Կատաղի վարունգ

Կատաղի վարունգ
Կատաղի վարունգ
Դասակարգում
Թագավորություն	Բույսեր (Plantae)
Տիպ/Բաժին	Անոթավոր բույսեր (Tracheophytes)
Ենթատիպ	Սերմնավոր բույսեր (Spermatophytes)
Կարգ	Դդմածաղկավորներ (Cucurbitales)
Ընտանիք	Դդմազգիներ (Cucurbitaceae)
Տրիբա	Bryonieae
Ցեղ	Ecballium
Տեսակ	Կատաղի վարունգ (E. elaterium)
Միջազգային անվանում
Ecballium elaterium A.Rich.

Կատաղի վարունգ, իշավարունգ (լատին․՝ Ecballium elaterium), դդմազգիների ընտանիքի բազմամյա խոտաբույս։

Լատիներեն անվանումը գալիս է հին հունարեն՝ ἐκβάλλω - «նետել», պտղի կառուցվածքից կախված^[1]։

Կենսաբանական նկարագիր

Ցողունը փռվող է կամ կանգուն, անհարթ, առանց խիղբերի, բարձրությունը՝ մինչև 1 մ։ Տերևները սրտաձև են, հերթադիր՝ թույլ բլթակավոր։ Ծաղիկները բաց դեղնավուն են, միատուն (հանդիպում են նաև երկտուն), բաժանասեռ, արականները՝ ողկույզներով, իգականները՝ մեկական։ Ծաղկում է մայիս-հունիսին։ Պտուղը սալորի մեծության հյութալի բազմասերմ դդմիկ է։

Տարածում և էկոլոգիա

Տարածված է Ազորյան կղզիներում, Փոքր Ասիայում, իսկ հարավում եվրոպական՝ Ռուսաստանի Ղրիմում, Կովկասում և Կենտրոնական Ասիայում։ ՀՀ-ում հանդիպում է Երևանի շրջակայքում, Տավուշի և Արմավիրի մարզերում։ Աճում է ճամփեզրերին, թեթևակի աղուտ-ալկալի և կավային լանջերին։ էջմիածնի, Իջևանի ճանապարհների եզրերին։

Նշանակություն

Պտուղները երկարավուն են, սալորի մեծության, հյութալի։ Հասուն վիճակում ամենաթեթև հպումից պոկվում են պտղակոթունից. միջից դուրս են ժայթքում սերմերը և դառնահամ լորձնային հեղուկը (նպաստում է սերմերի տարածմանը)։ Հասունացածը թեթևակի հպումից պոկվում է պտղակոթունից՝ արտանետելով սերմերը և լորձնային դառնահամ հեղուկ։ Պտուղը պարունակում է գլիկոզիդներ, վիտամին C, սերմերը՝ ճարպայուղեր և այլն։

Հակացուցումներ

Թունավոր բույսեր են, դրա համար բուժումը կատարվում է միայն բժշկի խորհրդով և բժշկական վերահսկողության տակ։

Տաքսոնոմիա

Ներկայացուցիչներ

Տեսակի սահմաներում առանձնացնում են 2 ենթատեսակ^[2]։

Ecballium elaterium subsp. dioicum (Batt.) Costich
Ecballium elaterium subsp. elaterium

ևս 6 ընտանիք
(համաձայնAPG II Համակարգի)

6 ցեղ
(համաձայն համակարգ APG III)

Կարգ [[

Դդմածաղկավորներ]]

Ենթաընտանիք Դդմազգիներ

մոնոտիպ տեսակ
Կատաղի վարունգ
(Ecballium)

Բաժին Ծաղկավորներ կամ Ծածկասերմեր

ընտանիք Դդմազգիներ

ցեղ Benincaseae

ևս 44 ծաղկավոր բույսերի կարգ
(համաձայնAPG II Համակարգի)

Ենթաընտանիք Zanonioideae
(համաձայն համակարգ APG III)

18 սերունդ
(համաձայն համակարգ APG III)

Ծանոթագրություններ

↑ По данным книги «Флора СССР» (см. раздел Литература).
↑ По данным сайта NCBI (см. карточку растения).

Այս հոդվածի կամ նրա բաժնի որոշակի հատվածի սկզբնական տարբերակը վերցված է Հայաստանի բնաշխարհ հանրագիտարանից, որի նյութերը թողարկված են Քրիեյթիվ Քոմմոնս Նշում–Համանման տարածում 3.0 (Creative Commons BY-SA 3.0) թույլատրագրի ներքո։

Վիքիցեղերն ունի նյութեր, որոնք վերաբերում են «Կատաղի վարունգ» հոդվածին։

Վիքիպահեստն ունի նյութեր, որոնք վերաբերում են «Կատաղի վարունգ» հոդվածին։

Այս հոդվածի կամ նրա բաժնի որոշակի հատվածի սկզբնական կամ ներկայիս տարբերակը վերցված է Քրիեյթիվ Քոմմոնս Նշում–Համանման տարածում 3.0 (Creative Commons BY-SA 3.0) ազատ թույլատրագրով թողարկված Հայկական սովետական հանրագիտարանից (հ․ 5, էջ 285)։

[Флора_СССР-1] По данным книги «Флора СССР» (см. раздел Литература).

[NCBI-2] По данным сайта NCBI (см. карточку растения).

[1]

[2]