Հնարավորությունների ծախս
| Ենթակատեգորիա | • value • Արժեք  | |
|---|---|---|
| Թեմայով վերաբերում է | Որոշման ընդունում, trade-off | |
| Պատճառ | disjointness | |
| Represents | Ծախս | |
Հնարավորությունների ծախս (անգլ.՝ opportunity cost, նաև կոչվում է տարբերակային ծախս, այլընտրանքային ծախս, փոխարինման ծախս, հրաժարման ծախս[1][2][3]), այն ապրանքների կորուստը, որոնցից հրաժարվում ենք, երբ կատարում ենք որոշում, այսինքն, երբ առկա ռեսուրսները բաշխում ենք մի որոշակի օգտագործման համար՝ ի վնաս այլ տարբերակների: Սա նշանակում է որևէ բանի արժեքը, որը գնահատվում է չիրականացված հնարավորությունների առումով, կամ լավագույն այլընտրանքի չիրականացված արժեքը:
Այլ կերպ ասած՝ մի իրավիճակում, երբ մեզ առերեսվում են մի քանի ընտրության տարբերակներ, տվյալ ընտրության հնարավորությունների ծախսն այն լավագույն շահույթն է (բացարձակ շահույթ, ոչ թե տվյալ ընտրության նկատմամբ), որը կարող ենք ստանալ ընտրելով մեկ այլ տարբերակ: Հնարավորությունների ծախս հասկացությունը չի ներառում նոր տնտեսական չափում շահույթի նկատմամբ. այն, սակայն, հնարավորություն է տալիս հաշվի առնել այն փաստը, որ ընտրություն կատարելու ժամանակ հրաժարվում ենք այլ ընտրություններից, որոնք ունեին իրենց հետ կապված շահույթներ (ավելի բարձր կամ ավելի ցածր, քան տվյալ ընտրության շահույթը):
Հնարավորությունների ծախսը հաճախ շփոթվում է տնտեսական շահույթի հետ, որը նշում է, թե տվյալ ընտրությունը որքանով ավելացնում է շահույթը՝ համեմատ լավագույն այլ ընտրության հետ:
Կառավարման ոլորտում ներդրման հնարավորությունների ծախսը նշանակում է այն արժեքը, որը կորցվում է, երբ որոշում է կայացվում չիրականացնել որոշակի ներդրում: Այն չափվում է ներդրված միջոցներից սպասվող շահութաբերությամբ (կամ հիմնական ֆոնդերի օգտագործման այլընտրանքային ձևերի, օրինակ՝ առկա հողատարածքի վարձակալության միջոցով): Այս չափանիշը համարվում է ներդրումային որոշումների կայացման հիմնական չափանիշներից մեկը: Ընդհանուր առմամբ, եկամտաբերությունը պետք է լինի առնվազն հավասար հնարավորությունների ծախսին:
Ֆինանսների ոլորտում դա այն եկամտաբերությունն է, որը կունենար նույն ռիսկի մակարդակով այլ ներդրում, որը կամ իրականացվել է, կամ նախատեսվում է իրականացնել: Այն օգտագործվում է ներդրումների միջև արժեթղթերի առուծախ կատարելիս:
Տնտեսագիտության (մակրոտնտեսագիտության) ոլորտում անհրաժեշտ է հաշվի առնել դրական և բացասական արտաքին ազդեցությունները՝ հնարավորությունների ծախսի ամբողջական գնահատման համար:
Հնարավորությունների ծախսի հասկացության կիրառումը նպաստում է յուրաքանչյուր տնտեսական որոշման հետ կապված թաքնված ծախսերի հայտնաբերմանը: Այս հասկացության անտեսումը հանգեցնում է տարածված տնտեսական մոլորությունների, որոնք նկարագրված են 19-րդ դարում Ֆրեդերիկ Բաստիայի «Այն, ինչ տեսնում ենք և այն, ինչ չենք տեսնում» աշխատության մեջ, որի ամենահայտնի օրինակը «կոտրված ապակու» օրինակն է:
Օրինակներ
[խմբագրել | խմբագրել կոդը]Տրանսպորտի ռեժիմի ընտրություն և ծախս
[խմբագրել | խմբագրել կոդը]Կանխատեսումներ․
- Ձեր տրանսպորտային բյուջեն սահմանափակ է, հետևաբար, ներքևում նշված գումարներն ունեն որոշակի արժեք (յուրաքանչյուր եվրո ապահովում է որոշակի գոհունակություն):
- Դուք ապրում եք քաղաքի արվարձանում:
- Եթե քաղաք իջնելու համար օգտվում եք մեքենայից, ապա ծախսում եք 1,50 եվրո տարբեր ծախսերի համար՝ բենզին, անվադողերի մաշվածություն, յուղ, կայանման վճար, վթարի ռիսկ և այլն:
- Եթե օգտվում եք ավտոբուսից (որը ենթադրաբար նույնքան ժամանակ է պահանջում, որքան մեքենան), տոմսի արժեքը 1,00 եվրո է:
Այսպիսով՝ եթե իջնում եք քաղաք մեքենայով, ապա Ձեր հնարավորությունների ծախսը կլինի 0,50 եվրո (1,50 - 1,00 = 0,50), կամ 1,00 եվրո գնալ-գալ ճանապարհի համար: Իրականում, եթե իջնեք քաղաք ավտոբուսով, ապա կծախսեք 0,50 եվրոյով պակաս, քան Ձեր մեքենայով, այսինքն՝ 0,50 եվրո շահույթ կամ, տնտեսական տեսանկյունից, հնարավորությունների զրոյական ծախս (քանի որ ավտոբուսը համարվում է այս օրինակում ամենաէժան և ամենաարագ տրանսպորտային միջոցը):
Եթե ցանկանում ենք իրավիճակը բարդացնել, կարող ենք փոփոխել նախնական կանխատեսումները՝ հաշվի առնելով, որ ավտոբուսը ավելի շատ ժամանակ է պահանջում, քան մեքենան (քանի որ այն կանգառներ է կատարում), մեքենան պետք է կայանել (կայանատեղի գտնելու ժամանակ և դրա արժեք), և այլն:
Ընտրություն աշխատանքի և հանգստի միջև (ընտրություն, կամ «ժամանակը փող է»)
[խմբագրել | խմբագրել կոդը]Հնարավորությունների ծախս հասկացության ըմբռնումը թույլ է տալիս առավելագույնի հասցնել ներդրված ժամանակի վերադարձը (ROTI): Հնարավորությունների ծախսը ներկայացնում է այն չիրականացված շահույթները, որոնք կորցվում են՝ ընտրելով մեկ այլընտրանք՝ մյուսի փոխարեն: Ժամանակի ներդրման առումով, դա վերաբերում է այն արժեքավոր այլ գործողություններին, որոնք հնարավոր կլիներ իրականացնել: Հնարավորությունների ծախսի գնահատումը օգնում է անհատներին և կազմակերպություններին կայացնել տեղեկացված որոշումներ՝ ժամանակի բաշխման վերաբերյալ՝ ապահովելու համար հնարավոր ամենաբարձր ROTI-ն՝ այս կերպ խուսափելով ցածր արժեք ունեցող խնդիրների վրա ժամանակ վատնելուց:
Կանխատեսումներ․
- Անհատը կարող է աշխատել օրական մինչև 16 ժամ (բավարար աշխատանք կա անելու), և յուրաքանչյուր ժամի համար ստանում է 10 եվրո, որտեղ յուրաքանչյուր ստացված եվրոն բերում է որոշակի գոհունակություն:
- Եթե նա չի աշխատում, իր ժամանակը օգտագործում է հանգստի համար (նա չի կարող միաժամանակ կատարել երկուսն էլ):
- Նա պետք է օրական առնվազն 8 ժամ քնի:
- Նա ունի ընտրություն, այսինքն՝ կարող է ընտրել, թե որքան հանգստանալ և որքան աշխատել՝ օրական 0-ից 16 ժամի սահմաններում:
Տնտեսական տեսանկյունից, ի՞նչ արժե մեկ ժամ հանգիստը: Եթե անհատը մեկ ժամ ծախսում է հանգստի վրա, ապա դա կլինի մեկ ժամ, որի ընթացքում նա չի աշխատի, և, հետևաբար, չի ստանա 10 եվրո: Այդպիսով, տնտեսական իմաստով նա կորցնում է 10 եվրո, քանի որ կարող էր դրանք վաստակել: Այսպիսով՝ տնտեսական տեսանկյունից ոչ ռացիոնալ է թվում օգտագործել իր ժամանակը հանգստի վրա, եթե այն որևէ եկամուտ չի բերում, ինչպես այս օրինակում:
Այս պարզ օրինակում մեկ ժամ հանգստի արժեքը 10 եվրո է: Եթե այս գաղափարը ընդլայնենք, կարող ենք ենթադրել, որ յուրաքանչյուր հանգստի ժամ որոշակի գոհունակություն է բերում: Այդ դեպքում ընտրությունը դառնում է ավելի բարդ, քանի որ անհատը պետք է ընտրի երկու բաների միջև, որոնք երկուսն էլ ապահովում են որոշակի գոհունակություն՝ փող կամ հաճույք: Տնտեսագիտական դասական տեսության մեջ ասում են, որ նախասիրություններն ուռուցիկ են, այսինքն՝ առաջին ժամվա հանգստից ստացված բավարարությունը ավելի բարձր է, քան 8-րդ ժամից ստացված բավարարությունը: Այսպիսով, մեր օրինակում, հնարավոր է, որ անհատը ցանկանա օրական 8 ժամ աշխատել՝ վաստակելով 80 եվրո, իսկ 8 ժամ տրամադրել հանգստին:
Անվճար տոմսի հնարավորությունների ծախս
[խմբագրել | խմբագրել կոդը]Կանխատեսումներ[4]․
- Դուք ունեք անվճար տոմս՝ մասնակցելու Էրիկ Կլեպտոնի համերգին։ Այս տոմսը չեք կարող վերավաճառել։
- Բոբ Դիլանը նույնպես համերգ է ունենում նույն գիշերը, որի տոմսի արժեքը 40 եվրո է, և դա Ձեր համար լավագույն տարբերակն է մնացած հնարավոր գործողություններից։ Դուք պատրաստ եք 50 եվրո վճարել ցանկացած երեկո՝ Բոբ Դիլանին լսելու համար, ինչը նշանակում է, որ այդ համերգից Ձեր ստացվող գոհունակությունը 50 եվրո է։
Հարց․ ո՞րն է հնարավորությունների ծախսը՝ կապված Էրիկ Կլեպտոնի համերգին մասնակցելու հետ։
Պատասխան՝
- Եթե գնաք Բոբ Դիլանի համերգին, կկորցնեք 40 եվրո (տոմսի արժեքը) և կստանաք 50 եվրոյի բավարարություն, որը տալիս է 10 եվրոյի զուտ արժեք։ Այս տարբերակն ունի 10 եվրո արժեք, որը կորցնում եք, եթե չընտրեք այս տարբերակը։
- Եթե գնաք Էրիկ Կլեպտոնի համերգին, ապա կկորցնեք այդ 10 եվրո արժեքը՝ համեմատած Բոբ Դիլանի համերգի հետ, գումարած Կլեպտոնի տոմսի արժեքը (որը տվյալ դեպքում անվճար է), այսինքն՝ ընդհանուր կորուստը կլինի 10 եվրո: Սա հնարավորությունների ծախսն է, այսինքն՝ այն առավելությունը, որին հրաժարվում եք՝ այցելելով Էրիկ Կլեպտոնի համերգին։ Այժմ պետք է որոշեք՝ արդյոք Կլեպտոնի համերգն արժե ավելի, քան այդ 10 եվրոն. եթե այո, ապա դա ավելի լավ տարբերակ է, քան Բոբ Դիլանի համերգը։ Եթե ոչ, ապա ավելի լավ կլինի հրաժարվել անվճար տոմսից։
Ֆինանսական ներդրում
[խմբագրել | խմբագրել կոդը]Ենթադրենք, որ որոշակի արտադրական ոլորտում շահույթի մակարդակը կազմում է 5%, ինչը ենթադրում է որոշակի ռիսկ: Սա նշանակում է, որ տվյալ ոլորտի 10 ընկերություններից յուրաքանչյուրը (միջինում) ունի 5% տարեկան շահութաբերություն նույն ռիսկի համար:
Դուք ներդրող եք և ցանկանում եք ներդնել Ձեր գումարը՝ 100 000 եվրո: Ձեզ հետաքրքրում է այս ոլորտը, և հատկապես մեկ ընկերություն, որը Ձեզ թվում է ավելի խոստումնալից (ինչ-ինչ պատճառներով):
Այսպիսով՝ Դուք որոշում եք ներդրում կատարել այս ընկերությունում, բայց ի զարմանս Ձեզ, այն ապահովում է միայն 4% շահույթ, ինչը կազմում է 4 000 եվրո:
Ի լրումն այն հանգամանքի, որ Դուք հիասթափված եք, այստեղ հնարավորությունների ծախսը կազմում է 1%: Իրոք, եթե Դուք Ձեր գումարը ներդնեիք այս ոլորտի մեկ այլ ընկերությունում (որն ունի նույն ռիսկը), ապա կստանայիք 5 000 եվրո:
Հնարավորությունների ծախսի այս հասկացությունն է նաև պատճառը, թե ինչու են որոշ ընկերություններ, որոնք ունեն (հաշվապահական) շահույթ, այնուամենայնիվ որոշում ընդունում փակել կամ կրճատել իրենց գործունեությունը: Նրանք հաշվարկում են, որ իրենց գործունեության համար ներդրված գումարները կարող են ավելի մեծ եկամուտ բերել, եթե դրանք ուղղվեն այլ նպատակների: Այս հաշվարկը կատարվում է ընթացիկ տարբերակից ստացվող շահույթը համեմատելով այլընտրանքի հնարավորությունների ծախսի հետ:
Այսպիսով՝ դրամական ոլորտը կապված է իրական ոլորտի հետ (տեսություն, որը շարունակում է քննարկվել տնտեսագետների կողմից):
Հասկացության վերլուծություն
[խմբագրել | խմբագրել կոդը]Բոլոր դեպքերում հնարավորությունների ծախսի հասկացությունը ենթադրում է, որ կա ընտրություն, և հնարավոր չէ ամեն ինչ անել միաժամանակ։ Օրինակ՝ եթե հնարավոր լիներ մասնակցել և՛ Դիլանի, և՛ Կլեպտոնի համերգներին, ապա չէր լինի հնարավորությունների ծախս. պարզապես հնարավոր կլիներ այցելել երկուսին էլ։ Հնարավորությունների ծախսի հասկացությունը կապված է այն փաստի հետ, որ «ինչ-որ բան» ֆիքսված է, կամ ավելի հստակ՝ սահմանափակ։
Ժամանակն ու տարածությունը երկու հիմնական օրինակներ են, որոնք հաճախ սահմանափակ են և որոնք արդարացնում են հնարավորությունների ծախսի առկայությունը։ Ավելի ընդհանուր առումով, տնտեսագետների կարծիքով, հնարավորությունների ծախսը կիրառելի է միայն այն դեպքում, երբ ռեսուրսները «սակավ» են, այսինքն՝ սահմանափակ են։ Սա հանգեցրել է նրան, որ որոշ տնտեսագետներ սահմանափակեն տնտեսագիտության ոլորտը միայն այն իրավիճակներով, երբ ռեսուրսները «սակավ» են։
Հասկացության պատմություն
[խմբագրել | խմբագրել կոդը]Հնարավորությունների ծախս հասկացությունը կապված է անցյալ դարի սկզբին տեղի ունեցած հայտնի վեճի հետ, որը ծագել էր բրիտանացի տնտեսագետների՝ Մարշալի հետևորդների, և նեոավստրիական դպրոցի տնտեսագետների միջև:
- Բրիտանացիների համար ծախսը տեխնիկական հասկացություն է, այսինքն՝ այն անհրաժեշտ ծախսերն են, որոնք պետք է կատարվեն որևէ բան արտադրելու համար:
- Ավստրիացիների համար ծախսը արդյունք է պահանջարկի, քանի որ հենց պահանջարկն է որոշում արտադրության մակարդակը՝ կախված գնորդների՝ այդ ծախսը վճարելու պատրաստակամությունից: Քանի որ այս պահանջարկը կախված է գնորդների ստացած բավարարությունից, արդյունքում ծախսը որոշվում է ոչ թե տեխնիկայով, այլ՝ օգտակարությամբ: Այս համատեքստում հնարավորությունների ծախս հասկացությունը նեոավստրիացիների կողմից որպես «մարտական միջոց» էր օգտագործվում՝ բրիտանացիների ծախսի տեխնոլոգիական հասկացությունը խարխլելու համար: Հնարավորությունների ծախսը այն է, ինչից հրաժարվում է գնորդը գոհունակության առումով՝ ընդունելով այն տարբերակը, որը նա վերջնականապես ընտրում է:
Հնարավորությունների ծախս և ռիսկային իրավիճակներ
[խմբագրել | խմբագրել կոդը]Հնարավորությունների ծախս հասկացությունը իմաստ ունի միայն այն դեպքում, երբ համեմատությունը կատարվում է նույն ռիսկային մակարդակով երկու տարբերակների միջև՝ իրականացված և չիրականացված: Հակառակ դեպքում անհրաժեշտ է ներմուծել ռիսկ և ռիսկային հավելավճար հասկացությունները:
Կարևոր է նաև հաշվի առնել, որ արտաքին գործոնները փոփոխական են և կարող են ազդել բավարարվածության մակարդակի վրա (օրինակ՝ մեքենան ապահովում է բավարարություն միայն այն դեպքում, երբ կան ճանապարհներ, հակառակ դեպքում՝ այն անօգուտ է, իսկ ճանապարհները արտաքին գործոններ են մեքենայի նկատմամբ): Սա արտահայտվում է «բոլոր մյուս բաները հավասար են» (կամ լատիներեն՝ Ceteris paribus) հասկացությամբ, որը օգտագործվում է ռիսկի բացակայություն ենթադրելու համար (այլ կերպ ասած՝ ընդհանուր իրավիճակի անփոփոխությունը ժամանակի ընթացքում):
Տես նաև
[խմբագրել | խմբագրել կոդը]Ծանոթագրություններ
[խմբագրել | խմբագրել կոդը]- ↑ «iate». archive.wikiwix.com. Վերցված է 2024-08-12-ին.
- ↑ Andréani, Edgard (1967). «Le coût d'opportunité». Revue économique (ֆրանսերեն). 18 (5): 840–858. doi:10.3406/reco.1967.407791.
- ↑ Gouvernement du Canada, Travaux publics et Services gouvernementaux Canada (2009-10-08). «TERMIUM Plus® — Recherche - Tous les termes - TERMIUM Plus® - Bureau de la traduction». archive.wikiwix.com. Վերցված է 2024-08-12-ին.
- ↑ «Do Economists Recognize an Opportunity Cost When They See One?».
{{cite journal}}: Cite journal requires|journal=(օգնություն); Unknown parameter|First1=ignored (|first1=suggested) (օգնություն); Unknown parameter|First2=ignored (|first2=suggested) (օգնություն); Unknown parameter|Language=ignored (|language=suggested) (օգնություն); Unknown parameter|Last1=ignored (|last1=suggested) (օգնություն); Unknown parameter|Last2=ignored (|last2=suggested) (օգնություն).
| ||||||
