Կանանց նկատմամբ խտրականության բոլոր ձևերի վերացման մասին կոնվենցիա

Կանանց նկատմամբ խտրականության բոլոր ձևերի վերացման մասին ՄԱԿ-ի կոնվենցիան (CEDAW) ուղղված է կանանց իրավունքների պաշտպանությանը, որն ընդունվել է 1979 թվականի դեկտեմբերի 18-ին և ուժի մեջ է մտել 1981 թվականի սեպտեմբերի 3-ին։ Այն ներառում է ավելի վաղ 1953 թվականին Կանանց քաղաքական իրավունքների մասին կոնվենցիայի դրույթներից շատերը։ 2015 թվականի հոկտեմբերի դրությամբ Կոնվենցիան ուժի մեջ է մտել 189 երկրների համար, և Միացյալ Նահանգները և Պալաուն ստորագրել են, բայց չեն վավերացրել այն։ Արձանագրությանը մասնակցում է 106 երկիր, ևս 13-ը ստորագրել են այն, սակայն չեն վավերացրել։

Կոնվենցիայի պատմություն[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Կոնվենցիան ներառում է ավելի վաղ 1953 թվականին Կանանց քաղաքական իրավունքների մասին կոնվենցիայի դրույթներից շատերը։ 2015 թվականի հոկտեմբերի դրությամբ Կոնվենցիան ուժի մեջ է մտել 189 երկրների համար, և Միացյալ Նահանգները և Պալաուն ստորագրել են, բայց չեն վավերացրել այն; Արձանագրությանը մասնակցում է 106 երկիր, եւս 13-ը ստորագրել են այն, սակայն չեն վավերացրել։

2000 թվականին ՄԱԿ-ի Գլխավոր ասամբլեան, մասնավորապես վկայակոչելով այս կոնվենցիան, հռչակեց Կանանց նկատմամբ բռնության վերացման միջազգային օր։

2004 թվականին Կոնվենցիան Ռուսաստանում ընդունվել է 2004 թվականի հունիսի 19-ի «Կանանց նկատմամբ խտրականության բոլոր ձևերի վերացման մասին» կոնվենցիայի կամընտիր արձանագրությունը վավերացնելու մասին» Ռուսաստանի Դաշնության 2004 թվականի հունիսի 19-ի N 52-FZ օրենքով^[1]։

Համագումար[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Կարճ բովանդակություն[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Կոնվենցիան ունի Ռասայական խտրականության բոլոր ձևերի վերացման մասին կոնվենցիայի նման ձևաչափ^[2]։ Կոնվենցիան բաղկացած է վեց մասից՝ ներառյալ ընդհանուր 30 հոդվածներ^[3]^[4]։

Մաս I-ին (1–6-րդ հոդվածները) վերաբերում է խտրականությանը, գենդերային կարծրատիպերին և սեռական թրաֆիքինգի հարցերին։
Երկրորդ մասը (հոդվածներ 7–9) նկարագրում է կանանց իրավունքները հասարակական ոլորտում (քաղաքականություն, ներկայացուցչություն, քաղաքացիություն)։
III մասը (հոդվածներ 10–14) նկարագրում է կանանց տնտեսական և սոցիալական իրավունքները՝ հատուկ շեշտադրելով կրթության, աշխատանքի և առողջության վրա։ Ներառված են գյուղաբնակ կանանց խնդիրները և նրանց հատուկ պաշտպանվածությունը։
IV մասով (հոդվածներ 15 և 16) սահմանվում են ամուսնության և ընտանեկան կյանքում կանանց հավասարության իրավունքը, ինչպես նաև օրենքի առջև հավասարության իրավունքը։
Մաս V-ը (հոդվածներ 17–22) ստեղծում է Կանանց նկատմամբ խտրականության վերացման կոմիտե, ինչպես նաև Մասնակից պետությունների համար հաշվետվության ընթացակարգ։
Մաս VI-ը (հոդվածներ 23–30) նկարագրում է կոնվենցիայի ազդեցությունը այլ պայմանագրերի, մասնակից պետությունների պարտավորությունների և կոնվենցիայի իրականացման վրա։

Հիմնական դրույթներ[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Հոդված 1-ը սահմանում է կանանց նկատմամբ խտրականությունը^[3], սեռի հիման վրա արվող ցանկացած տարբերակում, բացառում կամ սահմանափակում, որի հետևանքը կամ նպատակն է նվազեցնել կամ չեղարկել կանանց ճանաչումը, կանանց իրավունքները և հիմնարար ազատությունները քաղաքական, տնտեսական, սոցիալական ոլորտներում, մշակութային, քաղաքացիական կամ ցանկացած այլ տարածք։

Հոդված 2-ը Կոնվենցիան վավերացնող Մասնակից պետություններից պահանջում է ամրագրել գենդերային հավասարությունը իրենց ներպետական օրենսդրության մեջ, չեղյալ համարել իրենց օրենքների բոլոր խտրական դրույթները և ընդունել նոր դրույթներ կանանց նկատմամբ խտրականությունից պաշտպանելու համար, ստեղծել դատարաններ և պետական մարմիններ՝ կանանց խտրականությունից արդյունավետ պաշտպանելու համար և կանանց նկատմամբ անհատների, կազմակերպությունների և ձեռնարկությունների կողմից կիրառվող խտրականության բոլոր ձևերը վերացնելու միջոցառումներ^[3]։

Հոդված 3-ը պահանջում է մասնակից պետություններից երաշխավորել կանանց մարդու հիմնարար իրավունքներն ու հիմնարար ազատությունները «տղամարդկանց հետ հավասարության հիման վրա» քաղաքականության, սոցիալական ոլորտում, տնտեսության և մշակույթի^[3]։

4-րդ հոդվածում ասվում է, որ «տղամարդկանց և կանանց միջև փաստացի հավասարության հաստատումն արագացնելուն ուղղված միջոցառումների ընդունումը չպետք է համարվիխտրական»։ Մայրության հատուկ պաշտպանությունը չի համարվում գենդերային խտրականություն^[3]։

Հոդված 5-ը Մասնակից պետություններից պահանջում է միջոցներ ձեռնարկել՝ վերացնելու նախապաշարմունքները և գործելակերպը, որը հիմնված է մեկ սեռի թերարժեքության կամ գերազանցության գաղափարի կամ տղամարդկանց և կանանց կարծրատիպային դերերի վրա^[3]։ Մասնակից պետությունները պարտավորվում են ապահովել «տղամարդկանց և կանանց համատեղ պատասխանատվության ճանաչումը իրենց երեխաների դաստիարակության և զարգացման համար»^[3]։

Հոդված 6-ը պարտավորեցնում է Մասնակից պետություններին «ձեռնարկել բոլոր համապատասխան միջոցները, ներառյալ օրենսդրությունը, ճնշելու կանանց թրաֆիքինգի բոլոր ձևերը»^[3]։

Հոդված 7-ն ընդգծում է կանանց հավասարությունը քվեարկության, մասնակցության կառավարությունում, ՀԿ-ներում և «երկրի հասարակական և քաղաքական կյանքի խնդիրներով զբաղվող ասոցիացիաներում»^[3]։

Հոդված 8-ը երաշխավորում է կանանց՝ իրենց կառավարությունը միջազգային մակարդակով ներկայացնելու և միջազգային կազմակերպությունների աշխատանքներին մասնակցելու հավասար հնարավորությունների երաշխիք^[3]։

Հոդված 9-ը ` կանանց` տղամարդկանց հետ իրենց քաղաքացիությունը ձեռք բերելու, փոխելու կամ պահպանելու հավասար իրավունքների և «իրենց երեխաների ազգության հետ կապված» հավասար իրավունքների մասին է^[3]։

Հոդված 10-ը պահանջում է հավասար կրթական հնարավորություններ կին ուսանողների համար, խրախուսում է համատեղ կրթությունը, ապահովում է սպորտի, կրթաթոշակների և դրամաշնորհների հավասար հասանելիություն և պահանջում է «դպրոցը չավարտող աղջիկների թվի կրճատում»^[3]։

Հոդված 11-ը վերաբերում է կանանց աշխատելու իրավունքին, որը պահանջում է հավասար վարձատրություն հավասար աշխատանքի դիմաց, իրավունք սոցիալական ապահովության, վճարովի արձակուրդների և ծննդաբերության արձակուրդի «համեմատելի սոցիալական արտոնություններով՝ առանց նախկին աշխատանքի, ստաժի կամ սոցիալական նպաստների կորստի»։ Սահմանում է մայրության, հղիության կամ ամուսնական կարգավիճակի պատճառով աշխատանքից ազատվելու արգելք^[3]։

Հոդված 12-ը պարտավորեցնում է Մասնակից պետություններին միջոցներ ձեռնարկել՝ վերացնելու կանանց նկատմամբ խտրականությունը առողջապահության ոլորտում, այդ թվում՝ ընտանիքի պլանավորման ծառայությունների հետ կապված^[3]։

Հոդված 13-ը երաշխավորում է կանանց հավասարությունը «տնտեսական և սոցիալական կյանքի այլ ոլորտներում» (ընտանեկան նպաստների, բանկային, հիփոթեքային և այլ վարկերի իրավունքներ, ժամանցի, սպորտի և մշակութային կյանքի բոլոր ոլորտներում մասնակցելու իրավունք)^[3]։

Հոդված 14-ը նախատեսում է գյուղաբնակ կանանց և նրանց հատուկ մտահոգությունների պաշտպանությունը՝ երաշխավորելով կանանց իրավունքը՝ մասնակցելու զարգացման ծրագրերին, ունենալու «համարժեք առողջապահական խնամք», «մասնակցել բոլոր տեսակի կոլեկտիվ գործունեություններին», «ունենալ հասանելիություն գյուղատնտեսական վարկերին» և « օգտվել համապատասխան կենսապայմաններից»^[3]։

Հոդված 15-ը պարտավորեցնում է Մասնակից պետություններին երաշխավորել կանանց և տղամարդկանց հավասարությունը օրենքի առջև, ներառյալ նույն քաղաքացիական կարողությունները, մարդկանց տեղաշարժի մասին օրենքը և նրանց բնակության վայր ընտրելու ազատությունը^[3]։

Հոդված 16-ը վերաբերում է ամուսնության և ընտանեկան հարաբերություններում կանանց և տղամարդկանց իրավունքների հավասարությանը (ամուսնություն, ամուսնու ազատ ընտրություն, «նույն իրավունքներն ու պարտականությունները ամուսնության ընթացքում և դրա լուծարման ժամանակ», ծնողական իրավունքների հավասարությունը, «ազատ ապրելու նույն իրավունքները» և պատասխանատու կերպով որոշում կայացնելը երեխաների թվի և նրանց ծնունդների միջև ընդմիջումների մասին, ամուսնու և կնոջ անձնական իրավունքների հավասարությունը, ներառյալ «ազգանունը, մասնագիտությունը և զբաղմունքը ընտրելու իրավունքը», գույքի հետ գործարքների հետ կապված հավասարությունը)^[3]։

Հոդվածներ 17-24․ Այս հոդվածները նկարագրում են Կանանց նկատմամբ խտրականության վերացման կոմիտեի (CEDAW) կազմը և ընթացակարգերը^[5]։

Հոդվածներ 25-30. (CEDAW-ի կիրառումը) Այս հոդվածները նկարագրում են CEDAW-ի ընդհանուր վարչական ընթացակարգերը^[5]։

Կանանց նկատմամբ խտրականության վերացման կոմիտեի գործունեությունը անհատական բողոքների քննարկման հարցում[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

1999 թվականի հոկտեմբերի 6-ին ընդունվել է Կոնվենցիայի կամընտիր արձանագրություն, որն ուժի մեջ է մտել 2000 թվականի դեկտեմբերի 22-ին։ Այն ապահովում է կոնվենցիայի խախտումների վերաբերյալ անհատական բողոքների մեխանիզմ։ 2023 թվականի հունվարի 23-ի դրությամբ արձանագրության մասնակից են եղել 115 պետություններ^[6]։ Կանանց նկատմամբ խտրականության վերացման կոմիտեն, որը բաղկացած է 23 փորձագետներից, վերահսկում է Կոնվենցիայի համապատասխանությունը։

2023 թվականի հունվարի 23-ի դրությամբ Կոմիտեն քննարկել է Արձանագրության մասնակից պետությունների վերաբերյալ 133 հաղորդագրություն (ներառյալ Ռուսաստանին վերաբերող 8 հաղորդագրություն, որոնցից 5-ում արձանագրվել է Կոնվենցիայի դրույթների խախտում, իսկ 3-ը ճանաչվել է անընդունելի)^[6]։

Ծանոթագրություններ[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

↑ «Закон РФ от 19.06.2004 N 52-ФЗ «О ратификации Факультативного протокола к Конвенции о ликвидации всех форм дискриминации в отношении женщин»». Արխիվացված օրիգինալից 2021 թ․ նոյեմբերի 5-ին. Վերցված է 2021 թ․ նոյեմբերի 5-ին.
↑ Henkin, Louis. էջ 221. {{cite book}}: Missing or empty |title= (օգնություն); Unknown parameter |год= ignored (օգնություն); Unknown parameter |заглавие= ignored (օգնություն); Unknown parameter |издательство= ignored (օգնություն)
↑ ^3,00 ^3,01 ^3,02 ^3,03 ^3,04 ^3,05 ^3,06 ^3,07 ^3,08 ^3,09 ^3,10 ^3,11 ^3,12 ^3,13 ^3,14 ^3,15 ^3,16 ^3,17 «Конвенция о ликвидации всех форм дискриминации в отношении женщин». un.org. Արխիվացված օրիգինալից 2024 թ․ փետրվարի 26-ին. Վերցված է 2024 թ․ մարտի 9-ին.
↑ «Convention on the Elimination of All Forms of Discrimination against Women». ohchr.org (անգլերեն). Արխիվացված օրիգինալից 2015 թ․ մայիսի 7-ին. Վերցված է 2015 թ․ մայիսի 8-ին.
↑ ^5,0 ^5,1 «Convention on the Elimination of All Forms of Discrimination against Women (CEDAW) Articles – GOV.UK». gov.uk. Արխիվացված օրիգինալից 2017 թ․ հոկտեմբերի 16-ին. Վերցված է 2017 թ․ հոկտեմբերի 16-ին.
↑ ^6,0 ^6,1 «Обзор практики Комитета ООН по ликвидации дискриминации в отношении женщин (2023 год)». Արխիվացված օրիգինալից 2023 թ․ մարտի 15-ին. Վերցված է 2023 թ․ մարտի 15-ին.

Արտաքին հղումներ[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

[1] «Закон РФ от 19.06.2004 N 52-ФЗ «О ратификации Факультативного протокола к Конвенции о ликвидации всех форм дискриминации в отношении женщин»». Արխիվացված օրիգինալից 2021 թ․ նոյեմբերի 5-ին. Վերցված է 2021 թ․ նոյեմբերի 5-ին.

[:2-2] Henkin, Louis. էջ 221. {{cite book}}: Missing or empty |title= (օգնություն); Unknown parameter |год= ignored (օգնություն); Unknown parameter |заглавие= ignored (օգնություն); Unknown parameter |издательство= ignored (օգնություն)

[:0-3] 3,00 ^3,01 ^3,02 ^3,03 ^3,04 ^3,05 ^3,06 ^3,07 ^3,08 ^3,09 ^3,10 ^3,11 ^3,12 ^3,13 ^3,14 ^3,15 ^3,16 ^3,17 «Конвенция о ликвидации всех форм дискриминации в отношении женщин». un.org. Արխիվացված օրիգինալից 2024 թ․ փետրվարի 26-ին. Վերցված է 2024 թ․ մարտի 9-ին.

[4] «Convention on the Elimination of All Forms of Discrimination against Women». ohchr.org (անգլերեն). Արխիվացված օրիգինալից 2015 թ․ մայիսի 7-ին. Վերցված է 2015 թ․ մայիսի 8-ին.

[gov.uk-5] 5,0 ^5,1 «Convention on the Elimination of All Forms of Discrimination against Women (CEDAW) Articles – GOV.UK». gov.uk. Արխիվացված օրիգինալից 2017 թ․ հոկտեմբերի 16-ին. Վերցված է 2017 թ․ հոկտեմբերի 16-ին.

[обзор-6] 6,0 ^6,1 «Обзор практики Комитета ООН по ликвидации дискриминации в отношении женщин (2023 год)». Արխիվացված օրիգինալից 2023 թ․ մարտի 15-ին. Վերցված է 2023 թ․ մարտի 15-ին.

[1]

[2]

[3]

[4]

[5]

[6]