեսկուն արտաքսվել է Գյուրջու, որտեղ նրան հաջողվել է գրագիտության դպրոց հիմնել այլ գյուղացի բանտարկյալների համար[72]։ Դրանից հետո ոստիկանությունը նաև առգրավեց Դոբրեսկուի չհրապարակված սոցիոլոգիական թերթիկները, ինչպես նաև նրա ընտանիքի մոտ պահվող բոլոր նամակները[134]։

Գյուղատնտեսական շարժումն ավելի քան մեկ տասնամյակ անգործության է մատնվել[149]։ 1908 թվականին աջակողմյան «Սամանատորուլ» կուսակցության անդամ Աուրել Պոպովիչը երախտագիտություն հայտնեց, որ նախորդ հեղափոխական իրադարձությունները չկարողացան արմատախիլ անել «իշխող դասակարգը» և հայտարարեց, որ ժողովրդավարացումը կկազմի «բարոյական հրաժարում»։ Այս համատեքստում նա հակադրեց պրոֆեսիոնալ քաղաքական գործիչներ Ի.Կ.Ֆրիմին «կոշկակարին» և Դոբրեսկու-Արգեսին՝ «գյուղացուն»[150]։ 1909 թվականին Միխայիլ Սադովեանուն, վիպասան, որը կապված էր Սամանատորուլի հետ, քննադատեց «Gazeta Țăranilor»-ին գյուղացիներին լուսավորելու իր առաքելությունից շեղվելու համար՝ փոխարենը մեղադրելով նրան սկանդալների և անարդարությունների մեջ։ «այն տարածում է բոլոր սկանդալները, անարդարություններն ու կեղտը, որ կարելի է գտնել քաղաքներում, և միաժամանակ հուզում և նվաստացնում է մարդու հոգին»[151]։ Չնայած Վալեսկուն 1910 թվականին Գյուղացիների համագումար է հրավիրել, շարժման պահանջները չափավոր էին, կենտրոնացած էին խնդրագրերի վրա: Այլ, ավելի արմատական բջիջներ ի հայտ եկան, բայց ընդհանուր առմամբ Վալեսկուն աջակցեց Ազգային ազատական կուսակցության կողմից ընդունված բարեփոխումներին[152]։ Ազգային ազատական կուսակցությունը 1909 թվականին իր գաղափարախոսության մեջ ինտեգրեց պոպորանիստական հոսանք՝ դարձնելով գյուղացիական խնդիրը, ներառյալ հողային բարեփոխումները, հիմնական դոկտրինա: Հարեթը հաջողությամբ միաձուլեց իր գյուղացիությունը լիբերալիզմի հետ[153]։

1909 թվականին Դոբրեսկուի մյուս եղբորը՝ Պ. Տ. Ռադուլեսկուն, ազգային ներկայացուցիչ էր դպրոցների ուսուցիչների կազմակերպություններում՝ իբր օգտագործելով իր պաշտոնը կոոպերատիվ-բանկերի ղեկավարների կոռումպացված օրակարգն առաջ մղելու համար[5]։ 1912 թվականին Վալեսկուն հրաժարական տվեց Մուշաթեշտի տպագրատանը, բայց շարունակեց հրատարակել «Vocea Argeşului» թերթը «Curtea de Argeş»-ից[154]։ Մուսսել դպրոցի ուսուցիչ Իոն Միհալաչեն, ով հանդես էր գալիս որպես ագրարային շարժման առաջնորդ, 1903 թվականին փորձեց այցելել Դոբրեսկու-Արգեշ և տեղեկացավ նրա մահվան մասին։ Նա երբեք չի կարդացել Դոբրեսկուի ստեղծագործություններից ոչ մեկը մինչև 1918 թվականը, բայց ստեղծել է գաղտնի կոմիտե՝ վերականգնելու գյուղացիական կուսակցությունը[155]։ 1914 թվականի մայիսին կայացած ընտրություններից կարճ ժամանակ առաջ Միհալաչեն իրեն բնութագրեց որպես պոտենցիալ «գյուղացի պատգամավոր», ինչպես Դոբրեսկուն, բայց նաև հայտարարեց, որ մտադիր է քաղաքականապես անկախ մնալ որևէ կուսակցությունից և կառավարության ազդեցությունից[156]։ Հիշելով այս շրջանը՝ Արղեզին Միհալաչեին անվանեց «Դոբրեսկու-Արգեսի հեռավոր ժառանգ, այնքան ավելի քիչ ռոմանտիկ, ավելի դրական և ավելի լակոնիկ»[157]։ 1915 թվականին Մուստեշիում բացվեց Դոբրեսկու Արգես մշակութային տունը՝ 5000 վերնագրերով և տասնորդական դասակարգմամբ տեղական գրադարանի հետ միասին[72]։ Մոտավորապես այդ ժամանակ, երբ Ռումինիան դեռևս պահպանում էր չեզոքությունը Առաջին համաշխարհային պատերազմում, Վալեսկուն և Gazeta-ն իբր դարձան Կենտրոնական տերությունների խոսափողը[158]։ Ալեքսանդրուի և Պարաշչիվայի որդին՝ Էմիլ Վալեսկուն, ով 8 տարեկան էր իր հորեղբոր մահվան ժամանակ, կռվել է Կենտրոնական ուժերի դեմ հետագա մարտեում և դարձել ռումինական բանակի գնդապետ[159]։

Հետագա արձագանքներ[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Դոբրեսկուի կիսանդրին Կուրտեա դե Արգեշում, Ֆրեդերիկ Ստորկի կողմից

Ի վերջո, Առաջին համաշխարհային պատերազմից հետո հողային բարեփոխումները և համընդհանուր ընտրական իրավունքը ներդրվեցին նորաստեղծ Մեծ Ռումինիայում, ինչը հնարավորություն տվեց Միհալաչեին ստեղծել իր Գյուղացիական կուսակցությունը (PȚ), որպես միջպատերազմյան մի քանի ագրարային շարժումներից առաջինը: Նրան միացավ Վալեսկուն, որը 1919 թվականի ընտրություններում Արգեսից վերցրեց Սենատի աթոռը[101][160]։ Ըստ քաղաքական էսսեիստ Պամֆիլ Թեյկարուի, կուսակցության ամուր հաղթանակը Արգեշում, Մուսելում և Դամբովիցայում հիմնականում պայմանավորված էր Դոբրեսկու-Արգեշի նախորդ տասնամյակների դաշտային աշխատանքի շնորհիվ[161]։ Շարժումը, որում «Դոբրեսկու-Արգեշի հիշատակը» «հիմնաքար» էր, մնաց որոշակիորեն խմբավորված. 1920 թվականին Պրիբոյենիում բանահավաք Կոնստանտին Ռադուլեսկու-Կոդինը վերսկսեց «Gazeta Țăranilor»-ը որպես ազգային լիբերալ խոսափող, որը քննադատում էր Միհալաչեի քաղաքականությունը[162]։ Աջ գործիչները, ինչպիսին Օկտավիան Գոգան է, թերահավատորեն են արտահայտվել կուսակցության ուղղության նկատմամբ՝ ողբալով Դոբրեսկու-Արգեշի սկզբունքներից ենթադրյալ շեղումների համար։ Մանավորապես, 1924 թվականին Գոգան նշել է, որ PS-ն ինքն է ընկել «սարսափելի անառակության» մեջ և վիճակված է փլուզման։ «Կարևոր գյուղական կանգունները, շլացած այս դավաճան մայրաքաղաքի փայլուն հատակից, ուշաթափվում են և ընկնում։ Դուք բոլորդ հիշում եք, թե ինչպես է այդ խեղճ ընկեր Դոբրեսկու-Արգեսը սայթաքեց և որքան ստիպված էր ապաշխարել իր նախնիների տունը լքելու համար[163]։

Չնայած այս մարտահրավերներին, Դոբրեսկուի ժառանգությունը վերագնահատման ենթարկվեց միջպատերազմյան ժամանակաշրջանում: Նրա քաղաքականության վերստին հետաքննությունը խոչընդոտվեց նրա «Țĕranul»-ի ոչնչացմամբ, որի հարցերը չափազանց հազվադեպ են. Հետազոտությունը կարողացավ գտնել, բայց ոչ վերականգնել, Դոբրեսկուի կողմից գյուղացիների հավաքների ժամանակ օգտագործվող դրոշը, որը 1933 թվականին «թաքնված էր Գորջ շրջանի գյուղում»[164]։ Ազգային գյուղացիական կուսակցությունը (PNȚ) նրան հավակնում էր որպես պատրիարք, և ջանքեր էին գործադրվում ոգեկոչելու նրա դերը ագրարային շարժման մեջ։ Դոբրեսկուի կիսանդրին, որը ստեղծվել է Ֆրեդերիկ Ստորկի կողմից, բացվել է Կուրտեա դե Արգեշում 1933 թվականին, որտեղ Ազգային գյուղացիական կուսակցության ղեկավարները գովաբանում են նրա ներդրումները։ Ազգային գյուղացիական կուսակցության ղեկավարներ Միհալաչեն և Արմանդ Կալինեսկուն այդ արարողության հրավիրյալ բանախոսներն էին[165]։ Առաջինի մտորումները, հրապարակված «Dreptatea»-ում, նկարագրում էին Դոբրեսկուն և Պարտիդան որպես «գյուղացիության» «օրգանական» շարժման նախադեպեր[155]։ Այնուամենայնիվ, եղան նաև քննադատություններ գյուղատնտեսական քաղաքականության վիճակի վերաբերյալ։ Ոմանք քննարկում էին, որ հողային բարեփոխումների և իրավապաշտպանության միջոցառումները թերի էին և անկայուն, և որ ընտրական գործընթացը խաթարված էր կոռուպցիայով և փոխզիջումներով: Ադևարուլի նման հրատարակությունների խմբագրականները վերանայեցին Դոբրեսկուի նպատակներն ու ժառանգությունը՝ ենթադրելով, որ նրա շատ ձգտումներ մնացին անկատար[166]։

1936 թվականին Միխալաչեն և նրա միջոցով Դոբրեսկուն գրավել էին Տրանսիլվանիայի հունգարացի ռումինացի ընտրողների ուշադրությունը։ Այս համատեքստում լրագրող Էնդրե Կակասին Դոբրեսկուն անվանել է բնիկ ռումինացի Ախիմ Լ. Անդրաշի[167]։ Աշխատելով որպես PNȚ-ի նախագահ 1936 թվականի հոկտեմբերին՝ կուսակցության տասը տարվա տարեդարձի ժամանակ, Միհալաչեն վերադարձավ Դոբրեսկուն որպես քաղաքական մոդել գովաբանելուն՝ այնպիսի սոցիալական հեղափոխականների շարքում, ինչպիսիք են Վլադիմիրեսկուն և Հորեան։ Ինչպես նա քննարկեց այն ժամանակ, այս նախադրյալները համատեղել էին «ազգային բնազդը» «սոցիալական բնույթի» հետ, իսկ PNȚ-ն ընդունեց նույն գաղափարը[168]։ 1937 թվականի հունվարին Բուխարեստում սովորող գյուղացիների համար PNȚ-ի կողմից հիմնվեց «Դոբրեսկու-Արգեշ ճաշարան»։ Ելույթ ունենալով իր երդմնակալության հանրահավաքում, որը կրկնապատկվել է որպես հակաֆաշիստական ​​բողոքի ակցիա, Պոլ Բյուջորը Դոբրեսկուին մեծարել է որպես «գյուղացիության նախորդ և նահատակ»[169]։ Պիտեշտը նաև հյուրընկալել է «Dobrescu-Argeş» կոոպերատիվ բանկը, որը կառավարվում է PNȚ կադր Պետրե Գր. Դումիտրեսկու կողմից[170]։ Ինչպես նշել է 1939 թվականին սոցիոլոգ Հենրի Հ. Ստալը, Դոբրեսկուն երկարատև, բայց պարադոքսալ ազդեցություն է ունեցել Մուսելի մշակույթի վրա, որտեղ քաղաքաբնակները դեռևս հագնվում էին արդիականացված գյուղացիական տարազներով սկսած՝ Դոբրեսկու-Արգեշից»[171]։

Կոմունիստական ​​ժամանակաշրջանում Դոբրեսկու-Արգեշը ենթարկվել է պաշտոնական քննադատության։ Այդ ժամանակաշրջանի վեպում Իսակ Լյուդոն կրկին անդրադարձավ յուրացման սկանդալին՝ ենթադրելով, որ այլ քաղաքական գործիչներ գաղտնի հիանում են «այսպես կոչված գյուղացիների կուսակցության» առաջնորդով նրա հանցավոր հնարամտության համար[172]։ Դոբրեսկուի 1933 թվականի կիսանդրին 1961 թվականին տեղափոխվեց քաղաքի կենտրոնից դուրս, որպեսզի 1969 թվականին փոխարինվի Վլադիսլավ Վլայցուի արձանով։ Այն վերջնականապես տեղափոխվեց Կուրտեա դե Արգեշ գյուղատնտեսական ավագ դպրոցի դիմաց 1996 թվականին[173]։ 1968 թվականի վերջին Մուստեստի գրադարանը, որը պարունակում էր մոտ 9000 հատոր, նախատեսվում էր տեղափոխել հարավ՝ Վալսանեստի, որի կառավարիչները բողոքի նամակ ուղարկեցին՝ նշելով, որ վերջին գյուղն ուներ ընդամենը 50 մշտական ​​ընթերցող[174]։ Իշխանությունները հետաքրքրվեցին 1969 թվականին, երբ նշվում էր Դոբրեսկուի 110-ամյակը։ Մեկ այլ կիսանդրի տեղադրվեց Մուշաթեշթիում 1969 թվականի մայիսին տեղի պատմության և ազգագրության թանգարանի բացման արարողության ժամանակ[175]։ 1973 թվականին այստեղ հիմնադրվել է Դոբրեսկուի անվան մշակութային ակումբ և հետազոտական ​​ընկերություն, որը հիմնականում չէր աշխատում[176]։

1970-ականներին Նիկոլայ Գ. Թեոդորեսկուն և Օնիցա Գլիգորը հրատարակել էին մենագրություններ՝ նպատակ ունենալով հասկանալ Կոնստանտին Դոբրեսկու-Արգեշին և նրա գործը «պատմական մատերիալիզմի» շրջանակներում[177]։ 1973 թվականին գրելով Tribuna Școlii դպրոցի ուսուցիչների ամսագրի համար՝ Մարիետա Բուրսուկը նրան նկարագրել է որպես «աշխատող երիտասարդության տրիբունա»[178]։ 1974 թվականին Ռումինիայի Կոմունիստական ​​Կուսակցության Հետազոտությունների ինստիտուտը նրան պաշտոնապես նշանակեց «թվային թույլ գյուղական բուրժուազիայի» ներկայացուցիչ՝ նշելով, որ նրա լուծումները «չի կարող հանգեցնել ճնշված զանգվածների՝ քաղաքային, ինչպես նաև գյուղական հիմնական սոցիալական խնդիրների լուծմանը»[179]։ 1980 թվականին «Scurtu» նմանապես նշել է, որ կուսակցության «բացառապես օրինական» գործունեությունը «նպաստել է գյուղացիության զորացրմանը, որը կողմնորոշված ​​է եղել դեպի հեղափոխական պայքար»[110]։ Դոբրեսկուի կյանքն ու գործը կրկին դրականորեն են գնահատվել 1989 թվականի Ռումինական հեղափոխությունից հետո: Կուրտեա դե Արգեշի գյուղատնտեսական ավագ դպրոցը անվանակոչվել է նրա անունով 1990 թվականին, ինչպես նաև Պիտեշտի փողոցներից մեկը[68]։

Ծանոթագրություններ[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

  1. ↑ 1,0 1,1 1,2 1,3 1,4 1,5 Dinu C. Giurescu, Dicționar biografic de istorie a României, pp. 176–177. Bucharest: Editura Meronia, 2008. 978-973-7839-39-8
  2. ↑ Dobridor, p. 213; Paul, p. 1; Vrânceanu, pp. 56–57
  3. ↑ Vrânceanu, pp. 56–57
  4. ↑ 4,0 4,1 4,2 4,3 Paul, p. 1
  5. ↑ 5,0 5,1 Scipione, "Reflexiuni asupra congresului învățătoresc", in Opinia, July 24, 1909, p. 2
  6. ↑ 6,0 6,1 Octavian Ungureanu, "Tudor Vladimirescu în conștiința argeșenilor. Momente și semnificații", in Argessis. Studii și Comunicări, Seria Istorie, Vol. VIII, 1999, p. 171
  7. ↑ 7,0 7,1 7,2 Cernăianu, p. 4
  8. ↑ Dobridor, p. 213; Vrânceanu, pp. 56–58, 61, 80. See also Paul, p. 1; Teodorescu, p. 110
  9. ↑ Vrânceanu, pp. 59, 111
  10. ↑ Dobridor, pp. 14–15
  11. ↑ Dobridor, pp. 213–214; Vrânceanu, p. 58
  12. ↑ Dobridor, p. 214; Vrânceanu, pp. 58–59
  13. ↑ Vrânceanu, pp. 58–59
  14. ↑ Cernăianu, p. 4; Vrânceanu, pp. 59–61
  15. ↑ Vrânceanu, pp. 59–61. See also Paul, p. 1
  16. ↑ Vrânceanu, p. 61
  17. ↑ Vrânceanu, pp. 62–63
  18. ↑ 18,0 18,1 Neagoe, p. 510
  19. ↑ 19,0 19,1 19,2 Neagoe, p. 511
  20. ↑ Dobridor, p. 209
  21. ↑ Dobridor, pp. 196, 211
  22. ↑ Vrânceanu, p. 72
  23. ↑ Deaconu, pp. 380–381
  24. ↑ Stoian, p. 40
  25. ↑ Dobridor, p. 212; Neagoe, p. 511; Stoian, pp. 40–41
  26. ↑ (ro) Alin Ion, "Povestea incredibilă a unui ales al poporului cum nu vom mai găsi în România: Dincă Schileru, deputatul care venea în Parlament în straie populare", in Adevărul, Târgu Jiu edition, June 9, 2015
  27. ↑ Vrânceanu, pp. 61–62
  28. ↑ Vrânceanu, p. 62
  29. ↑ Neagoe, p. 510. See also Paul, p. 1; Vrânceanu, p. 65
  30. ↑ Deaconu, p. 381; Dobridor, pp. 14–15, 211–212; Neagoe, p. 511; Paul, p. 2; Scurtu (1980), p. 53. See also Stoian, p. 41; Vrânceanu, pp. 73–82
  31. ↑ Stoian, pp. 41–42
  32. ↑ Stoian, p. 41
  33. ↑ 33,0 33,1 33,2 33,3 33,4 33,5 33,6 Scurtu (1980), p. 53
  34. ↑ Dobridor, pp. 211–212
  35. ↑ Deaconu, p. 381. See also Stoian, p. 41
  36. ↑ 36,0 36,1 36,2 Paul, p. 2
  37. ↑ Ionescu, "Momente din lupta...", pp. 513–517
  38. ↑ Iosa, pp. 1419–1420. See also Niculae (1973), pp. 70–71
  39. ↑ Iosa, p. 1426
  40. ↑ Vrânceanu, p. 83
  41. ↑ Deaconu, p. 381; Dobridor, p. 212; Neagoe, p. 511; Scurtu (1980), p. 53; Vrânceanu, p. 83
  42. ↑ Paul, p. 2; Vrânceanu, p. 84
  43. ↑ Deaconu, pp. 381–382; Dobridor, p. 212; Neagoe, p. 511; Scurtu (1980), p. 53; Vrânceanu, pp. 83–85
  44. ↑ Vrânceanu, pp. 83–85
  45. ↑ Deaconu, pp. 381–382
  46. ↑ Deaconu, p. 382
  47. ↑ Deaconu, p. 383
  48. ↑ Ionescu, "Momente din lupta...", p. 516
  49. ↑ Deaconu, pp. 382–383
  50. ↑ "Ultime informațiuni", in Epoca, October 15 (27), 1888, p. 3
  51. ↑ "A 3a edițiune. Resultatul alegeri Col. III", in Epoca, November 30 (December 12), 1888, p. 3
  52. ↑ "Dupe interpelări" and "Discursul Domnului Theodor Rosetti asupra rescoalei țeranilor", in Epoca, November 30 (December 12), 1888, pp. 1, 2
  53. ↑ "Corpurile Legiuitoare (Sesiune ordinară). Camera. Ședința de la 18 Februarie 1889", in România Liberă, February 22 (March 6), 1889, p. 2
  54. ↑ Eidelberg, p. 189
  55. ↑ "Votul fortificațiunilor", in România Liberă, April 6 (18), 1889, p. 1
  56. ↑ "A 2a edițiune. Camera. Ședința de la 2 Decembre 1888", in Epoca, December 3 (15), 1888, p. 3
  57. ↑ "Viața politică. Vechea tradiție 'țărănistă' și național-țărănismul de azi. Cine a fost 'precursorul' țărănismului?", in Universul, July 12, 1937, p. 11
  58. ↑ "Fizionomia Camereĭ", in Lupta, February 22, 1889, p. 1
  59. ↑ Eidelberg, pp. 29, 106, 160–162, 233–234
  60. ↑ Panu, p. 35. See also Scurtu (1980), p. 54
  61. ↑ Panu, p. 35
  62. ↑ "Indigenatele", in Revista Israelită, Issue 4/1889, pp. 88–89
  63. ↑ Nicolescu, p. 46
  64. ↑ "Informațiuni", in Epoca, February 4 (16), 1889, p. 2
  65. ↑ "Camera. Ședința de la 17 Februarie 1889" and "Ultime informațiuni", in Epoca, February 18 (March 2), 1889, pp. 2–3
  66. ↑ "Ultime informațiuni", in Epoca, February 15 (27), 1889, p. 3
  67. ↑ Vasile Niculae, "Republica în concepția și acțiunea mișcării muncitorești și socialiste din România pînă la crearea P.C.R.", Vol. XVIII, Issue 5, 1972, p. 15
  68. ↑ 68,0 68,1 68,2 (ro) Enciclopedia Argeșului și Muscelului – D, at the University of Pitești Enciclopedia Argeșului și Muscelului site, p. 34
  69. ↑ Neagoe, pp. 510, 511; Nicolescu, pp. 43–44, 47, 68; Paul, passim; Scurtu (1980), p. 53; Teodorescu, p. 111
  70. ↑ Vrânceanu, p. 75
  71. ↑ Deaconu, p. 381
  72. ↑ 72,0 72,1 72,2 72,3 72,4 Cernăianu, p. 5
  73. ↑ Deaconu, pp. 383–384
  74. ↑ 74,0 74,1 "Deputatul Dobrescu-Chitanță judecat de Timpul și Adevĕrul", in Voința Națională, September 12 (24), 1890, p. 2
  75. ↑ 75,0 75,1 Deaconu, p. 384
  76. ↑ Iorga & Bacalbașa, pp. 165, 186–187
  77. ↑ Alexandru Macedonski, "Notițele Literatoruluĭ. Banchiet Țĕrănesc", in Literatorul, Issue 6/1892, p. 16
  78. ↑ Davidoiu, pp. 301–304
  79. ↑ 79,0 79,1 Satyr, "Satira zileĭ. Chitanțele lui CC. Lascarache", in Adevărul, May 2, 1893, p. 1
  80. ↑ Nicolae Isar, "Învățămîntul în dezbaterile Parlamentului în anii 1892—1893", in Revista Istorică, Vol. I, Issue 3, March 1990, p. 267
  81. ↑ "Fizionomia Camereĭ. Ploconul de 300,000 leĭ", in Lupta, November 26, 1892, pp. 1–2
  82. ↑ 82,0 82,1 82,2 Bran, "Hoția de la Cameră" and Rigolo, "Satira zilei. Tamazlîcul parlamentar", in Adevărul, November 25, 1933, p. 1
  83. ↑ Alexandru Vlahuță, Un an de luptă, pp. 27–30. Bucharest: Editura Librărieĭ Carol Müller, 1895
  84. ↑ Panu, pp. 34–35; Vrânceanu, pp. 87–88
  85. ↑ Vrânceanu, pp. 101–106. See also Deaconu, pp. 384–385
  86. ↑ Vrânceanu, pp. 106, 111–114
  87. ↑ Vrânceanu, p. 112
  88. ↑ "Informații", in Epoca, May 30, 1889, p. 2
  89. ↑ Vrânceanu, pp. 114, 118
  90. ↑ Scurtu (1980), p. 55
  91. ↑ Barbu Ștefănescu Delavrancea, Lumină tuturora... (Discursul Domnuluĭ B. Ștef. Delavrancea pronunțat în ședința Camereĭ de la 17 Martie 1895), pp. 3–8, 18–21, 35–37. Bucharest: Tipografia Voința Națională, 1895
  92. ↑ Dobridor, pp. 212–213
  93. ↑ George Ungureanu, "File din gândirea militară românească. Viziunea politico-strategică asupra Dobrogei (de Nord) în perioada 1878–1913", in Gândirea Militară Românească, Issue 2/2020, p. 80
  94. ↑ Brett, p. 31; Neagoe, pp. 511–512; Scurtu (1980), pp. 53–54
  95. ↑ Vrânceanu, pp. 96–97
  96. ↑ Niculae (1973), p. 72
  97. ↑ Vrânceanu, p. 99
  98. ↑ Vrânceanu, pp. 93–94
  99. ↑ Vrânceanu, p. 92
  100. ↑ 100,0 100,1 "Rezultatele C. III Cameră", in Epoca, November 3, 1895, pp. 1–2
  101. ↑ 101,0 101,1 (ro) Enciclopedia Argeșului și Muscelului – V, at the University of Pitești Enciclopedia Argeșului și Muscelului site, pp. 266–267
  102. ↑ Iosa, pp. 1425–1426, 1429; Vrânceanu, pp. 100–101. See also Scurtu (1980), p. 54
  103. ↑ Beu, pp. 123, 125
  104. ↑ Deaconu, pp. 391–392
  105. ↑ 105,0 105,1 Teodorescu, p. 111
  106. ↑ Vrânceanu, p. 107
  107. ↑ Ornea, pp. 24–25
  108. ↑ Iosa, pp. 1425–1429. See also Eidelberg, p. 185; Niculae, p. 73
  109. ↑ Ornea, p. 23
  110. ↑ 110,0 110,1 110,2 110,3 110,4 Scurtu (1980), p. 54
  111. ↑ Mircea Alexa, Știri despre județul Vlașca în ziarul socialist Lumea Nouă (1894–1900), pp. 44–45. Giurgiu: Editura Pelican, 2007. 978-973-88115-4-6
  112. ↑ "Corpurile Legiuitoare. Camera Deputaților. Ședința de la 10 Martie (urmare). Interpelarea d-luĭ Dobrescu-Argeș", in Epoca, March 12, 1898, p. 3
  113. ↑ Aurelian Chistol, "Aspecte legate de activitatea lui Ion I. C. Brătianu în fruntea Ministerului Lucrărilor Publice (31 martie 1897 – 30 martie 1899)", in Argesis. Studii și Comunicări, Seria Istorie, Vol. XVII, 2008, p. 208
  114. ↑ Davidoiu, pp. 304–305
  115. ↑ "Afacerea Dobrescu-Argeș", in Epoca, June 5, 1898, p. 3
  116. ↑ Vrânceanu, pp. 120–121. See also Deaconu, pp. 389–390
  117. ↑ "Cronica săptămâneĭ", in Foaia Populară, Issue 8/1900, pp. 2–3
  118. ↑ Deaconu, pp. 383–386, 391–394; Vrânceanu, pp. 115–116
  119. ↑ Deaconu, p. 387. See also Scurtu (1980), p. 54
  120. ↑ Deaconu, p. 386
  121. ↑ Nicolae P. Leonăchescu, "Lichidarea 'Treimii proprietății' din Stroești-Argeș", in Argessis. Studii și Comunicări, Seria Istorie, Vol. VIII, 1999, p. 230
  122. ↑ Ludo, p. 308
  123. ↑ Ludo, pp. 308–309; Ionescu, "Momente din lupta...", pp. 516–517
  124. ↑ Teodorescu, p. 110
  125. ↑ Beu, pp. 123–127
  126. ↑ N. Leobeanu, "Dosarul lui Bogdan-Văcărești. 'Directorul ziarului Seara' autorul moral al unor măceluri țărănești", in Opinia, June 20, 1913, p. 2
  127. ↑ Deaconu, p. 389; Vrânceanu, p. 117
  128. ↑ Deaconu, pp. 389, 393
  129. ↑ "Ultima oră", in Epoca, June 24, 1898, p. 3
  130. ↑ Vrânceanu, pp. 117–118
  131. ↑ "C. Dobrescu-Argeș și învățământul profesional", in Dreptatea, October 27, 1933, p. 2
  132. ↑ Dobridor, pp. 214–216; Vrânceanu, pp. 122–124
  133. ↑ Vrânceanu, p. 122. See also Scurtu (1980), p. 54
  134. ↑ 134,0 134,1 Vrânceanu, pp. 122–123
  135. ↑ 135,0 135,1 Deaconu, p. 390
  136. ↑ Moisescu, p. 139
  137. ↑ Deaconu, p. 390; Dobridor, pp. 214–216; Vrânceanu, pp. 123–125
  138. ↑ Vrânceanu, pp. 124–125
  139. ↑ Deaconu, pp. 390–391
  140. ↑ Deaconu, p. 394
  141. ↑ Vrânceanu, pp. 125–126. See also Deaconu, pp. 390, 394
  142. ↑ Deaconu, p. 394; Vrânceanu, p. 126
  143. ↑ Drăghicescu, p. 88. See also Beu, pp. 123–126, 135
  144. ↑ Cernăianu, p. 5; Eidelberg, pp. 138–147, 184–189; Ionescu, "Bucureștii...", pp. 133–134, and "Momente din lupta...", p. 517; Neagoe, p. 512; Scurtu (1968), p. 512
  145. ↑ Eidelberg, pp. 135–136, 138–139, 146–147, 155, 184–187, 205–207, 210
  146. ↑ Ionescu, "Bucureștii...", pp. 133–134
  147. ↑ Ionescu, "Bucureștii...", p. 134
  148. ↑ "Informații. Dosarul anchetei", in Opinia, March 24, 1907, p. 2
  149. ↑ Brett, pp. 31–32; Neagoe, p. 512
  150. ↑ Aurel Popovici, "Spre democrație 'tot mai largă'. Mai ales în atențiunea d-luĭ C. Stere și a ziarului Viitorul. III", in Sămănătorul, Vol. VII, Issue 47, November 1908, pp. 1043–1044
  151. ↑ Grigore Botez, Mihail Bordeianu, "Texte și documente. Scrisorile lui M. Sadoveanu către G. Ibrăileanu (II)", in Viața Românească, Vol. XVII, Issue 2, February 1964, p. 112
  152. ↑ Scurtu (1968), pp. 512–518
  153. ↑ Stoian, pp. 43–44
  154. ↑ Moisescu, p. 140
  155. ↑ 155,0 155,1 Ion Mihalache, "C. Dobrescu-Argeș: promotorul partidului țărănesc", in Dreptatea, October 27, 1933, p. 1
  156. ↑ "Deputatul țăranilor", in Magazin Istoric, February 1994, p. 7
  157. ↑ Tudor Arghezi, "Vărul Mihalache", in Chemarea Tinerimei Române, Vol. IV, Issue 16, June 1929, p. 4
  158. ↑ "Ultima oră. Corpurile Legiuitoare. Senatul", in Viitorul, February 14, 1916, p. 3
  159. ↑ George Ungureanu, "Recenzii și note bibliografice. Vasile Novac, Colonei argeșeni", in Argessis. Studii și Comunicări, Seria Istorie, Vol. XXI, 2012, p. 366
  160. ↑ "Anexă", in Bogdan Murgescu, Andrei Florin Sora (eds.), România Mare votează. Alegerile parlamentare din 1919 "la firul ierbii", p. 414. Iași: Polirom, 2019. 978-973-46-7993-5
  161. ↑ Bogdan Teodorescu, "Teleorman", in Bogdan Murgescu, Andrei Florin Sora (eds.), România Mare votează. Alegerile parlamentare din 1919 "la firul ierbii", p. 364. Iași: Polirom, 2019. 978-973-46-7993-5
  162. ↑ Simonescu, p. 94
  163. ↑ Octavian Goga, "Odiseea unei cămăși", in Țara Noastră, Vol. V, Issue 25, June 1924, p. 768
  164. ↑ Paul, pp. 1–2
  165. ↑ "Actualitățile săptămânii", in Realitatea Ilustrată, Issue 353, November 1933, p. 5. See also Moisescu, p. 141
  166. ↑ Tudor Teodorescu-Braniște, "Inscripții pe soclu", in Adevărul, October 28, 1933, p. 1
  167. ↑ Endre Kakassy, "Mazsolás a parasztállam felé", in Brassói Lapok, June 1, 1936, p. 1
  168. ↑ "Însemnări. Apelul d-lui Ion Mihalache la sărbătorirea fuziunii", in Țara de Mâine, Vol. II, Issues 9–10, September–October 1936, p. 212
  169. ↑ Dr. P., "Studențimea, sub flamura lui Dobrescu-Argeș...", in Adevărul, January 31, 1937, p. 1
  170. ↑ (ro) Enciclopedia Argeșului și Muscelului – D, at the University of Pitești Enciclopedia Argeșului și Muscelului, p. 60
  171. ↑ Henri H. Stahl, Pentru sat, pp. 67–68. Bucharest: Fundația Regele Carol I, [1939]
  172. ↑ Ludo, pp. 308–309
  173. ↑ Moisescu, p. 143
  174. ↑ "O aniversare sub semnul întrebării", in Scînteia, September 2, 1968, p. 2
  175. ↑ "Zi de sărbătoare la Mușătești", in România Liberă, May 20, 1969, p. 3
  176. ↑ Nicolae P. Leonăchescu, "Monografia Vâlsănești – un sat pe Valea Vâlsanului, de Vasile P. Moise, între Capitoliu și Tarpeia", in Studii și Comunicări, Vol. VIII, 2015, pp. 548, 553. See also Scurtu (1980), p. 55
  177. ↑ Deaconu, pp. 378–379
  178. ↑ Marieta Bursuc, "La zi. 'Zilele culturii mușăteștene'", in Tribuna Școlii, Vol. III, Issue 120, December 1973, p. 10
  179. ↑ Institutul de Studii Istorice și Social-Politice de pe lîngă C.C. al P.C.R., Întrebări și răspunsuri pe teme din istoria Partidului Comunist Român și a mișcării muncitorești din România, pp. 75–76. Bucharest: Editura Politică, 1974. OCLC 601455562


Գրականություն[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

  • Liliana Beu, "Ștefan Drăghicescu – ostaș credincios al partidului național liberal și deputat al țăranilor", in Buridava. Studii și Materiale, Vol. XIV, 2020, pp. 121–141.
  • Daniel Brett, "Normal Politics in a Normal Country? Comparing Agrarian Party Organization in Romania, Sweden and Poland before 1947", in New Europe College Yearbook, 2011–2012, pp. 21–52.
  • Liviu Cernăianu, "Tradiții culturale la Mușătești", in Albina. Revistă Săptămînală a Așezămintelor Culturale, Vol. 70, Issue 1029, September 1967, pp. 4–5.
  • Victor Davidoiu, Vatră și oameni în freamătul vremii. Bezdead — 490 de ani de atestare documentară. Târgoviște: Editura ZVEN, 2020. 978-606-8955-66-7
  • Gheorghe I. Deaconu, "Constantin Dobrescu-Argeș. Încercare de reconsiderare", in Argesis. Studii și Comunicări, Seria Științele Naturii—Istorie, Vol. V, 1980, pp. 379–390.
  • Ilariu Dobridor, Oameni ridicați din țărănime. Bucharest: Editura Fundațiilor Regale, 1944. OCLC 895104973
  • Dumitru Drăghicescu, Partide politice și clase sociale. Bucharest: Tipografia Reforma Socială, 1922.
  • Philip Gabriel Eidelberg, The Great Rumanian Peasant Revolt of 1907. Origins of a Modern Jacquerie. Leiden: Brill Publishers, 1974. 90-04-03781-0
  • Matei Ionescu,
    • "Bucureștii în timpul răscoalelor țărănești din 1907", in București. Materiale de Istorie și Muzeografie, Vol. 5, 1967, pp. 133–144.
    • "Momente din lupta iredentei române transilvane în anii 1884—1887", in Studii. Revistă de Istorie, Issue 3/1967, pp. 511–522.
  • Nicolae Iorga, Constantin Bacalbașa, Istoria presei românești. Bucharest: Editura Adevĕrul, 1922.
  • Mircea Iosa, "Încercări de modificare a legii electorale în ultimul deceniu al secolului al XIX-lea", in Revista de Istorie, Issue 8/1977, pp. 1419–1431.
  • Isac Ludo, Domnul general guvernează. Bucharest: Editura de stat pentru literatură și artă, 1953.
  • Nicolae Moisescu, "Primarii orașului Curtea de Argeș între anii 1877–2009 și realizările lor pe timpul mandatului", in Muzeul Municipal Curtea de Argeș. Studii și Comunicări, Vol. V, 2013, pp. 138–145.
  • Stelian Neagoe, "Cartea românească și străină de istorie. Romus Dima, Organizarea politică a țărănimii (sfîrșitul secolului XIX-lea — începutul secolului al XX-lea), Editura științifică și enciclopedică", in Revista de Istorie, Issue 5/1986, pp. 509–512.
  • G. C. Nicolescu, Ideologia literară poporanistă. Contribuțiunea lui G. Ibrăileanu. Bucharest: Institutul de Istorie Literară și Folclor, 1937.
  • Vasile Niculae, "1893–1973: 80 ani de la crearea P.S.D.M.R. Liga votului universal", in Magazin Istoric, August 1973, pp. 70–73.
  • Z. Ornea, Sămănătorismul. Bucharest: Editura Fundației Culturale Române, 1998. 973-577-159-4
  • George Panu, Portrete și tipuri parlamentare. Bucharest: Tipografia Lupta, 1892. OCLC 798081254
  • Luca Paul, "C. Dobrescu-Argeș", in Dreptatea, October 27, 1933, pp. 1–2.
  • Ioan Scurtu,
    • "Contribuții privind mișcarea țărănistă din România în perioada 1907—1914", in Studii. Revistă de Istorie, Issue 3/1968, pp. 499–521.
    • "Partida țărănească și întemeietorul ei", in Magazin Istoric, November 1980, pp. 52–55.
  • Dan Simonescu, "Din istoria folclorului și folcloristicii. Folcloristul C. Rădulescu-Codin (1875—1926)", in Revista de Folclor, Issue 4/1957, pp. 91–121.
  • Stanciu Stoian, "Fazele desvoltării țărănismului în Romînia", in Viața Romînească, Vol. XXXVI, Issue 11, November 1944, pp. 34–54.
  • Nicolae Gh. Teodorescu, "Muzeul din Mușătești, județul Argeș, mărturie a contribuției satului la istoria patriei", in Muzeul Național (Sesiunea Științifică de Comunicări, 17–18 Decembrie 1973), Vol. II, 1975, pp. 109–113.
  • Mircea Vrânceanu, Însemnările unui răsvrătit. Bucharest: Editura Socialistă, 1947.
Ստացված է «https://hy.wikipedia.org/w/index.php?title=Մասնակից:Tatev99/Ավազարկղ60&oldid=9970105» էջից