Մասնակից:ԷսթԱդա Զաքարյան/Քուրմանջի

Վիքիպեդիայից՝ ազատ հանրագիտարանից
ԷսթԱդա Զաքարյան/Քուրմանջի


Քուրմանջի, (քրդ.՝ Kurmancî[1] քրդերեն, Kurdish),[2][3][4][5] հյուսիսային քրդերեն[6][7][8], հյուսիսային կողմի բարբառ, օգտագործվում է Թուրքիայի հարավարևմտյան հատվածում, Իրանի հյուսիսարևմտյան և հյուսիսարևելյան հատվածներում, հյուսիսային Իրաքում, հյուսիսային Սիրիայում և Կովկասկյան տարածաշրջանում: Քուրմանջին քրդերենի ամենաօգտագործվող բարբառն է, այն նաև համարվում է մայր լեզու տարածաշրջանի փոքրամասնությունների համար[9]:

Քուրմանջի քրդերենը սկսել է կիրառվել մոտավորապես 16-րդ դարում և շատ հայտնի քուրդ գրողներ, որոնցից է Ահմեդ Քհանին(1650-1707) գրել են այս բարբառով[10][4]: Քուրմանջին նաև հասարակական բարբառ է եզդիների համար[11][12]: Նրանց Սուրբ գիրք Միշեֆա Ռեշը և բոլոր աղոթքները գրված են քուրմանջի լեզվով, որը որոշ եզդիներ համարում են եզդիերեն[13]:

Հնչյունաբանություն[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Քուրմանջի քրդերենի հնչյունաբանությունը ներառում է թավահնչյուն և ոչ թավահնչյուն ձայների տարբերություն և հնչյունագրերի առկայություն[14][15]:

Օրինակ Քուրմնաջի քրդերենը հայտնի է թավահնչյուն և ոչ թավահնչյուն հնչողության կանգառներով: Դրանք են /p/ համեմատած /pʰ/, /t/ և /tʰ/, /k/ և /kʰ/, /q/ և /qʰ/ և նաև /t͡ʃ/և /t͡ʃʰ/[15]:

Բարբառներ[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Հյուսիսային քրդերենի բարբառը ենթարկվել է բազում փոփոխությունների: Հայտնի են քուրմանջի բարբառի վեց տարբերակներ[16]:

  • Հյուսիսարևմտյան Քուրմանջի, օգտագործվում է Քահրամանմարաշ (Meraş), Մալաթիա (Meletî), և Սեվազ (Sêwaz) համայնքներում:
  • Հարավարևմտյան Քուրմանջի, օգտագործվում է Ադըյաման (Semsûr), Գազիանթեփ (Entab) և Շանլըուրֆա համայնքներում և Սիրիայի Հալեպ նահանգում:
  • Հյուսիսային Քուրմանջի կամ Սերհեդ քրդերեն, հիմնականում օգտագործվում է Աղրը(Agirî), Էրզրում(Erzerom) և Մուշ (Mûş) համայնքներում, ինչպես նաև կից տարածքներում:
  • Հարավային Քուրմանջի, օգտագործվում է Սիրիայի Ալ-Հասաքա մարզում, Իրաքի Սինժար շրջանում և Թուրքիայի Մարդին ու Բաթման մարզերի հարակից տարածքներում:
  • Հարավարևմտյան Քուրմանջի կամ Բադընը , օգտագործվում է Թուրքիայի Հաքքյար քաղաքում և Քրդական Իրաքի Դոհուք նահանգում:
  • Փոքր Ասիայի Քուրմանջի, օգտագործվում է Փոքր Ասիայի կենտորնում, հատկապես Քոնյա, Անկարա, Աքսարայ քաղաքներում:

Ամենահայտնի տարբերակաը Բադընը բարբառն է[17]:

Ծանոթագրություն[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

  1. ↑ Ferhenga Kurmancı̂-Inglı̂zı̂ (Kurdish). Yale University Press. 2003.{{cite book}}: CS1 սպաս․ չճանաչված լեզու (link)
  2. ↑ Captain R. E. Jardine (1922). Bahdinan Kurmanji - A grammar of the Kurmanji of the Kurds of Mosul division and surrounding districts of Kurdistan. Baghdad: Government Press. էջ ii.
  3. ↑ Ayfer Gokalp (August 2015). «Language and Literacy Practices of Kurdish Children Across Their Home and School Spaces in Turkey:» (PDF). Arizona State University: 146. Վերցված է 19 March 2019-ին. {{cite journal}}: Cite journal requires |journal= (օգնություն)
  4. ↑ 4,0 4,1 Paul, Ludwig (2008). «Kurdish language I. History of the Kurdish language». In Yarshater, Ehsan (ed.). Encyclopædia Iranica. London and New York: Routledge. Վերցված է 28 August 2013-ին.
  5. ↑ Georg Krotkoff (1997). Humanism, Culture, and Language in the Near East. էջ 299.
  6. ↑ «Ethnologue - Kurdish». Վերցված է 19 March 2019-ին.
  7. ↑ «Kurdish language». Britannica. Վերցված է 22 March 2019-ին.
  8. ↑ E. S. Soane (1909). Notes on Kurdish Dialects. էջ 906. Վերցված է 22 March 2019-ին.
  9. ↑ Aşiretler raporu (1st ed.). İstanbul: Kaynak Yayınları. 2000. ISBN 9753432208.
  10. ↑ Sebastian Maisel (2018). The Kurds: An Encyclopedia of Life, Culture, and Society. էջ 164-165.
  11. ↑ «Yazidis i. General». Վերցված է 19 March 2019-ին.
  12. ↑ YEZIDIS in Armenia. «People Armenia Travel, History, Archeology & Ecology TourArmenia Travel Guide to Armenia». www.tacentral.com.
  13. ↑ Arakelova, Victoria (2001). «Healing Practices among the Yezidi Sheikhs of Armenia». Asian Folklore Studies. 60 (2): 319–328. doi:10.2307/1179060. «As for their language, the Yezidis themselves, in an attempt to avoid being identified with Kurds, call it Ezdiki.»
  14. ↑ Khan, Celadet Bedir; Lescot, Roger (1970). Grammaire Kurde (Dialecte kurmandji) (PDF). Paris: La librairie d'Amérique et d'Orient Adrien Maisonneuve. Վերցված է 28 October 2017-ին.
  15. ↑ 15,0 15,1 Haig, Geoffrey; Matras, Yaron (2002). «Kurdish linguistics: a brief overview» (PDF). Sprachtypologie und Universalienforschung. Berlin. 55 (1): 5. Վերցված է 27 April 2013-ին.
  16. ↑ Öpengin, Ergin; Haig, Geoffrey (2014), «Regional variation in Kurmanji: A preliminary classification of dialects», Kurdish Studies, 2, ISSN 2051-4883
  17. ↑ for Bahdinan, a historical Kurdish principality, paralleling use of Sorani, also the name of a historical principality, for southern dialects. See BAHDĪNĀN in Encyclopedia Iranica by A. Hassanpour, 1988 (updated 2011): "The majority of the population are Kurds (see figures in Edmonds, [Kurds, Turks and Arabs, London, 1957,] p. 439) and speak Kurmanji, the major Kurdish dialect group, also called Bādīnānī (see, among others, Jardine [Bahdinan Kurmanji: A Grammar of the Kurmanji of the Kurds of Mosul Division and Surrounding Districts, Baghdad, 1922] and Blau [Le Kurde de ʿAmādiya et de Djabal Sindjar: Analyse linguistique, textes folkloriques, glossaires, Paris, 1975])."

Արտաքին հղումներ[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Ստացված է «https://hy.wikipedia.org/w/index.php?title=Մասնակից:ԷսթԱդա_Զաքարյան/Քուրմանջի&oldid=6505435» էջից