Մասնակից:Heghine Khalatian/Ավազարկղ2

Վիքիպեդիայից՝ ազատ հանրագիտարանից
Հունական գաղութները (կարմիր գույնով) մ.թ.ա. IV դարում

Հունական գաղութացում․ հին հույների տարաբնակեցումը Միջերկրական ծովի և Սև ծովի ափերին[1][2]: Հունական գաղութացման դարաշրջանն ընդգրկում է մ.թ.ա. VIII-VI դարերը՝ պոլիսային համակարգի ձևավորման ժամանակ[1]: Հունաստանում այս գործընթացը ստացել է «հունական մեծ գաղութացում» անվանումը[2]:

Դորիացիները և իոնացիները տեղակայված էին Միջերկրական ծովի հյուսիսային ափին, այնուհետև, հայտնվեցին նաև Սև ծովում:

Այնուամենայնիվ հույները չէին զբաղվում նոր հողերի բացահայտմամբ, այլ հետևում էին փյունիկացիների արդեն տրորված ճանապարհներով՝ տեղահանելով նախորդներին: Բացի այդ, նրանք չեն ուսումնասիրել նոր հողերի խորքը՝ սահմանափակվելով ափերին իրենց ներկայությամբ: Գոյություն ունենալով կրետե-միկենյան դարաշրջանում, Հունաստանի քաղաքական միասնականությունը վերկանգնված չէր: Մեծ թվով պոլիսներ վերահսկելով իրենց տարածքները, ունեցել են ամենատարբեր կառավարման եղանակներ՝ տիրանիա (բռնապետություն), օլիգարխիա (խմբիշխանություն), (այդ թվում տիմոկրատիա)) և դեմոկրատիա (ժողովրդավարություն):

Գաղութները տեղահանվում էին առաջին հերթին հիմնականում մայրցամաքային Հունաստանի պոլիսներում հողերի սակավության պատճառով: Առաջին հերթին դա պայմանավորված էր ինչպես պոլիսների աճող բնակչությամբ, այնպես էլ մի քանի ժառանգների միջև հողի սեփականության մասնատումն արգելող օրենքների առկայությամբ[3]:

Աստվածային պատժամիջոցները պահանջվում էին ցանկացած լուրջ պետական նախաձեռնության համար, բայց այդ հատկապես անհրաժեշտ էր նոր կարգավորումներ հաստատելիս: Պոլիսների բնակիչները, որոնք որոշել էին հիմնել գաղութ, որպես կանոն, դիմել էին Դելփյան տաճարին, որի քահանաները ավանդաբար նշում էին ապագա գաղութի հիմնադրման վայրը կամ տալիս էին այլ (երբեմն երկիմաստ) ցուցումներ[4][5]: Այսպիսով, հնարավոր է, որ գաղութացման ուղղությունը (բայց ոչ հենց գաղութացումը) կենտրոնացված բնույթ ուներ[6]: Միևնույն ժամանակ, գաղութացման ուղղության փոփոխությունը կարող է կապված լինել Լելանտի պատերազմում երկու կոալիցիոն պոլիսների թշնամանքի հետ: Չալկիդան և Կորնթոսը, իրենց հակառակորդներին տեղահանելով Սիցիլիայի գաղութացման ասպարեզից, նպաստեցին հին հունական գաղութացման նոր ուղղության ձևավորմանը՝ հյուսիսարևելքում, Մարմարայի և Սև ծովերում[7]: Հայտնի է, որ այս ուղղությամբ շատ գաղութներ դուրս բերվեցին հենց Չալկիդայի և Կորնթոսի թշնամիների կողմից[7]:

Նոր հողերը աստիճանաբար գաղութացան, ուստի մինչև բռնակալության հաստատումը, Կորնթոսը նախ մի քանի գաղութ դուրս բերեց Կորթոսյան ծոցի ափերին, ապա՝ Իոնյան ծովի կղզիներում, և միայն դրանից հետո հիմնադրեց Սիրակուզը՝ Սիցիլիայում[8]: Կորթոսում բռնապետերի կառավարման շրջանում գաղութացման քաղաքականությունը որոշվում էր ռազմավարական նկատառումներով: Հունաստանին վերամշակման և հումքի համար հողի սակավության ավանդական խնդիրները լուծելուց բացի, Կորնթոսի բռնակալներն իրենց առջև խնդիր դրեցին ապահովել արևմտյան ուղղությամբ ռազմավարական գերակայությունը: Գաղութացման ալիքի ֆոնին բացառություն էր մայցամաքային Սպարտան: Սպարտացիները հիմնել էին միակ գաղութը Իտալիայի հարավում՝ Տարենթում: Բայց հետագայում որոշեցին լուծել խնդիրները, որոնք ընդհանուր էին այդ ժամանակ հունական բոլոր պոլիսների համար (հողի սակավություն և գերբնակեցում), Պելոպոնեսում նոր հողեր նվաճելու և սեփական պոլիսի կառուցվածքը փոխելու ճանապարհով:

Սիցիլիայի հունական գաղութը՝ նվիրված Հերային, որը կառուցվել է մ.թ.ա. V դարում:

Հունական գաղութացման հիմնական ուղղություններն էին՝ «Մեծ Հունաստան» (Հարավային Իտալիա), Սիցիլիա, Սև ծովի ափեր, Արևելյան Միջերկրական ծով (Կիպրոս և Փոքր Ասիայի արևելյան ափեր), Կիրեն, Եգիպտոսում Նեղոսի գետաբերան և Միջերկրական ծովի հյուսի-արևմտյան մաս: Այս ուղղությունները միավորված էին երեք խմբի՝ արևմտյան (առավել ակտիվ գաղութների աճով), հյուսիսարևելյան (ակտիվությամբ երկրորդը) և հարավ-արևելք ու հարավային: Երբեմն պատահում էր, որ գաղութարարները չէին կարողանում գաղութ հիմնել ցանկալի վայրում, և նրանք ստիպված էին փոխել ոչ միայն տեղը, այլև գաղութի դուրս գալու շրջանը (օրինակ՝ Էրեթրիայի գաղութարարները, որոնք չկարողացան գաղութ հիմնել Կերկիրայի վրա, գաղութ հիմնեցին Թրակիայում)[9]: Մ.թ.ա. VIII-VI դարերում գաղութացմանը մասնակցում էին նաև պոլիսները, ոորոնք ոչ վաղ անցյալում գաղութներ էին, ինչպես օրինակ Միլետոսը, որը Սև ծովի ափին հիմնել է մինչև 90 գաղութ[10]: Բացի այդ, մասնակցեցին նաև հետագա գաղութացմանը, որոնք անմիջականորոն հիմնադրվել էին հունական Մեծ գաղութացման ժամանակաշրջանում (օրինակ Ագրագանդը, որը հիմնադրվել է Գելայի և Սիրակուզի գաղութի կողմից):

Գաղութարարների մեծ մասը, որպես կանոն, աղքատ և սակավահող քաղաքացիներ էին, քաղաքական ասպարեզում հաղթած ընտանիքների կրտսեր որդիները, ինչպես նաև այլ պոլիսների բնակիչներ[11]: Գաղութարարները, որոնք մասնակցել էին նոր գաղութի հիմնադրմանը, պետք է ավտոմատ կերպով ստանային հող՝ մշակելու համար և նոր գաղութում քաղաքացիություն[12]: Գաղութի հիմնումը ղեկավարում էր հատուկ ընտրված անձը՝ օկիստը: Գաղութի հիմնումից հետո, մետրոպոլիտենից բերվում էր սրբազան օջախի կրակը և տեղի աստվածությունների պատկերները[13]: Գաղութների բնակիչները մշտապես սերտ կապեր են պահպանել մետրոպոլիտենի հետ, անհրաժեշտության դեպքում նաև օգնություն ցուցաբերել: Չնայած դրան, գաղութներն ի սկզբանե հանդես են եկել որպես անկախ պոլիսներ[11]: Այդ պատճառով էլ, երբ բախվում էին շահերը մետրոպոլիտենի և գաղութի, ապա երկու պոլիսներն էլ կարող էին խաղաղ բարեկամական և եղբայրական հարաբերություններից անցում կատարել դեպի միմիյանց միջև բաց կոնֆլիկտի, ինչպես պատահեց Կորնթոսի և Կերկիրայի միջև:

Բազմաթիվ գաղութների ստեղծումը նպաստեց առևտրի զարգացմանը, այնքանով, որ որոշ գաղութներ հիմնվել էին այդ տարածքում՝ մետրոպոլիտենի ռազմավարական գերակայությունը ապահովելու համար[14]: Գաղութները մայրացամաքային պոլիսներ էին արտահանում հացահատիկ (առաջին հերթին Մեծ Հունաստանից և Սևծովյան շրջանից) և ավելի քիչ չափով գինի՝ հիմնականում հումք: Իր հերթին գաղութներ են արտահանվել երկաթ և երկաթի արտադրանքներ, ինչպես նաև բրդյա գործվածքներ, կերամիկա և այլ արհեստագործական ապրանքներ[15][16]: Սկզբում հունական գաղութների ներսում առևտուրը գլխավորում էր Աջանիան, որի բնակիչները հմուտ նավաստիներ էին, բայց շուտով նրան դուրս մղեցին Կորնթոսը և Չալկիդան, որոնք ի տարբերություն Աջանրայի․ ուներին մեծ թվով գաղութներ: Միայն նրանցից հետո Աթենքը ծովային առևտրում առաջատար դարձավ :

Գաղութների շնորհիվ հունական պոլիսները կարողացան վերացնել մայրցամաքային Հունաստանի գերբնակեցումը, զգալիորեն ավելացնել առևտրի ծավալը և նախապայմաններ ստեղծել Միջերկրական ծովում հույն վաճառականների գերիշանության համար, ինչպես նաև ընդլայնել հունական մշակույթի տարածումը: Ենթադրվում է, որ հենց գաղութացման ժամանակ հիմնվել են մի քանի հարյուր գաղութներ, որոնց բնակչության ընդհանուր թիվը կազմում էր 1․5-2 միլիոն[16]:

Ծանոթագրություններ[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

  1. ↑ 1,0 1,1 Колонии античные // Кварнер — Конгур. — М. : Советская энциклопедия, 1973. — (Большая советская энциклопедия : [в 30 т.] / гл. ред. А. М. Прохоров ; 1969—1978, т. 12).
  2. ↑ 2,0 2,1 Колонии античные / Стрелков А. В. // Киреев — Конго. — М. : Большая российская энциклопедия, 2009. — С. 525. — (Большая российская энциклопедия : [в 35 т.] / гл. ред. Ю. С. Осипов ; 2004—2017, т. 14). — ISBN 978-5-85270-345-3.
  3. ↑ Л. А. Пальцева — Лелантская война и начало колонизации / Из истории архаической Греции: Мегары и мегарские колонии — СПб., 1999 Արխիվացված է Դեկտեմբեր 25, 2007 Wayback Machine-ի միջոցով:
  4. ↑ Обсуждение роли Дельф в греческой колонизации см. у У.Дж. Форреста в его разделе об архаических Дельфах в книге: Кембриджская история древнего мира. Т. III, ч. 3: Расширение греческого мира. М., 2007. С. 362—381.
  5. ↑ См. также: Л. А. Пальцева — Дельфийский оракул и колонизация / Из истории архаической Греции: Мегары и мегарские колонии — СПб., 1999 Արխիվացված է Մայիս 17, 2009 Wayback Machine-ի միջոցով:
  6. ↑ Куманецкий, К. — История культуры Древней Греции и Рима. — М.:"Высшая школа", 1990
  7. ↑ 7,0 7,1 Л. А. Пальцева — Основание Астака / Из истории архаической Греции: Мегары и мегарские колонии — СПб., 1999 Արխիվացված է Դեկտեմբեր 25, 2007 Wayback Machine-ի միջոցով:
  8. ↑ Жестоканов С. М. Колонизационная политика коринфских тиранов // Вестник СПбГУ. Сер. 2, 1996, вып. 2 (№ 9)
  9. ↑ Л. А. Пальцева — Лелантская война и начало колонизации / Из истории архаической Греции: Мегары и мегарские колонии — СПб., 1999 Արխիվացված է Դեկտեմբեր 25, 2007 Wayback Machine-ի միջոցով:
  10. ↑ Куманецкий, К. — История культуры Древней Греции и Рима. — М.:"Высшая школа", 1990
  11. ↑ 11,0 11,1 История Древней Греции. Учебник под ред. В. И. Кузищина. — Москва, 1996
  12. ↑ Л. А. Пальцева — Лелантская война и начало колонизации / Из истории архаической Греции: Мегары и мегарские колонии — СПб., 1999 Արխիվացված է Դեկտեմբեր 25, 2007 Wayback Machine-ի միջոցով:
  13. ↑ Куманецкий, К. — История культуры Древней Греции и Рима. — М.:"Высшая школа", 1990
  14. ↑ Жестоканов С. М. Колонизационная политика коринфских тиранов // Вестник СПбГУ. Сер. 2, 1996, вып. 2 (№ 9)
  15. ↑ Куманецкий, К. — История культуры Древней Греции и Рима. — М.:"Высшая школа", 1990
  16. ↑ 16,0 16,1 История Древней Греции. Учебник под ред. В. И. Кузищина. — Москва, 1996
Ստացված է «https://hy.wikipedia.org/w/index.php?title=Մասնակից:Heghine_Khalatian/Ավազարկղ2&oldid=7298769» էջից