Կանանց մասնակցությունը զարգացման կոնցեպտում
Կանանց մասնակցությունը զարգացման կոնցեպտում՝ մոտեցում, որն ի հայտ է եկել 1960-ականներին և նպատակն է հաշվի առնել կանանց խնդիրները զարգացման նախագծերում։ Այն խթանում է համաշխարհային տնտեսության մեջ կանանց ինտեգրմանը՝ բարձրացնելով նրանց կարգավիճակը և նպաստելով ընդհանուր զարգացմանը։ Այնուամենայնիվ, հետագայում կանանց զարգացման առաջնահերթությունը կախված էր ոչ թե հավասարության սկզբնական նպատակներից, այլ թե ինչպես կանայք կարող են նպաստել զարգացմանը։ Ավելի ուշ, Գենդեր և զարգացում մոտեցումն առաջարկել է ավելի շատ ուշադրություն դարձնել գենդերային հարաբերություններին, ոչ թե մեկուսացված դիտարկել կանանց խնդիրները[1]։
Հասկացություններ[խմբագրել | խմբագրել կոդը]
Աֆրիկայում առաջիններից մեկը, որը գիտակցել է գյուղատնտեսության մեջ կանանց մասնակցության կարևորությունը՝ Հերման Բաումանն էր, ով 1928 թվականին հրատարակել է իր դասական հոդվածը՝ «աշխատանքի բաժանումն ըստ Աֆրիկյան աշխատանքային մշակույթի»։ 1952 թվականին Կամերունի կանանց վերաբերյալ Կաբերիի կողմից հրապարակվել է լայնորեն կատարված ուսումնասիրություն, իսկ 1956 թվականին Գալետիի, Բոլդուինի և Դինայի կողմից տղամարդկանց և կանանց գործունեության վերաբերյալ էմպիրիկ տվյալները փաստագրվել են նիգերիացի կակաոյի ֆերմերների աշխատանքում։ Էսթեր Բոսերուփի «կանանց դերը տնտեսական զարգացման մեջ» նորարարական աշխատանքը ավելի մեծ ուշադրության է արժանացել գյուղատնտեսության մեջ կանանց դերի կարևորության և այս իրականության զարգացման նախագծերի անհամապատասխանության համար։ Բոսերուփն իր գրքի նախաբանում գրել է, որ «տնտեսական զարգացման վերաբերյալ ընդարձակ և անընդհատ աճող գրականության մեջ կանանց հատուկ խնդիրների մասին մտածելը հազվադեպ է»։ Նա ցույց է տվել, որ կանայք հաճախ կատարում են գյուղատնտեսական աշխատանքների կեսից ավելին, իսկ մի դեպքում՝ մինչև 80%, որ նրանք նույնպես կարևոր դեր են խաղում առևտրի մեջ:[2]
Այլ երկրներում շատ կանայք աշխատում էին կես դրույքով։ Ըստ Հնդկաստանի մարդահամարի, կանայք կազմում էին բնակչության 48,2%-ը, իսկ տնտեսության մեջ զբաղվածների միայն 13%-ը։ Կանայք հեռացվել են բազմաթիվ տեսակի պաշտոնական աշխատանքներից, ուստի կանանց աշխատուժի 94%-ը զբաղված էր այլ հատվածում՝ գյուղատնտեսություն, ձկնորսություն, արհեստներ և այլն[3]։ Պայմանավորված կանանց խնդիրների մասին իրազեկվածության աճով, 1970-ականներին զարգացման պլանավորողները կանանց աշխատանքն ավելի արդյունավետ դարձնելու համար սկսել են փորձել կանանց ավելի լավ ինտեգրել իրենց նախագծերում։ WID մոտեցումն ի սկզբանե դիտարկել է օգնություն ստացող երկրներում առկա սոցիալական կառույցները և հաշվի առել կանանց ավելի լավ ինտեգրման ուղիները՝ առկա զարգացման նախաձեռնություններում։ Նրա պարզ նպատակն էր բարձրացնել կանանց արտադրողականությունը և եկամուտները[4][5]։
Միջոցառումներ[խմբագրել | խմբագրել կոդը]
Միավորված ազգերի կազմակերպության զարգացման ծրագիրը (ՄԱԶԾ) ստեղծել է զարգացման գործընթացում կանանց մասնակցության հարցերով հատուկ բաժին, որը զբաղվում է ՄԱԶԾ նախագծերում կանանց մասնակցության ապահովման կոնկրետ միջոցառումների խթանմամբ։ 1980 թվականին հրապարակված «ՄԱԿ-ի զարգացման երրորդ տասնամյակի Միջազգային զարգացման ռազմավարություն» փաստաթղթում ճանաչվում է կանանց դերը զարգացման մի շարք խնդիրների լուծման գործում։ Այն կոչ էր անում կանանց ակտիվ դերակատարություն ունենալ ՄԱԿ-ի կանանց տասնամյակի համաշխարհային համաժողովի կողմից ընդունված Գործողությունների ծրագրի բոլոր ոլորտներում և մակարդակներում՝ ինչպես որպես մասնակիցներ, այնպես էլ որպես շահառուներ։ Արդյունաբերականացման, սննդի արտադրության ու գյուղատնտեսության, գիտության, տեխնոլոգիայի ու սոցիալական զարգացման քաղաքականությունը պետք է իրականացվի կանանց մասնակցությամբ[6][7]։
1985 թվականի Տնտեսական համագործակցության և զարգացման կազմակերպության զեկույցը վերանայել է կանանց վրա հիմնված զարգացման նախագծերի լայն նմուշը[8]։ Այնտեղ նշվել է, որ շատերը չափազանց շատ են եղել սոցիալական ապահովության ոլորտում, որ «ապագա նախագծերը պետք է խուսափեն տնային տնտեսության վրա հիմնված մոտեցումից և կենտրոնանան եկամտաբեր ոլորտների վրա, որոնք համապատասխան և օգտակար են ներգրավված կանանց համար»։ Կանանց դերի և գործունեության մասին տեղեկատվության բացակայությունը որպես զարգացման ծրագրերում ներդրում և լրացուցիչ հետազոտություններ անցկացնելու կոչ էր[9]։
Հարվարդի վերլուծական կենտրոնը փորձել է լուծել այս խնդիրները։ Այս կենտրոնը ստեղծվել է 1980 թվականին՝ Համաշխարհային բանկի կողմից՝ WID ծրագրի ուսուցում իրականացնելու համար։ Ջեյմս Օսթինը, որը հայտնի էր Հարվարդում իրավիճակային մեթոդի ուսուցման շնորհիվ, ղեկավարում էր երեք կանանց թիմը, ովքեր փորձ ունեին WID-ի հետ՝ Քեթրին Օվերհոլթը, Մերի Անդերսոնը և Քեթլին Քլաուդը։ Նրանք հայտնի են դարձել որպես «Հարվարդի թիմ»[10]։ Այս համակարգը մշակվել է Հարվարդի Միջազգային զարգացման ինստիտուտի կողմից՝ ԱՄՆ ՄԶԳ միջազգային գրասենյակի հետ համագործակցությամբ և առաջին անգամ նկարագրվել է 1984 թվականին՝ Քեթրին Օվերհոլտի և այլ մասնագետների կողմից։ Հայեցակարգի մշակման մեկնարկային կետն այն ենթադրությունն էր, որ ունի տնտեսական իմաստ՝ զարգացման աջակցության նախագծերի համար ռեսուրսներ հատկացնել ինչպես կանանց, այնպես էլ տղամարդկանց, ինչը զարգացումը դարձնելու է ավելի արդյունավետ՝ դիրքորոշում, որը կոչվում է «արդյունավետության բարձրացման մոտեցում»[11]։
1990 թվականի նոյեմբերին Հարավային Ասիայի տարածաշրջանային համագործակցության ասոցիացիայի երկրների ղեկավարները հաստատել են զարգացման գործընթացում կանանց մասնակցության վերաբերյալ ասոցիացիայի երկրորդ նախարարական հանդիպման առաջարկությունները, որը տեղի է ունեցել 1990 թվականի հունիսին՝ համաձայնելով, որ 1991-2000 թվականները պետք է նշվեն որպես «Հարավային Ասիայի տարածաշրջանային համագործակցության ասոցիացիայի աղջիկների տասնամյակ»։ Ընդունվել է աղջիկ երեխաների զարգացման բարելավման վերաբերյալ առաջարկությունների լայն փաթեթ[12]։
Քննադատություն[խմբագրել | խմբագրել կոդը]
Ոմանք քննադատել են WID մոտեցման հիմնական ենթադրությունները, իսկ մյուսները կարծում են, որ այն հաջողության չի հասնելու[13]։ Վերջին խմբի ներկայացուցիչները նշում են, որ իրենք անտեսում են ավելի մեծ սոցիալական գործընթացները, որոնք ազդում են կանանց կյանքի և նրանց վերարտադրողական դերի վրա։ Այս մոտեցումը ուղղված չէ գենդերային անհավասարության արմատական պատճառների վերացմանը[14]։ 1980-ականներին գենդերային զարգացման մոտեցումը փորձ էր լուծելու խնդիրը՝ օգտագործելով գենդերային վերլուծություններ։ Այս մոտեցումն ավելի շատ կապված է հարաբերությունների հետ, թե ինչպես են տղամարդիկ և կանայք մասնակցում զարգացման գործընթացներին՝ կանանց խնդիրներին հատուկ ուշադրություն դարձնելու փոխարեն[5]։
1988 թվականի Համաշխարհային բանկի «կանայք զարգացման գործընթացում. խնդիրների սահմանում» հոդվածում Փոլ Քոլիերը պնդում էր, որ գենդերային չեզոք կառավարության քաղաքականությունը կարող է անբավարար լինել և խնդիրներն ավելի արդյունավետ լուծելու համար կարող է պահանջվել գենդերային նկատառումներով քաղաքականություն։ Համենայնդեպս, որոշ երկրներում կանայք ավելի ու ավելի են մասնակցում ֆինանսական բյուջեի կազմմանը և կառավարմանը[3]։ 1995 թվականին Պեկինի Կանանց կարգավիճակի համաժողովից հետո գենդերային ասպեկտները գրանվել է բյուջետային աճ[15][3][16]։
Ծանոթագրություններ[խմբագրել | խմբագրել կոդը]
- ↑ Martin, 1991, էջ 200
- ↑ Pattnaik, 1996, էջ 42
- ↑ 3,0 3,1 3,2 Shifting views...
- ↑ Taylor, 1999, էջ 15
- ↑ 5,0 5,1 Campillo, 1993, էջ 34
- ↑ Agrawal, Aggarwal, էջ 371
- ↑ Joekes, 1990, էջեր 147ff
- ↑ Moser, 2002, էջ 174
- ↑ Weekes-Vagliani, 1985, էջեր 52ff
- ↑ Ochola, Sanginga, էջեր 238–239
- ↑ Gender Analysis...
- ↑ Agrawal, Aggarwal, էջ 210
- ↑ Collier, 1988
- ↑ Ascher, 2001, էջեր 89–90
- ↑ Taylor, 1999, էջ 20
- ↑ D'Agostino, Levine, էջեր 141ff
Աղբյուրներ
- Agrawal, Suran; Aggarwal, J. C. (1996). Second historical survey of women's education in India, 1988–1994: present status, perspective plan, statistical indicators with a global view. Concept Publishing Company. ISBN 81-7022-544-2.
- Ascher, William (2001). Guide to sustainable development and environmental policy. Duke University Press. ISBN 0-8223-2745-7.
- Bolles, A. Lynn (1999). «Theories of Women in Development in the Caribbean». In Patricia Mohammed, Catherine Shepherd (ed.). Gender in Caribbean development: papers... ... Canoe. ISBN 976-8125-55-1.
- Campillo, Fabiola (1993). Gender Women And Development A Framework for IICA's Action in Latin America and the Caribbean. IICA.
- Collier, Paul (1988 թ․ դեկտեմբեր). Women in Development: Defining the Issues. World Bank.
- D'Agostino, Maria J; Levine, Helisse (2010). Women in Public Administration: Theory and Practice. Jones & Bartlett Learning. ISBN 978-0-7637-7725-8.
- «Gender Analysis Frameworks» (PDF). USAID. 2008. Վերցված է 2011 թ․ հունիսի 9-ին.
- Joekes, Susan P. (1990). «Excerpts on Women in Development: International Development Strategy for the Third United Nations Development Decade». Women in the world economy: an INSTRAW study. Oxford University Press US. ISBN 0-19-506315-5.
- Martin, Lee R. (1991). A Survey of Agricultural Economics Literature: Agriculture in economic development 1940s to 1990s. U of Minnesota Press. ISBN 0-8166-1942-5.
- Moser, Caroline (2002). Gender Planning and Development: Theory, Practice and Training. Routledge. ISBN 0-203-41194-3.
- Ochola, Washington O.; Sanginga, Pascal C.; Bekalo, Isaac (2010). Managing Natural Resources for Development in Africa. IDRC. ISBN 978-9966-792-09-9.
- Pattnaik, Avaya Kesari Parichha (1996). «Women in Development». In S. N. Tripathy (ed.). Unorganised women labour in India. Discovery Publishing House. ISBN 81-7141-325-0.
- Taylor, Viviene (1999). Gender mainstreaming in development planning: a reference manual for governments and other stakeholders. Commonwealth Secretariat. ISBN 0-85092-592-4.
- «Shifting views of women and development». Africa Recovery. United Nations. 11. 1998 թ․ ապրիլ. Վերցված է 2011 թ․ հունիսի 15-ին.
- Van Marle, Karin (2006). Sex, gender, becoming: post-apartheid reflections. PULP. ISBN 0-9585097-5-1.
- Weekes-Vagliani, Winifred (1985). The Integration of Women in Development Projects. OECD Publishing.
 | Վիքիպահեստն ունի նյութեր, որոնք վերաբերում են «Կանանց մասնակցությունը զարգացման կոնցեպտում» հոդվածին։ |
