Մասնակից:M. Chamanyan/Ավազարկղ1

Վիքիպեդիայից՝ ազատ հանրագիտարանից
Բրունո
Մարկ Ուեդլոի դերում՝Կլինտ Հովարդ, Բեն արջի դերում՝Բրունոն 1967-ին
Այլ անուններԲեն, կամ Նուրբ Բեն
ՑեղատեսակԱմերիկյան սև արջ
Սեռարական
Ծնվել է1962
ԾննդավայրՍպիտակ Լիճ, Վիսկոնսինի մոտ, Միացյալ Նահանգներ
ԵրկիրԱՄՆ
ԴերԱրջ դերասան
Ակտիվ տարիներ1965 - վաղ 1970-ական
ՏերՌալֆ Հելֆեր
Քաշ600–800(272–363 կգ)
Բարձրութունմոտ 7' 6" (2.29 մ)

Բրունո, հայտնի է նաև Բեն կամ Նուրբ Բեն անուններով (1962−1981), որց ամերիկյան սև արջ էր, ով առավել հայտնի դարձավ խաղալով 1967-1969 CBS հեռուստասերիալում «Նուրբ Բեն» [1] կինոնկարի գլխավոր դերը։ Նա նաև խաղացել է մեծահասակ Բենի դերը «Նուրբ հսկա» հեռուստասերիալի(1967)[2] գեղարվեստական կինոնկարի նախաբանում: 1968-ին Բրունոն անգլ.՝ PATSY մրցանակաբաշխությանը զբաղեցրեց առաջին տեղը «Նուրբ հսկա» ֆիլմի, և երկրորդ տեղը սերիալի աշխատանքի համար[3]։ «Նուրբ Բեն» սերիալի ավարտից հետո, 1972-ին Բրունոն մեկ այլ լավ ընդունված դեր խաղաց ռեժիսոր Ջոն Հյուսթոնի «Դատավոր Ռոյ Բինի կյանքն ու ժամանակները» ֆիլմում, Փոլ Նյուման-ը գլխավոր դերում [4]։ Նա առնչություն չունի կամ այլ կերպ կապված չէ արջի ավելի վաղ դերակատարի հետ, որին նույնպես անվանում էին «Բրունո արջ», որը 1910-1920-ականների ընթացքում նկարահանվել է Մաք Սեննեթի մի քանի կատակերգություններում և նման այլ կատակերգական ֆիլմերում, ինչպիսիք են Գեյլ Հենրիի գլխավորությամբ «Նրա արձակուրդային օրերը» ֆիլմը [5]:

Վաղ կյանք[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Բրունոյին ձեռք է բերել Ռալֆ Հելֆերի Աֆրիկա ԱՄՆ կենդանիների անանսնաբուծարանից մոտ 1965-ին։ Այդ ժամանակ Աֆրիկա ԱՄՆ-ն տեղակայված էր Կալիֆորնիայի Սաուգուս քաղաքի մոտ գտնվող Սոլեդադ կիրճում, Հոլիվուդին տրամադրել է վարժեցրած կենդանիներ ֆիլմերի և հեռուստատեսության աշխատանքի համար, ընդ որում Իվան Տորսի նկարահանած շատ ֆիլմեր [6]։ Քեն Բեքի և Ջիմ Քլարկի խոսքերով՝ Բրունոն և մի եղբայրը դեռ ձագ էին, երբ որբացան Վիսկոնսինում, իսկ ավելի ուշ մասնավոր երեկույթին Հելֆերը ձեռք բերեց նրան[3]։ "Նուրբ Բեն"-ի սերիաների ընթացքում հայտարարեցին, որ Բրունոն (ում շոուի ընթացքում անվանափոխեցին «Բեն»[7]) «հայտնաբերվեց» Վիսկոնսին նահանգի Սպիտակ լճում, և որ նա 1968-ին 6 տարեկան էր,իսկ 1962 դարձավ իր ծննդյան թվականը[8][9]։ Ռալֆ Հելֆեր 1970-ին հաստատեց, որ "Նուրբ Բեն"-ում հայտնված արջերից մեկին ձեռք են բերել Իվան Ուոլթերսի խաղային ագարակ՝ Սպիտակ լճից[10]։ Վիսկոնսին նահանգի Լեյքուդ քաղաքի մոտ գտնվող Շղթայված լճի խաղային ֆերմայի սեփականատեր Էնթոնի «Թոնի» Պելկին և նրա որդին պնդում էին, որ Պելկինն իր կենդանության օրոք և իր 1986-ին թողած մահախոսականում պնդում էր, որ Պելկինն «այն մարդն է, ով մեծացրել է Նուրբ Բենին» երբ նա դեռ ձագ էր։ Ըստ Թոնի Պելկիի "Նուրբ Բեն"-ը իր երկու եղբայրների հետ ծնվել է 1962-ին Լեյքուդի մոտակայքում։ Նրանց ծնվելուց անմիջապես հետո որսորդը սպանել է նրանց մորը, իսկ ձագերին որդեգրել և շշերով սկսել է կերակրել որսորդի որդին։ Տեղի որսորդության պահապանը ձագերին հանձնեց պետության խնամակալությանը, իսկ ձագերից մեկին առաջարկեց Պելկիին (Ըստ անգլ.՝ Milwaukee ամսագրի, մյուս երկու ձագերին հանձնեցին Wisconsin Վիսկոնսին Լենգլեդ քաղաքի մերձակայքում գտնվող խաղային ֆերմա և, ի վերջո, հայտնվեց Իվան Տորսի նկարաահանած անգլ.՝ "Daktari" հեռուստասերիալում, որը նկարահանվեց հիմնականում Աֆրիկայում ԱՄՆ-ում `իր կենդանիների մասնակցությամբ)։ Պելկին ասում էր, որ այն ձագը ում նա «Սմոքի էր անվանում», «իր երբևէ հանդիպած ամենահնազանդ արջն էր», չնայած որ արջը վարժեցրած չէր։ Սմոքին, ով ի վերջո 650 կգ չափ չափահաս դարձավ, թույլ էր տալիս մարդուն ձեռքը դնել իր բերանը և չէր կծում, և շնից ավելի շուտ հետ կկանգներ, քան կկռվեր հետը[11] ։ Ըստ Պելկիսի Աֆրիկա ԱՄՆ-ի մարզիչները լսելով արջի մասին, տպավորվել են նրա հլու խառնվածքով և մեծ չափերով, և գնել են Պելկիից նրան 500 կամ 600 դոլարով[12]։ Պելկիսն ասաց, որ հետագայում նրանք ճանաչեցին արջին "Նուրբ Բեն"ի բացման տեսարանում, որը Բրունոն էր, որպես այն արջի որին նրանք վաճառել էին[10][13]։ Այնուամենայնիվ, Պելկին նաև ասաց, որ վաճառքը տեղի է ունեցել 1968-ին, այն դեպքում որ Բրունոին, ինչպես հայտնի է, ձեռք են բերել Աֆրիկա ԱՄՆ-ից 1962-ին և 1965-ին ապրել է Աֆրիկա ԱՄՆ-ի ֆերմայում[11][13]։ 1967-ին "Նուրբ Բեն"-ի դերակատար Դեննիս Ուեվրի հետ հարցազրույցում, հիշատակում են Սմոքի անունով արջին որը սերիալում «փոխարինում էր Բրունոին "Նուրբ Բեն"-ի դերի համար»[14]։ Բրունոյի ՝ ԱՄՆ Աֆրիկա ժամանելուց հետո, նրա ճանկերն ու ատամները հեռացրեցին[15][16], և նրան վարժեցրեցին դերասանական աշխատանքի համար՝ Հելֆերի «սիրային ուսուցում» համակարգը։ Մի մեթոդ, ըստ որի կապ է հասատվում կենդանու և մարզչի միջև։ Մարզիչը նախընտրում է սիրել և ուշադրություն դարձնել կենդանուն, այլ ոչ թե հույսը դնել պատժիչ միջոցների կամ կերով պարգևատրելու վրա[9][17][18]։ Իր ամբողջ կարիերայի ընթացքում նրա քաշը (որը, հնարավոր է, տատանվում էր), տարբեր մակարդակներում հաղորդվում էր 600-ից 800 կգ սահմաններում, իսկ հասակը տարբեր կերպով նշվում էր որպես 7, 7 1/2 կամ ընդամենը 8 ոտնաչափ ավելի բարձր[2][6][7][8][16][19][20][21]:

Կարիերա[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Վաղ կարիերա[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Բրունոի առաջին դեբյուտը եղել է 1965 թվականին Իվան Տորս /«Մետրո-Գոլդուին-Մայեր» «Զեբրը խոհանոցում» ֆիլմում, կենդանաբանական այգուց ազատված կենդանիների մասին[17][22]։ Նա նաև հանդես եկավ Տորսի հայտնի հեռուստասերիալի Դակտարիում, որպես հյուր դերասան, խաղալով հիվանդ արջի դերը, որը փախել է աֆրիկյան թփեր[17][23] ։ 1966-ի ապրիլին Կլիվլենդ Էմորի հեռուստատեսային ուղեցույցում նկարագրված հոդվածը Բրունոյին նկարագրում է որպես «7 ոտնաչափ, 700 ֆունտանոց սեւ արջ, թերեւս ամենամեծ« աշխատող »արջը աշխարհում, բայց այնքան նուրբ, որ երեխաները կարող են նրան հեծնե»[6]: Մինչ "Նուրբ Բեն"-ի հայտնի աստղ դառնալը, Բրունոն առնվազն երկու անգամ մահից կամ լուրջ վնասվածքից է փրկվել։ 1965 թ.-ի դեկտեմբերի 29-ին ռեկորդային անձրևները Սոլեդադ կիրճում գտնվող Աֆրիկայի ԱՄՆ-ի համալիրում 8 ֆուտ խորությամբ ջրհեղեղի պատճառ դարձան: Կենդանիների ճնշող մեծամասնությունը փրկվեց, բայց Բրունոն խորտակվեց և չհաջողվեց գտնել ջրհեղեղի ջրերի հանդարտվելուց հետո: Իվան Տորսի արտադրական միավորը ռադիոյի և թերթերի միջոցով տարածքի բնակիչներին խնդրեց տեսադաշտում տեսնելիս չկրակել իրեն և հասարակությանը հավաստիացրեցին, որ նա ատամներ չունի և «անվնաս է և պարզապես սիրում է կոկտեյլներ կամ մրգեր»[16]։ Մի քանի օր անց Բրունոն ինքնուրույն վերադարձավ ֆերմա և իր վանդակը քերծեց, որ իրեն ներս թողնեն։Նա ավելի էր թեթևացել և ցեխոտված էր, բայց առողջ էր[6][18][24][25]։ 1966 թվականի հուլիսի 12-ին փախած Հարավային Խաղաղօվկիանոսյան լոկոմոտիվ (կամ ըստ որոշ տվյալների ՝ շոգեխաշիչ կռունկ տեղափոխող հարթաքարը) հանկարծ դուրս եկավ ռելսերից և ջախջախեց մի քանի վանդակներ Աֆրիկայի ԱՄՆ-ի տարածքում ՝ սպանելով երկաթուղու աշխատակցին: Բրունոյի վանդակը քանդել էին, բայց նա անվնաս էր, քանի որ մարզիչները նրան վանդակից դուրս էին բերել զբոսանքի ՝ վթարի դեպքից անմիջապես առաջ[18][26]։

"Նուրբ Բեն"[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Բրունոն համբավ ձեռք բերեց, երբ հայտնվեց մեծահասակ Բեն արջի գլխավոր դերում Տորսի 1967 թ. "Նուրբ հսկա" գեղարվեստական ֆիլմում և "Նուրբ Բեն" ֆիլմի հիման վրա նկարահանված 1967-1969 թվականների CBS հեռուստասերիալում: Ֆիլմը և սերիալը Բեն անունով մեծ արու արջի և իր մարդ զուգընկերոջ՝ Մարկ Ուեդլոյի՝ մի փոքր տղայի, ում հայրը վայրի բնության սպա է Ֆլորիդա նահանգի Էվերգլեյդս քաղաքում, արկածների մասին է: Բրունոն գնում է Ֆլորիդա՝ սերիալի նկարահանումների համար, և չհարմարվելով տեղի շոգ եղանակին բավականին քաշ է կորցնում և անհրաժեշտություն է առաջանում վերադառնալ Աֆրիկա ԱՄՆ՝ նրա հին մարզավիճակը ետ վերադարձնելու համար[21]։ 1969-ի հունվարի ջրհեղեղից հետո, որը լուրջ վնաս հասցրեց Աֆրիկա ԱՄՆ-ին, նա մշտապես տեղափոխվում է Ֆլորիդա[27]։ Չնայած մեծահասակ Բենի դերը կատարելու համար շատ արջեր են խաղացել, կախված տեսարանի ցանկալի գործողությունից (օրինակ, տարբեր արջեր են օգտագործվել վազելու, կռվելու և լողալու համար), Բրունոն ամենասիրվածն էր իր մեծ չափերի, համեմատաբար հնազանդ խառնվածքի, լավ վարքագծի լայն շարանով և երեխաների հետ լավ աշխատելու կարողությամբ[18][19]։ Հելֆերն ասում էր, որ «Բրունոն իր գործերի մեծ մասը ինքնուրույն է արել», ներառյալ գլիսեր վարելը, որը ցուցադրված է սերիալում, իր սեփական «հարձակումներ» գործելը և «չար տղային բռնելը»[3]։ Քլինթ Հոուարդի խոսքերով, ով ֆիլմում և սերիալում խաղում էր Մարկի դերը, Բրունոն, Բաք անունով արջի հետ միասին, ում օգտագործել էին վազելու տեսարանների համար, որովհետև Բրունոն վազել չէր սիրում[17], կատարել են աշխատանքի 75 տոկոսը։ Հոուարդը, ով Բրունոի հետ աշխատելու ժամանակ մոտ 6-10 տարեկան երեխա էր[28], ասում էր, որ երբեք որևէ դժվարություն չի ունեցել իր հետ աշխատելիս, բացառությամբ մի դեպքի երբ Բրունոն իր վրա էր նստել և վարժեցնողները ստիպված են եղել հանել նրան[3]։ Բրունոն հայտնի էր իր կոկա-կոլայի, մրգերի և անգլ.՝ Tootsie Rolls կոնֆետների[16][29][30] հանդեպ ունեցած մեծ սիրով։ Երբ ըստ սցենարի նա պետք է հրաժարվեր ուտելիքներց, նա շարունակում էր ուտել, չնայած որ նախքան դա նրան լավ կերակրել էին և անձնակազմը սցենարի համար նախատեսված ուտելիքը պատում էին սառը կրեմով և Chanel No. 5։ Նա նաև հաճախ գողանում էր ծխախոտ դերասաններից և անձնակազմից և ուտում էր դրանք։ Հելֆերն ասում էր․ «Մենք մի խաղ ունեինք, որը լանչի ժամանակ խաղում էինք։ Մենք վազում էինք Բրունոի շուրջբոլորը և նա պետք է բռներ մեզ իր ձեռքերով և մենք պետք է ըմբշամարտեինք, որը զվարճալի էր։ Եթե նա հոգներ, կնստեր քեզ վրա[3]։» 1967-1969-ին սերիալի նկարահանման ընթացքում, Բրունոի անունը հոդվածներում և գովազդային այլ նյութերում կտրուկ փոխվեց "Բեն"-ի և "Նուրբ Բեն"[7]։ Սերիալի ավարտվելուց հետո, իր անունը նորից ետ փոխվեց Բրունո[31]։ (Բրունոյից բացի, 1960-ականների վերջին և 1970-ականներին "Նուրբ Բեն" անունով հրապարակավ ցուցադրվում էին նաև այլ արջեր, ովքեր նկարահանվել էին սերիալում կամ ներգրավվել էին դրանում[3]։) Որոշ վարժեցնողներ ներգրավված էին "Նուրբ հսկա"-ի և/կամ "Նուրբ Բեն հեռուստատեսային շոու"-ի նկարահանումներին, բայց յուրաքանչյուր օր ամենաշատ աշխատանքները Բրունոի հետ տարել են Մոնտի Քոքսը Վերն Դեբորդը[1][3][17]։ Գլխավոր վարժեցնողը՝ Քոքսը, ապրում էր Բրունոի հետ Միամիի բնակարանում նրան անհրաժեշտ կարեկցանք և ուշադրություն ցուցաբերելու համար։ Քոքսի խոսքերով, Բրունոն երբեմն նրա հետ գնում էր ցնցուղ ընդունելու և քնում իր անկողնում</ref>։

"Նուրբ Բեն"-ից հետո կարիերան[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

"Նուրբ Բեն" հեռուստասերիալի ավարտից հետո 1969-ին, Բրունոին վարժեցնող՝ Ռոն Օքսլեյի հետ միասին, ով աշխատում էր որպես վարժեցնող "Նուրբ Բեն"-ում, իսկ հիմա իր սեփական բիզնեսն է ստեղծում, Գործող կենդանիներ, ֆիլմերի և հեռուստատեսության աշխատանքի համար ապահովելու վարժեցրած կենդանիներ, ետ է վերադառնում Կալիֆորնիայի քաղաքներ Սաուգուսի և Ակտոնի մոտ գտնվող Սոլեդադ կիրճ[32][33]։(Այդ ժամանակ, Աֆրիկա ԱՄՆ-ն հարկադրված էին փակել և երկար տեղափոխվել այն բանից հետո, երբ 1969 թ.-ի սկզբին երկու խոշոր ջրհեղեղից մեծ կրակ առաջացավ և հրդեհ բռնկվեց[34])։ Բրունոն ապրում էր Օքսլիի և Նեյլ անունով վարժեցված առյուծի հետ (որը հետագայում որոշ ժամանակ ապրել է մի տան մեջ դերասանուհի Թիփի Հեդրեն և նրա ընտանիքի հետ[35][36][37])։ Բրունոն և Նեյլը ընկերներ էին դարձել և Օքսլին երբեմն երկուսին էլ վերցնում էր նկարահանման հրապարակ, անգամ եթե նրանցից մեկը դեր ուներ[38]։Օքսլիի մահից հետո, իր մահախոսականի մեջ այդ երկուսը հիշատակվեցին որպես իր վարժեցրած շատ կենդանիներիցամենաթանկ կենդանիներ[39]։ 1972-ի նոյեմբերին Բրունոն հայտնիություն ձեռք բերեց "Գանսմոք"- ի "Տատում" սերիայի(18-րդ սեզոնի, 10-րդ սերիա) դրվագում նկարահանվելու շնորհիվ: Անապատային պայմանների պատճառով Բրունոյի տեսարանները պետք է նկարահանվեին վաղ առավոտյան, նախքան հողը կտաքանար իր թաթերի համար: Այս պահի դրությամբ Բրունոյին են վերագրվում ավելի քան 400 հեռուստատեսային ելույթներ[31]: Բրունոն կրկին հայտնվեց լրատվամիջոցներում անգլ.՝ "Watch Bear"-ում նկարահանվելու շնորհիվ (նույն ինքը ՝ Զեքերի Թեյլոր) ՝ դատավոր Ռոյ Բինի արջ զուգընկերը, ում դերը խաղում է Փոլ Նյումանը 1972-ին ռեժիսոր Ջոն Հյուսթոնի «Դատավոր Ռոյ Բինի կյանքն ու ժամանակը» նկարահանած ֆիլմի։ Արջի դերակատարը իրական ընտանի սև արջի հորինված տարբերակն էր, ում անունը պատահականորեն նույնպես «Բրունո» էր, որին իրական կյանքում դատավոր Ռոյ Բինը պահում էր, երբ նա ծառայում էր խաղաղության արդարադատ 1800-ականներինն Տեխասի Լենգթրի նահանգում[40][41]։ Նկարահանման ընթացքում, Օքսլին Նեյլ առյուծին Բրունոի հետ միասին բերում է նկարահանման հրապարակ, որտեղ ըստ լուրերի Նեյլը միզել է այցելու լրագրողի վրա և թափառելով դերասանուհի Ժաքլին Բիսեթը սայլակով ավերակել է այն[38]։ Հյուսթոնը «բարկացավ» երկու կենդանիների վրա էլ և խրախուսեց Նյումանին մորուք պահել Բրունոի հետ սազելու համար[42]։Չնայած ֆիլմի ստացած տարբեր արձագանքների, Բրունոն իր դերի համար լավ գնահատականներ ստացավ։ Որոշ քննադատներ, ինչպես նաև հենց Նյումանը, կարծիք հայտնեցին, որ Բրունոն Նյումանի հետ խաղացած յուրաքանչյուր դրվագ գողացել էր[29][38][43][44]։ Այլ գեղարվեստական ֆիլմերում, որոնցում Բրունոն խաղացել է, ներառվել են ընտանեկան արկածային ֆիլմը «Մեծ ընտանիքի արկածները» (1975), «Բազի ստվեր» (1976) սարսափ ֆիլմը՝ Ժան Մայքլ Վինսնթի դերակատարմամբ[45], և «Անապատի պահապան» հեռուստաֆիլմը ( 1976), Յոսեմիթե ազգային պարկի պահակ՝ Գելն Քլարկի Կենսագրական ֆիլմ[46]: Բրունոն նաև շարունակում էր հեռուստատեսային ելույթներ ունենալ, այդ թվում ՝ 1973-ին «Մամա» հատուկ Կասս Էլլիոթ հեռուստատեսության համար«Մի զանգիր ինձ այլևս մամա»[47] և "Մերվ Գրիֆֆինի շոու"-ում[48]: Նա նաև ժամանակ առ ժամանակ անձնական ելույթներ էր ունենում Օքսլիի հետ կրկեսներում և միջոցառումների ժամանակ[30][49]:

Պարգևներ և մրցանակներ[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

1968-ին Բրունոն ստացավ անգլ.՝ PATSY մրցանակ կինոնկարի անվանակարգում իր "Նուրբ հսկա"-ի աշխատանքի համար։ Նա նաև առաջադրված էր կինոնկարի անվանակարգում "Նուրբ Բեն" սերիալի համար, բայց զբաղեցրեց երկրորդ տեղը զիջելով Առնոլդ խոզին "Կանաչ տարածքներ"-ից[3] ։ Նա առաջադրվել է մեկ այլ անգլ.՝ PATSY- ի 1973-ին`Դատավոր Ռոյ Բինի« Կյանքն ու ժամանակները» ֆիլմում[50], ինչպես նաև 1977-ին` «Անապատի պահապանը» ֆիլմի համար[46][51], բայց մրցանակ չի ստացել[3]:

Մահ[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

1985 թ.-ին Ռոն Օքսլիի հանկարծամահությունից հետո[33], նրա ընկերը ՝ Քերոլ Ռիգինսը, իր մահախոսականներից մեկում հայտարարեց, որ արջուկ Բրունոն մահացել է «չորս-հինգ տարի առաջ», ըստ որի Բրունոն մահացել է 1980 կամ 1981-ին ՝ 18 կամ 19 տարեկան հասակում[39]:

Ֆիլմագրություն[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Ֆիլմեր[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

  • Zebra in the Kitchen (1965)
  • Gentle Giant (1967)
  • The Life and Times of Judge Roy Bean (1972)
  • The Adventures of the Wilderness Family (1975)
  • Shadow of the Hawk (1976)
  • Guardian of the Wilderness (Հեռուստատեսային ֆիլմ) (1976)

Հեռուստատեսություն[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

  • Daktari, Season 2, Episode 11, "Shoot to Kill" (1966)
  • Gentle Ben, main cast (1967−1969)
  • Gunsmoke, Season 18, Episode 10, "Tatum" (1972)
  • "Mama" Cass Elliot TV Special, Don't Call Me Mama Anymore (1973)
  • The Merv Griffin Show, Season 13, Episode 139 (Ապրիլի 2, 1976)

Ծանոթագրություններ[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

  1. 1,0 1,1 TV Guide News, "Who Were the Stars of Gentle Ben?", TVGuide.com, November 15, 2005, accessed May 26, 2015.
  2. 2,0 2,1 UPI, "Gentle Ben," Independent Press-Telegram (Long Beach, Cal.), April 30, 1967, Tele Vues section, p. 9.
  3. 3,0 3,1 3,2 3,3 3,4 3,5 3,6 3,7 3,8 Beck, Ken, and Jim Clark. The Encyclopedia of TV Pets: A Complete History of Television's Greatest Animal Stars. Rutledge Hill Press, 2002, p. 90-92 & passim. 1-55853-981-6.
  4. Mavis, Paul. "The Life and Times of Judge Roy Bean (Warner Archive)" (DVD review), Dvdtalk.com, September 6, 2012, accessed May 26, 2015.
  5. Balducci, Anthony. The Funny Parts: A History of Film Comedy Routines and Gags. McFarland and Co., 2011, p. 48. 978-0-7864-6513-2.
  6. 6,0 6,1 6,2 6,3 Amory, Cleveland. "Animal Kingdom, USA: Out in California flourishes a wild animal domain located just this side of Unbelievable." TV Guide, April 23, 1966, p. 4, archived online at daktaritvshow.wordpress.com, accessed May 26, 2015.
  7. 7,0 7,1 7,2 "'Gentle Giant' Star Changes Name For Marquee Lure", Daily Republican (Monongahela, Penn.), February 16, 1968, p. 10.
  8. 8,0 8,1 Penton, Edgar. "'Gentle Ben' Is Believable Bear: CBS-TV Program Clicks", El Paso Herald-Post, February 24, 1968, Showtime section, p. 11.
  9. 9,0 9,1 "Pair a Natural: Bear, Boy Pals Work For Series", Daily Courier (Connellsville, Penn.), January 13, 1968, p. 13.
  10. 10,0 10,1 "Pelky Dies; Had Raised Bear on 'Gentle Ben' Show," Milwaukee Journal, January 10, 1986, Part 2, p. 4.
  11. 11,0 11,1 Joslin, Jean T. "Ben Was Gentle Smokey Before He Left Wisconsin," Milwaukee Journal, January 7, 1970, "Green Sheet" section, p. 1.
  12. "Rub Elbows With Deer", The Post-Crescent (Appleton, Wisc.), July 12, 1970, p. E-3.
  13. 13,0 13,1 UPI, "Original Owner of Gentle Ben Dies," January 10, 1986, archived at www.upi.com/Archives, accessed May 25, 2015.
  14. Stone, Judy. "Umm, That's a Real Bear Hug," The New York Times, September 17, 1967, p. D27.
  15. Goodavage, Maria. "Zoo Bear Once Was Stand-in For Television's 'Gentle Ben'," Sun-Sentinel, June 10, 1985, available online at sun-sentinel.com, accessed May 29, 2015.
  16. 16,0 16,1 16,2 16,3 UPI, "All You Need Is a Coke and Stout Heart", Redlands Daily Facts, December 31, 1965, p. 2.
  17. 17,0 17,1 17,2 17,3 17,4 Woolery, George W. Children's Television: The First Thirty-Five Years, 1946-1981, Part II: Live, Film and Tape Series. Scarecrow Press, 1983, p. 193. 0810816512.
  18. 18,0 18,1 18,2 18,3 Helfer, Ralph. The Beauty of the Beasts. Open Road Media, 2014 (originally published by Tarcher, 1990). 978-1-4976-4341-3.
  19. 19,0 19,1 Boyle, Hal. "'Gentle Ben' Star Promising Actress," Daily Chronicle (Centralia, Wash.), March 15, 1968, Editorial section, p. 4.
  20. TV Acres staff, "Grizzly & Wild Bears: Gentle Ben"(չաշխատող հղում) , TVAcres.com, accessed May 27, 2015.
  21. 21,0 21,1 Molloy, Paul. "'Melting' Star Is Problem For 'Gentle Ben' Producer", San Antonio Express, October 15, 1967, TV magazine section, p. 13.
  22. Paietta, Ann C., and Jean L. Kauppila. Animals On Screen and Radio: An Annotated Sourcebook. Scarecrow Press, 1994, p. 290. 0-8108-2939-8.
  23. Sansano, Patrick. "Daktari - Saison 2 - 11. Tirez à vue (Shoot to Kill)" (episode guide), theavengers.fr, accessed May 28, 2015.
  24. Helfer's account in Beauty and the Beasts appears to conflate the 1965 flood with another separate flood that occurred in 1969 in which Bruno was not involved. Contemporaneous news sources support that the flood that affected Bruno occurred in December 1965.
  25. "Wild Animals On Loose: Swept Away By Los Angeles Floods", Eureka Humboldt Standard, January 18, 1966, p. 2.
  26. UPI, "Trainman Killed, 18 Animals Hurt In Wreck", Redlands Daily Facts, July 13, 1966, p. 1.
  27. Annino, J.G. Florida's Famous Animals: True Stories of Sunset Sam the Dolphin, Snooty the Manatee, Big Guy the Panther, and Others. Morris Book Publishing, 2008, p. 21. 978-0-7627-4136-6.
  28. Howard, Rance. "Clint Howard Tames a Gentle Giant", in Tales from the Casting Couch (ed. Michael Viner and Terrie Maxine Frankel). Phoenix Books, 1995, p. 215.
  29. 29,0 29,1 Madsen, Axel. John Huston: A Biography (eBook edition). Open Road Media, 2015 (original publication Doubleday, 1978), p. 248.
  30. 30,0 30,1 Loper, Mary Lou. "Bachelors Grin and Bear It at Circus Ball," Los Angeles Times, March 26, 1973, p. F1.
  31. 31,0 31,1 "Bruno Objected to Heat in 'Gunsmoke'", The Robesonian (Lumberton, N.C.), August 5, 1973, TV Showtime section, p. 4.
  32. "Wild Animals Will Get New Home", Los Angeles Times, February 22, 1972, p. F7.
  33. 33,0 33,1 UPI, "R. Oxley, Animal Trainer" (obituary), Sun-Sentinel, December 30, 1985, available online at sun-sentinel.com, accessed May 28, 2015.
  34. "What Happened to Africa U.S.A.? Details on the Flooding Which Destroyed the Compound," daktaritvshow.wordpress.com, May 26, 2015, accessed May 28, 2015.
  35. Arnold, Pam. "So Far, Neil's a Gentle-Mouthed Cat: Trainer—Whose Head Is In Lion's Mouth—Depends On It," The Southern Illinoisan, August 28, 1969, p. 3.
  36. "Neil the Lion and Ron Oxley: Hollywood Tough Cat Changes His Image," News-Palladium (Benton Harbor, Mich.), June 9, 1973, Family Weekly section, p. 19.
  37. "A Lion in the Den", The Tuscaloosa News, August 9, 1975, p. 12.
  38. 38,0 38,1 38,2 Quirk, Lawrence J. Paul Newman: A Life, Updated. Taylor Trade Publishing, 2009, p. 206. 978-1-58979-437-5.
  39. 39,0 39,1 Rutherford, David. "Trainer of Film Animals Dies at 46", Los Angeles Daily News, December 30, 1985. Reprinted at Bhsinmemoriam.blogspot.com as "Ronald Oxley, BHS 1958", May 23, 2010. Accessed May 26, 2015.
  40. Cochran, Mike. "Judge Roy Bean: A Crude, Drunk Bigot — And a Folk Hero." Los Angeles Times, July 6, 1986, available online at Latimes.com, accessed May 26, 2015.
  41. "Roy Bean's Pet Bear, Bruno" (vintage photograph), posted by user JoeFDNY146, johnwayne-thealamo.com, uploaded February 19, 2015, accessed May 26, 2015.
  42. Hamblett, Charles. Paul Newman. W.H. Allen/ Virgin Books, 1975, p. 190. 0491017618.
  43. Browning, Norma Lee. "Hollywood Today", Chicago Tribune, December 8, 1972, Section 1A, p. 18, available online at archives.chicagotribune.com, accessed May 26, 2015.
  44. Billington, Dave. "The Life and Times of Judge Roy Bean: Some Life! Some Times!" (film review), Montreal Gazette, February 17, 1973, p. 28.
  45. "Trucks, Wild Horses, Mean Marines, and Now Evil Spirits vs. Actor Vincent," Henderson Home News and Boulder City News, May 12, 1977, p. 12, archived online at mypubliclibrary.com, accessed May 26, 2015.
  46. 46,0 46,1 "Dogs Top Animal Nominees", San Mateo County Times, April 22, 1977, p. 4.
  47. Browning, Norma Lee. "Hollywood," Valley Morning Star (Harlingen, Texas), September 26, 1973, p. 5.
  48. "The Merv Griffin Show, Season 13, Episode 139, April 2, 1976" (summary), TV.com, accessed May 26, 2015.
  49. "Caltech Circus Sets 4 Shows," Circus Report, January 19, 1976, p. 1, 8.
  50. AP, "Animal Actors Are Nominated", La Crosse Tribune (La Crosse, Wisc.), May 20, 1973, p. 17.
  51. "Answer to Movies' Oscars: PATSY Awards Await Animals in Show Biz," Valley News (Van Nuys, California), April 26, 1977, Section 1, p. 9.