Մալարդ

Բնակավայր
Երկիր	Իրան
Բնակչություն	▲281 027 մարդ (2016)
	Մալարդ Վիքիպահեստում

Մալարդ (պարսկերեն՝ مَلارد), քաղաք Իրանում՝ Թեհրանի նահանգում, կենտրոնական բախշ (մարզ) շահրեստան Մալարդի գլխավոր կենտրոնը։ Մալարդի և Մալարդից արևելք գտնվող խոշոր քաղաք Շահրիարի միջև հեռավորությունը 6 կիլոմետր է, իսկ Մալարդի և Մալարդից հյուսիս գտնվող Ալբորզ նահանգի կենտրոնի՝ արագորեն աճող միլիոնավոր քաղաք Քերեջի միջև՝ 22 կիլոմետր։ Որոշվել է Թեհրան-Քերեջ մետրոյի գիծը հասցնել մինչև Մալարդ^[2]։

Ժողովրդագրական դինամիկա[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Ըստ Իրանի բնակչության վերջին երեք մարդահամարների՝ Մալարդի բնակչությունը փոխվել է հետևյալ կերպ. 88.1 հազար մարդ (1996 թվականի հոկտեմբերի 25), 228.7 հազար մարդ (2006 թվականի հոկտեմբերի 25) և 290.8 հազար մարդ (2011 թվականի հոկտեմբերի 24)։ Նկատելիորեն ավելի շատ են տղամարդիկ, քան կանայք` 148 հազար 142.9 հազարի համեմատ։ Թեհրանի նահանգի բնակչության մեջ Մալարդի բաժինը 2006-2011 թվականներին զգալիորեն աճել է` 2-2.4%: 1996-2006 թվականներին Մալարդը Թեհրանի նահանգի մեծությամբ 7-րդ քաղաքից դարձել է 5-րդ, իսկ 2011 թվականին՝ 3-րդ քաղաքը (Թեհրանից և Իսլամշեհրից հետո)։ Այսպիսով, 1990-ականների վերջին և 2000-ականների սկզբին քաղաքի բնակչությունը բացառիկ տեմպերով աճել է (տարեկան 10%), իսկ վերջին տասնամյակում գրեթե եռապատկվել։ Նման աճի տեմպերը հնարավոր չէ ապահովել միայն ծնելիության հաշվին, նույնիսկ եթե ենթադրենք, որ Մալարդում դա առավելագույն ֆիզիոլոգիական մակարդակում է (1000 մարդու համար մոտ 50 ծնունդ)։ Այս ամենը խոսում է միգրացիայի՝ բնակչության այս քաղաք տեղափոխման շատ բարձր տեմպերի մասին։ Հաջորդ հինգ տարիների ընթացքում աճի տեմպը կտրուկ նվազել է՝ տարեկան 4,9%, իսկ ընդհանուր աճը՝ ընդամենը 1,3 անգամ։ Այնուամենայնիվ, Մալարդում բնակչության աճի տեմպը դեռ շարունակում է մնալ չափազանց բարձր, ինչն էլ ցույց է տալիս, որ ինտենսիվ բնակեցումն ու քաղաքի զարգացումը շարունակվում են։ Բնակչության աճի տեմպերի արագ անկման պատճառով քաղաքում տարեկան ավելացող բնակիչների միջին ցուցանիշը փոքր-ինչ նվազել է. 1996-2006 թվականներին միջինում 14,1 հազար մարդ, 2006-2011 թվականներին մինչև 12,4 հազար։ Եթե այս թիվը մնա անփոփոխ, ապա Մալարդը 2028 թվականին կդառնա 500 հազար մարդու կարևոր հանգրվան և ոչ միայն Թեհրանի նահանգի, այլև ամբողջ Իրանի խոշորագույն քաղաքներից մեկը^[3]։

Մալարդը հին ժամանակներում[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Մոինա պարսկական բառարանում գրված է. «Մալարդ, գյուղ, շահրեստան Թեհրանի, բախշ Շահրիարի մաս, գտնվում է Ալի-Շահ Ավազից (այժմ՝ քաղաք Շահրիար) 6 կիլոմետր դեպի արևմուտք, կլիման բարեխառն է, բնակչությունը՝ 5970 մարդ, ոռոգման համար օգտագործվում է ջրանցքների և Քարաջ գետի ջուրը»։

Անվան ծագումնաբանություն[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

«Մալարդ» անվանումը կարող է լինել պարսկերեն «Մալար-դեհ»-ի հապավումը, որում «դեհ» նշանակում է գյուղ, իսկ «մալար»՝ մի կառույց, որը բաղկացած է միմյանց հետ կապված երեք գերանից այնպես, որ բուրգ կազմեն. այս կերպ դրանք ամրացվում էին գետնին և նրանց վրա կախվում էին թթվասերով գինիներ («սպիրտ»)։ Բացի այդ հիշատակվում են «Ֆարդիս» և «Ջուկեյն» հին անունները, որոնք համապատասխանաբար կարելի է մեկնաբանել որպես «պարսպապատ այգի» և «վայր, որտեղ հոսում է առվակ»։ «Մալարդ» բառի ծագման մեկ այլ տարբերակ կա, ըստ որի այն ծագում է «մահալ-է արդ» (բառացի՝ վայր, որտեղ արտադրվում է ալյուր) բառից։ Ոմանք էլ կարծում են, որ անունը ծագում է «մալ-է ատ» արտահայտությունից («մահալ», կրճատ՝ մալ՝ տեղ, ատ՝ ձի), այսինքն՝ Մալարդը այն վայրն է, որտեղ շատ ձիեր ու ջորիներ են բուծում։ Այնուամենայնիվ, հաշվի առնելով, որ քաղաքի որոշ հատվածներ ունեն «Սար-Ասյաբ» (բառացի՝ ջրաղացի սկիզբ) անունը, ապա անվան ծագման երկրորդ տարբերակն ավելի համոզիչ է թվում։ Այսինքն՝ բնակավայրն ստացել է իր անվանումը, քանի որ կային ջրաղացներ, որտեղ մաղում էին ալյուր^[4]։

Տեսարժան վայրեր[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Քաղաքի հնագույն մշակութային հուշարձանների շարքում անհրաժեշտ է հիշատակել Տախտ-է-Ռոստամ զրադաշտական տաճարը և Իմամզադե Իբրահիմի դամբարանը, որտեղ թաղված է իմամ Հադի որդիներից սայիդ Իբրահիմը։ Տեղի բնակիչների համար գերեզմանը վաղուց ուխտագնացության կենտրոն է դարձել։ Մալարդի մոտակայքում գտնվող Մահմուդաբադ գյուղում կա ամրոց, որի շուրջը կա 4 մ բարձրությամբ պարիսպներով և 8 մ բարձրությամբ աշտարակներով ամրոց^[5]։

Կլիմա[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Կյոպպենի կլիմաների դասակարգման համակարգը Մալարդի կլիման դասակարգում է որպես ցուրտ կիսաանապատային (BSk)^[6]:

Մալարդի կլիմայական տվյալները
Ամիս	հունվ	փետ	մարտ	ապր	մայ	հուն	հուլ	օգոս	սեպ	հոկ	նոյ	դեկ	Տարի
Միջին բարձր °C (°F)	6.2 (43.2)	8.9 (48)	13.8 (56.8)	20.3 (68.5)	28 (82)	32.4 (90.3)	34.7 (94.5)	35.1 (95.2)	30.2 (86.4)	24.6 (76.3)	16 (61)	10 (50)	21.68 (71.02)
Միջին օրական °C (°F)	1.2 (34.2)	3.6 (38.5)	8 (46)	13.8 (56.8)	20.7 (69.3)	24.6 (76.3)	27 (81)	27.6 (81.7)	22.6 (72.7)	17.8 (64)	10.2 (50.4)	4.9 (40.8)	15.17 (59.31)
Միջին ցածր °C (°F)	−3.8 (25.2)	−1.7 (28.9)	2.3 (36.1)	7.3 (45.1)	13.4 (56.1)	16.9 (62.4)	19.4 (66.9)	20.2 (68.4)	15.1 (59.2)	11.1 (52)	4.4 (39.9)	−0.2 (31.6)	8.7 (47.65)
Տեղումներ մմ (դյույմ)	43 (1.69)	35 (1.38)	39 (1.54)	33 (1.3)	17 (0.67)	5 (0.2)	2 (0.08)	2 (0.08)	4 (0.16)	15 (0.59)	26 (1.02)	32 (1.26)	253 (9.97)
աղբյուր: Climate-Data.org, բարձրություն՝ 1191 մ^[6]