Հնդկաստանի վճարահաշվարկային համակարգեր
Հնդկաստանի վճարահաշվարկային համակարգեր, ֆինանսական գործարքների համար օգտագործվող համակարգեր, որոնք կարգավորվում են Հնդկաստանի պահուստային բանկի (RBI) և Վճարումների և հաշվարկային համակարգերի կարգավորման և վերահսկողության խորհրդի կողմից՝ 2007 թվականի Վճարումների և հաշվարկային համակարգերի մասին ակտով (PSS Act)[1]։
Հնդկաստանն ունի բազմաթիվ վճարումների ինչպես համախառն, այնպես էլ զուտ հաշվարկային համակարգեր։ Համախառն հաշվարկների համար Հնդկաստանն ունի իրական ժամանակի համախառն հաշվարկների (RTGS) համակարգ։ Զուտ հաշվարկային համակարգերը ներառում են Էլեկտրոնային քլիրինգային ծառայություններ (ECS կրեդիտ), Էլեկտրոնային քլիրինգ ծառայություններ (ECS դեբետ), կրեդիտ քարտեր, դեբետային քարտեր, Ազգային էլեկտրոնային ֆոնդի փոխանցման (NEFT) համակարգը, Անմիջական վճարման ծառայությունը և վճարումների միասնական ինտերֆեյսը (UPI):
Ըստ Celent-ի կողմից անցկացված հարցման՝ թղթային գործարքների փոխարեն էլեկտրոնային վճարումների օգտագործումը զգալիորեն աճել է 2004-2008 թվականներին, որը պայմանավորված է տեխնոլոգիական զարգացումներով, սպառողների տեղեկացվածությամբ, ինտերնետով ու բջջայինով գործարքների հարմարավետության բարձրացմամբ[2]
RBI-ն խրախուսում է վճարումների այլընտրանքային մեթոդները՝ Հնդկաստանում ֆինանսական վճարումների և հաշվարկների գործընթացն ավելի անվտանգ և արդյունավետ դարձնելու համար։ RTGS-ը պարտադիր է դարձրել բարձրարժեք գործարքների համար։ Ներկայացվել է NEFT-ը և NECS-ը (Ազգային էլեկտրոնային քլիրինգի ծառայություններ)՝ խրախուսելու անհատներին և ձեռնարկություններին անցնել թղթային գործարքներից էլեկտրոնայինին։
Համացանցին կապակցված ծառայությունների աճող հասանելիությունը և տարածաշրջանում 1,3 միլիարդ կենսաչափական ID համարների թողարկումը հեշտացրել են հնդիկ հաճախորդների համար բանկային հաշիվներ բացելը և էլեկտրոնային վճարային համակարգեր օգտագործելը։ 2023 թվականի դրությամբ Հնդկաստանում կա 907,4 միլիոն ինտերնետ օգտագործող (բնակչության 64%-ը), ինչը 35% աճ է 2018 թվականից ի վեր[3]։ 63% վճարումները դեռ կատարվում են կանխիկ եղանակով։ Էլեկտրոնային վճարումները մեծապես խթանվել են Հնդկաստանում՝ սպառողներին ներկայացնելով այս վճարումները կատարելու տարբեր եղանակներ, ներառյալ բանկոմատները, համացանցը, բջջային հեռախոսները և Dropbox ֆայլային հոսթինգը։
Այժմ բոլոր գործարքների ծավալի ավելի քան 75%-ը էլեկտրոնային է, ներառյալ մեծ արժեքի և մանրածախ վճարումները։ Այս 75%-98%-ը ստացվում է RTGS-ից (մեծ արժեքով վճարումներ), մինչդեռ չնչին 2%-ը՝ մանրածախ վճարումներից։ Մանրածախ վճարումները, եթե կատարվում են էլեկտրոնային եղանակներով, կատարվում են ECS (դեբետային և վարկային), EFT և քարտային վճարումների միջոցով[2]։ Պահուստային բանկը բանկերին խնդրել է լրացուցիչ պայմանավորվածություններ հաստատել հնդկական ռուփիով արտահանման և ներմուծման գործարքների համար՝ հաշվի առնելով համաշխարհային առևտրային հանրության հետաքրքրությունը ներքին արժույթի նկատմամբ։ Մնչև այս մեխանիզմի ներդրումը, բանկերը կպահանջեն նախնական հաստատում Հնդկաստանի պահուստային բանկի (RBI) արտարժույթի դեպարտամենտից, ասված է Կենտրոնական բանկի շրջաբերականում[4]։
Իրական ժամանակի համախառն հաշվարկ (RTGS)[խմբագրել | խմբագրել կոդը]
«RTGS» հապավումը նշանակում է իրական ժամանակի համախառն հաշվարկ (անգլ.՝ Real-time gross settlement): Հնդկաստանի պահուստային բանկը (Հնդկաստանի Կենտրոնական բանկ) պահպանում է այս վճարային ցանցը։ Իրական ժամանակի համախառն հաշվարկը միջոցների փոխանցման մեխանիզմ է, որտեղ գումարների փոխանցումը կատարվում է մի բանկից մյուսը «իրական ժամանակում» և «համախառն» հիմունքներով։ Սա բանկային ալիքով դրամական փոխանցումների հնարավոր ամենաարագ համակարգն է։ «Իրական ժամանակում» հաշվարկը նշանակում է, որ վճարման գործարքը չի ենթարկվում սպասման որևէ ժամանակահատվածի։ Գործարքները մարվում են դրանց մշակման պահին։ «Համախառն հաշվարկ» նշանակում է, որ գործարքը մարվում է մեկ առ մեկ հիմունքներով՝ առանց որևէ այլ գործարքի հետ միավորվելու։ Հաշվի առնելով, որ դրամական փոխանցումը կատարվում է Հնդկաստանի Պահուստային Բանկի հաշվում, վճարումը համարվում է վերջնական և անշրջելի։
RTGS-ի համար վճարները տարբեր են բանկից բանկ։ RBI-ն սահմանել է վճարների վերին սահմանաչափ, որոնք կարող են գանձել բոլոր բանկերը ինչպես NEFT-ի, այնպես էլ RTGS-ի համար։ Ե՛վ փոխանցող, և՛ ստացող կողմերը պետք է ունենան հիմնական բանկինգ՝ RTGS գործարքներին մասնակցելու համար։ Core Banking-ի հնարավորություն ունեցող բանկերին և մասնաճյուղերին տրվում է Հնդկական ֆինանսական համակարգի ծածկագիր (IFSC) RTGS և NEFT նպատակների համար։ Սա տասնմեկ նիշանոց այբբենական կոդ է և եզակի է յուրաքանչյուր բանկի մասնաճյուղի համար։ Առաջին չորս տառերը ցույց են տալիս բանկի ինքնությունը, իսկ մնացած յոթ թվերը ցույց են տալիս մեկ մասնաճյուղ։ Այս կոդը տրամադրվում է չեկային գրքույկների վրա, որը անհրաժեշտ է գործարքների համար՝ ստացողի հաշվի համարի հետ միասին։
RTGS-ը մեծ արժեքով դրամական միջոցների փոխանցման համակարգ է (նվազագույն գործարքի արժեքը 2,00,000 ₹), որտեղ ֆինանսական միջնորդները կարող են միջբանկային փոխանցումներ կատարել իրենց հաշվին, ինչպես նաև իրենց հաճախորդների համար։ Համակարգը ձեռք է բերում միջբանկային միջոցների փոխանցումների վերջնական հաշվարկը շարունակական, գործարք առ գործարք սկզբունքով ամբողջ գործընթացի օրվա ընթացքում։ Հաճախորդները կարող են օգտվել RTGS-ից 9։ 00-16:30-ը (միջբանկային գործարքներ մինչև 18:30-ը) աշխատանքային օրերին և 9։ 00- 14:00 (միջբանկային գործարքներ մինչև 15:00-ն) շաբաթ օրերին։ Այնուամենայնիվ, ժամկետները կարող են տարբեր լինել՝ կախված բանկի մասնաճյուղից։ Ժամանակի փոփոխվող վճարները ներդրվել են RBI-ի կողմից 2011 թ. հոկտեմբերի 1-ից։ RTGS-ի հիմնական նպատակն է հեշտացնել գործարքները, որոնք պահանջում են անհապաղ ավարտ։
Բանկերը կարող են օգտագործել դրամական միջոցների պահուստի հարաբերակցության (CRR) և ներօրային իրացվելիության (IDL) ներքո պահպանվող մնացորդները, որոնք պետք է տրամադրվեն Կենտրոնական բանկի կողմից՝ իրական ժամանակում համախառն հաշվարկից (RTGS) բխող ցանկացած հնարավորության բավարարման համար։ RBI-ն բանկերի համար սահմանեց IDL-ի սահմանաչափը երեք անգամ ավել նրանց զուտ սեփականության ֆոնդի (NOF) չափից։
IDL-ը գանձվում է 25 ₹ յուրաքանչյուր գործարքի համար, որը բանկի կողմից կնքվել է RTGS հարթակում։ Շուկայական արժեթղթերը և գանձապետական մուրհակները պետք է գրավադրվեն հինգ տոկոս մարժայով։
2019 թվականի օգոստոսի 26-ից հաճախորդների գործարքների համար RTGS սպասարկման պատուհանը հասանելի է երկուշաբթիից շաբաթ օրերին ժամը 7:00-ից մինչև 18:00 (բացառությամբ յուրաքանչյուր ամսվա երկրորդ և չորրորդ շաբաթ օրվա)։ Կիրակի օրերին և բանկային արձակուրդներին գործարքներ չեն կատարվում[5]։ Ծառայությունը նախատեսվում էր հասանելի դարձնել օրական 24 ժամ՝ սկսած 2020 թվականի դեկտեմբերից[6]։
RBI-ն 2019 թվականի հունիսի 11-ին հայտարարեց, որ «բանկերից գանձված RTGS-ի և Ազգային էլեկտրոնային դրամական միջոցների փոխանցման (NEFT) միջոցով վճարումների համար բոլոր գանձումները կհանվեն 2019 թվականի հուլիսի 1-ից և բանկերին խնդրեց փոխանցել օգուտները հաճախորդներին»[7]։
RTGS թայմինգ[խմբագրել | խմբագրել կոդը]
| RTGS թայմինգ (Հնդկաստան, 24 ժամ) | |
|---|---|
| Բիզնեսի համար բաց է | Առավոտյան 7:00 |
| Հաճախորդների գործարքներ | 18:00 |
| Միջբանկային գործարքներ | 19:45 |
| իրացվելիության ներօրային ռեվերսալ (IDL) | 19:45-20:00 |
| Օրվա ավարտ | 20:00[8] |
Ծառայության վճար RTGS-ի համար[խմբագրել | խմբագրել կոդը]
- Ներքին գործարք, ոչ մի վճար չի գանձվում։
Արտաքին գործարքներ.
- 2 լաքհ ₹-ից մինչև 5 լաքհ ₹ ₹ մինչև 25 ₹ յուրաքանչյուր գործարքի համար գումարած ժամանակի փոփոխվող վճարները (₹1/- ₹5/-); ընդհանուր գումարը չի գերազանցում 30 ₹ մեկ գործարքի համար, (+ ԱԱՀ)։
- 5 լաք ₹-ից բարձր - 50 ₹ յուրաքանչյուր գործարքի համար գումարած ժամանակի փոփոխվող վճարները (1-5 ₹-); ընդհանուր գանձումները, որոնք չեն գերազանցում 55 ₹ մեկ գործարքի համար, (+ ԱԱՀ)։
Մինչև ժամը 13:00-ն մարված RTGS գործարքները չեն ենթարկվում ժամանակի փոփոխվող վճարների։
2019 թվականի հունիսի 6[խմբագրել | խմբագրել կոդը]
Թվային գործարքները խթանելու համար RBI-ն հանել է NEFT-ի և RTGS-ի միջոցով գործարքների վճարները և բանկերին խնդրել է օգուտները փոխանցել հաճախորդներին։ Այսպիսով՝ NEFT-ի և RTGS-ի միջոցով վճարումները դառնլու էին կամ անվճար, կամ գանձումները կտրուկ նվազելու էին[9][10]։
24x7 իրական ժամանակի համախառն հաշվարկների (RTGS) համակարգի առկայություն
Հնդկաստանի պահուստային բանկի (RBI) կառավարիչ Շրի Շակտիկանտա Դասը հաստատել է, որ RTGS-ն այժմ գործում է 24x7 ռեժիմով[11]։
Ազգային էլեկտրոնային դրամական փոխանցումներ (NEFT)[խմբագրել | խմբագրել կոդը]
Ազգային Էլեկտրոնային դրամական փախանցումների (NEFT) համակարգը համազգային համակարգ է, որը հնարավորություն է տալիս անհատներին, ընկերություններին և կորպորատիվներին էլեկտրոնային եղանակով դրամական փոխանցումներ կատարել ցանկացած բանկի մասնաճյուղից ցանկացած ֆիզիկական անձի, ֆիրմա կամ կորպորատիվ, որն ունի հաշիվ որևէ այլ բանկում։ Այն իրականացվում է էլեկտրոնային հաղորդագրությունների միջոցով։ Թեև դա իրական ժամանակի հիմունքներով չէ, ինչպես RTGS-ը (Իրական ժամանակի համախառն հաշվարկ), գործարկվում են կեսժամյա խմբաքանակներ՝ գործարքներն արագացնելու համար[12][13]։
NEFT միջոցների փոխանցման ցանցի մաս լինելու համար բանկի մասնաճյուղը պետք է միացված լինի NEFT-ին։ NEFT-ը ժողովրդականություն է ձեռք բերել ժամանակի խնայողության և գործարքների կնքման հեշտության շնորհիվ։ 2011 թվականի հունվարի 31-ի դրությամբ երկրի 101 բանկերի 74,680 մասնաճյուղեր կամ գրասենյակներ (շուրջ 82,400 բանկային մասնաճյուղերից) փոխանցումներն իրականացնում էին NEFT-ի միջոցով։ Քայլեր են ձեռնարկվում ինչպես բանկերի, այնպես էլ մասնաճյուղերի ընդգրկումն ավելի ընդլայնելու ուղղությամբ։ 2017 թվականի դեկտեմբերի 30-ի դրությամբ NEFT-ի աջակցությամբ մասնաճյուղերի ընդհանուր թիվն ավելացել է մինչև 139682՝ 188 բանկերից[14]։
Հնդկաստան-Նեպալ դրամական փոխանցումների սխեման[խմբագրել | խմբագրել կոդը]
Հնդկա-նեպալական դրամական փոխանցումների ծրագիրը Հնդկաստանից Նեպալ դրամական փոխանցումների անդրսահմանային սխեմա է, որը գործում է NEFT-ի ներքո։ Սխեման գործարկվել է Հնդկաստանում գտնվող նեպալցի միգրանտ աշխատողների համար, որոնք գումարներ են փոխանցում Նեպալում իրենց ընտանիքներին։ Փոխանցողը կարող է մինչև 50,000 ₹ (առավելագույն թույլատրելի գումար) միջոցներ փոխանցել Հնդկաստանի NEFT-ին միացված մասնաճյուղերից։ Շահառուն փոխանցված միջոցները ստանում է Նեպալի ռուփիով։
Արագ վճարման ծառայություն (IMPS)[խմբագրել | խմբագրել կոդը]
Արագ վճարումների ծառայությունը (IMPS) Հնդկաստանի ազգային վճարային կորպորացիայի (NPCI) նախաձեռնությունն է։ Սա ծառայություն է, որի միջոցով գումարը կարող է անմիջապես փոխանցվել մի հաշվից մյուս հաշիվ, նույն բանկում կամ այլ բանկերի հաշիվներում։ Գրանցվելուց հետո երկու անհատներին տրվում է MMID (Mobile Money Identifier) կոդ իրենց համապատասխան բանկերից։ Սա 7 նիշանոց թվային կոդ է։ Գործարքը սկսելու համար ուղարկողն իր մոբայլ բանկային հավելվածում պետք է մուտքագրի ստացողի գրանցված բջջային համարը, ստացողի MMID-ը և փոխանցվող գումարը։ Հաջող գործարքի դեպքում գումարն անմիջապես մուտքագրվում է ստացողի հաշվին։ Այս հնարավորությունը հասանելի է 24/7 և կարող է օգտագործվել մոբայլ բանկինգ հավելվածի միջոցով։ Որոշ բանկեր սկսել են տրամադրել այս ծառայությունը նաև իրենց հաճախորդների ինտերնետային բանկային պրոֆիլի միջոցով։
Այս ծառայության միջոցով գումարը կարող է ուղղակիորեն փոխանցվել նաև՝ օգտագործելով ստացողի բանկային հաշվի համարը և IFS կոդը։ Այդ դեպքում չի պահանջվում, որ գումար ստացողը գրանցվի իր բանկի մոբայլ բանկինգ ծառայության համար և MMID կոդը։ IMPS-ը տարբերվում է NEFT-ից և RTGS-ից, քանի որ գործարքի իրականացման համար ժամանակային սահմանափակում չկա։ Այս հաստատությունից կարելի է օգտվել 24/7 ռեժիմով և բոլոր պետական ոչ աշխատանքային օրերին, ներառյալ RBI արձակուրդները։
Վճարումների միասնական ինտերֆեյս[խմբագրել | խմբագրել կոդը]
Վճարումների միասնական ինտերֆեյսը (UPI) ակնթարթային իրական ժամանակի վճարային համակարգ է, որը մշակվել է Հնդկաստանի Ազգային վճարային կորպորացիայի կողմից՝ միջբանկային գործարքները հեշտացնելու համար։ Ինտերֆեյսը կարգավորվում է Հնդկաստանի պահուստային բանկի կողմից և աշխատում է շարժական հարթակի վրա երկու բանկային հաշիվների միջև ակնթարթորեն դրամական միջոցներ փոխանցելու միջոցով։ Միասնական վճարային ինտերֆեյսը (UPI) կարելի է համարել էլփոստի ID անձի գումարի համար։ Դա եզակի նույնացուցիչ է, որը շահառուի բանկը օգտագործում է IMPS-ի (Արագ վճարումների ծառայության) միջոցով գումար փոխանցելու և վճարումներ կատարելու համար։ IMPS-ն ավելի արագ է, քան NEFT-ը և թույլ է տալիս անմիջապես գումար փոխանցել և ի տարբերություն NEFT-ի՝ այն աշխատում է 24/7: Սա նշանակում է, որ առցանց վճարումները շատ ավելի հեշտ են՝ առանց թվային դրամապանակի, վարկային կամ դեբետային քարտ պահանջելու։
Bharat Bill վճարման համակարգ[խմբագրել | խմբագրել կոդը]
Bharat Bill Payment System-ը (BBPS) հաշիվների վճարման ինտեգրված համակարգ է Հնդկաստանում, որն առաջարկում է վճարման փոխգործունակ և մատչելի ծառայություն գործակալների ցանցի միջոցով՝ միացնելով վճարման բազմաթիվ եղանակներ և տրամադրելով վճարման ակնթարթային հաստատում[15]։ Այս համակարգի ներդրման ուղեցույցը տրվել է 2014 թվականի նոյեմբերի 28-ին։
Համեմատություն[խմբագրել | խմբագրել կոդը]
RTGS-ի և NEFT-ի հիմնական տարբերությունն այն է, որ RTGS-ը համախառն հաշվարկային հիմունքներով է, NEFT-ը զուտ հաշվարկային հիմունքներով։ RTGS-ն հեշտացնում է իրական ժամանակում փոխանցումը, իսկ NEFT-ը ներառում է կանոնավոր հաշվարկներ և գործում է 24/7/365՝ սկսած 2019 թվականի դեկտեմբերից։ Հաճախորդները կարող են մուտք գործել RTGS հաստատություն աշխատանքային օրերին ժամը 9։ 00-16:30-ը և շաբաթ օրը 9։ 00-13:30-ը։ RTGS-ը հասանելի է 24/7/365՝ 2020 թվականի դեկտեմբերի 14-ի ժամը 00.30-ից։ RTGS-ի շուրջօրյա հասանելիությունը բիզնեսներին տրամադրում է ընդլայնված ճկունություն՝ վճարումներ իրականացնելու համար։
RTGS-ը հասանելի է ավելի քան 1,13,000 մասնաճյուղերում ամբողջ Հնդկաստանում, իսկ NEFT-ը հասանելի է 100 բանկի 1,15,000-ից քիչ մասնաճյուղերում։
Արտաքին հղումներ[խմբագրել | խմբագրել կոդը]
- Payment and Settlement System
- PAYMENT AND SETTLEMENT SYSTEMS IN INDIA: VISION – 2019-2021
- An introduction to NPCI and its various products
- Payment and Settlement Systems Act, 2007.
Ծանոթագրություններ[խմբագրել | խմբագրել կոդը]
- ↑ «Overview of Payment Systems in India». Reserve Bank of India. Արխիվացված օրիգինալից 2015 թ․ հունվարի 20-ին. Վերցված է 2015 թ․ հունվարի 24-ին.
- ↑ 2,0 2,1 «Payments in India Going the e-Way». Celent. 2008 թ․ հոկտեմբերի 7. Արխիվացված օրիգինալից 2014 թ․ հուլիսի 12-ին. Վերցված է 2014 թ․ հուլիսի 12-ին.
- ↑ «Cisco Annual Internet Report Highlights Tool - India» (PDF).
- ↑ «RBI OKs international trade settlement in Indian rupees, to make INR more tradable globally». Financialexpress (անգլերեն). Արխիվացված օրիգինալից 2022 թ․ հուլիսի 12-ին. Վերցված է 2022 թ․ հուլիսի 13-ին.
- ↑ «RTGS system to open at 7 AM from August 26 as RBI extends operating hours». Business Standard India. Press Trust of India. 2019 թ․ օգոստոսի 21. Արխիվացված օրիգինալից 2019 թ․ օգոստոսի 21-ին. Վերցված է 2019 թ․ օգոստոսի 22-ին.
- ↑ «RBI keeps benchmark interest rates unchanged, sees GDP contracting by 9.5% in FY2020-21». The Hindu (անգլերեն). 2020 թ․ հոկտեմբերի 9. Արխիվացված օրիգինալից 2020 թ․ հոկտեմբերի 9-ին. Վերցված է 2020 թ․ հոկտեմբերի 9-ին.
- ↑ «Fund transfers via RTGS, NEFT to cost less from July 1 - Times of India». The Times of India. 2019 թ․ հունիսի 11. Արխիվացված օրիգինալից 2019 թ․ հունիսի 12-ին. Վերցված է 2019 թ․ հունիսի 11-ին.
- ↑ Staff Writer (2019 թ․ օգոստոսի 22). «RTGS money transfer timing changes from August 26: 5 things to know». Mint (անգլերեն). Արխիվացված օրիգինալից 2019 թ․ օգոստոսի 22-ին. Վերցված է 2019 թ․ օգոստոսի 22-ին.
- ↑ «RBI removes NEFT, RTGS payment charges to push digital transactions». The Economic Times. 2019 թ․ հունիսի 6. Արխիվացված օրիգինալից 2019 թ․ հունիսի 9-ին. Վերցված է 2019 թ․ հունիսի 6-ին.
- ↑ «Digital push: Transfers via RTGS/NEFT made free». @businessline (անգլերեն). 2019 թ․ հունիսի 6. Արխիվացված օրիգինալից 2019 թ․ հունիսի 7-ին. Վերցված է 2019 թ․ հունիսի 6-ին.
- ↑ «Reserve Bank of India - Notifications». www.rbi.org.in. Արխիվացված օրիգինալից 2021 թ․ հունվարի 24-ին. Վերցված է 2021 թ․ ապրիլի 2-ին.
- ↑ «FAQ- NEFT System». Reserve Bank of India. Արխիվացված օրիգինալից 2016 թ․ օգոստոսի 7-ին. Վերցված է 2015 թ․ հունվարի 24-ին.
- ↑ «National Electronic Funds Transfer System - Procedural Guidelines». Reserve Bank of India. Արխիվացված օրիգինալից 2015 թ․ հունվարի 17-ին. Վերցված է 2015 թ․ հունվարի 24-ին.
- ↑ «Reserve Bank of India - Database». Արխիվացված օրիգինալից 2018 թ․ մարտի 8-ին. Վերցված է 2018 թ․ ապրիլի 28-ին.
- ↑ «Implementation of Bharat Bill Payment System (BBPS) - Guidelines». Reserve Bank of India. 2014 թ․ նոյեմբերի 28. Արխիվացված է օրիգինալից 2014 թ․ դեկտեմբերի 6-ին. Վերցված է 2014 թ․ նոյեմբերի 29-ին.