Խրտվիլակ (Օզ)

Խրտվիլակ (Օզ)

մարդակերպ օբյեկտ, գրական հերոս, fictional scarecrow

Սեռ	արական
Ստեղծել է	Լայման Ֆրենք Բաում
Ներկայացված է ստեղծագործության մեջ	Օզի զարմանահրաշ կախարդը
From narrative universe	Oz universe
Narrative role	supporting character

Խրտվիլակ (անգլ.՝ The Scarecrow), Օզի սքանչելի ​​երկրի կերպար, որը ստեղծվել է ամերիկացի գրող Լ. Ֆրենկ Բաումի և նկարազարդող Վ. Դենսլոուի կողմից։ Իր հայտնվելու առաջին պահից Խրտվիլակը բացահայտում է, որ չունի ուղեղ և ամենից առաջ հենց դա է երազում ունենալ։ Իրականում նա ընդամենը երկու օրական է և պարզապես միամիտ։ Վեպի ողջ ընթացքում նա ապացուցում է, որ ունի այն ուղեղը, որը փնտրում է, և հետագայում ճանաչվում է որպես «ամենաիմաստուն մարդը ողջ Օզում»։ Նա բավական իմաստուն է ճանաչելու իր սեփական սահմանափակումները և շատ ուրախ է, որ Օզի իշխանությունը հանձնեց արքայադուստր Օզմային և դարձավ նրա վստահելի խորհրդականներից մեկը, թեև նա սովորաբար ավելի շատ ժամանակ է ծախսում զվարճանալով, քան խորհուրդ տալով։

Կերպարի կենսագրություն

Օզի հրաշալի կախարդ

Բաումի 1900 թվականի «Օզի հրաշալի կախարդը» դասական վեպում կենդանի խրտվիլակը հանդիպում է Դորոթի Գեյլին Մունչկինի երկրի դաշտում, մինչ նա գնում է Զմրուխտ քաղաք։ Նա պատմում է նրան իր ստեղծագործության մասին և այն մասին, թե ինչպես սկզբում վախեցրեց ագռավներին, նախքան տարեցը հասկացավ, որ ինքը ծղոտե մարդ է, ինչի պատճառով մյուս ագռավները սկսեցին ուտել եգիպտացորենը։ Այնուհետև ծեր ագռավը Խրտվիլակին ասաց ուղեղի կարևորության մասին։ «Անմիտ» Խրտվիլակը միանում է Դորոթիին այն հույսով, որ Հրաշագործը նրան ուղեղ կտա։ Հետագայում նրանց են միանում Անագե Անտառահատն ու Վախկոտ Առյուծը։ Երբ խումբը գնում է Արևմուտք, նա սպանում է Կախարդի ագռավներին։ Նրան պատռում են Թռչող կապիկները, իսկ հագուստները ծառի վրա են նետում, բայց երբ նրա հագուստը լցվում է ծղոտով, նա նորից վերադառնում է։ Այն բանից հետո, երբ Դորոթին և ընկերները ավարտում են Արևմուտքի չար կախարդին սպանելու իրենց առաքելությունը, Հրաշագործը Խրտվիլակին տալիս է ուղեղ (պատրաստված թեփից, քորոցներից և ասեղներից)։ Նախքան Օզից օդապարիկով հեռանալը, Հրաշագործը նշանակում է Խրտվիլակին, որ կառավարի Զմրուխտ քաղաքը իր բացակայության ընթացքում։ Նա ուղեկցում է Դորոթիին և մյուսներին դեպի Հարավային Գլինդայի բարի կախարդի պալատ, օգտագործում է Ոսկե գլխարկը, որպեսզի կանչի Թևավոր կապիկներին, որոնք Խրտվիլակին հետ են տանում Զմրուխտ քաղաք։

Ուղեղ ունենալու նրա ցանկությունը զգալիորեն հակադրվում է Անագե Անտառահատի սիրտ ունենալու ցանկությանը, որն արտացոլում է ընդհանուր բանավեճը մտքի և զգացմունքների հարաբերական կարևորության միջև։ Իրոք, երկուսն էլ կարծում են, որ չունեն ոչ մեկը։ Այս փիլիսոփայական բանավեճը երկու ընկերների միջև այն մասին, թե ինչու է իրենց ընտրությունը ավելի կարևոր, ոչ մեկը մյուսին չի համոզում, և Դորոթին, լսելով, չի կարողանում որոշել, թե որն է ճիշտ։ Խորհրդանշականորեն, քանի որ նրանք մնում են Դորոթիի հետ իր ողջ որոնումների ընթացքում, նա ապահովված է երկուսով էլ, և կարիք չկա ընտրելու։

Օզի այլ գրքեր

Խրտվիլակը Օզից գրքի (1915) շապիկը, Լ. Ֆրենկ Բաում, նկարազարդումը՝ Ջոն Ռ. Նիլի

Խրտվիլակը հայտնվում է նաև Օզի այլ գրքերում՝ կիսվելով հետագա արկածներով Դորոթիի և նրա ընկերների հետ։ Նրա դերը որպես Զմրուխտ քաղաքի թագավոր ավարտվում է Օզի հրաշալի երկրում, երբ գեներալ Ջինջուրը և նրա ապստամբության բանակը նրան դուրս են մղում հեղաշրջման միջոցով։ Նրան հաջողվում է փախչել պալատից և միանալ Թիփին ու նրա ուղեկիցներին՝ հայցելով Գլինդա Բարիի օգնությունը։ Նա պայքարում է Գլուխկոնծի-Բզեզի հետ կրթության արժեքի վերաբերյալ։ Նա պնդում է, որ ինքը կրթված է և գնահատում է կրթությունը։

«Ճանապարհ դեպի Օզ» գրքում Խրտվիլակը, համենայն դեպս, Անագե Անտառահատի կողմից ընդունվում է, որ նա «հավանաբար ամենաիմաստուն մարդն է ողջ Օզում»։ Ինքը՝ Դորոթին, «Դորոթին և կախարդը Օզում» գրքում գովաբանում է Խրտվիլակի իմաստությունը և ասում, որ Խրտվիլակը նույնքան իմաստուն էր թվում ինչպես այն պահի, երբ Հրաշագործն իրեն ուղեղ էր տալիս, այնպես էլ հետո։ Օզի զմրուխտ քաղաքում խրտվիլակը ապրում է Վինկի Քանթրում։ «Օզի խրտվիլակ» ֆիլմում Խրտվիլակը ճանապարհորդում է Ջինքսլենդ, որտեղ օգնում է Քեփն Բիլլին, Թրոտին և Բաթոն-Բրայթին տապալել չարագործ Քրյուլին։ Օզի Գլինդա քաղաքում Խրտվիլակը ծառայում է որպես ռեգենտ Օզի Օզմայի մոտ՝ ցույց տալով, որ ինքը Օզմայի երրորդ հրամանատարն է։ Հիմնականում այն ​​ամենը, ինչ նա անում է, կրոկետ խաղալն է, մինչև Օզմայի խորհրդականները, այդ թվում՝ ինքը, հավաքվեն փրկարարական գործողության համար։

Ռութ Փլամլի Թոմփսոնի «Օզի թագավորական գրքում»՝ Բաումի լիազորված իրավահաջորդը՝ որպես «Օզի թագավորական պատմաբան», պրոֆեսոր Գլուխկոնծի-Բզեզը մեղադրում է Խրտվիլակին նախահայր չունենալու մեջ, ուստի նա վերադառնում է եգիպտացորենի դաշտի ձողի մոտ, որտեղ նրան մի ժամանակ կախել էին։ Սահելով դրանով և իջնելով գետնի տակ՝ նա սկզբում հանդիպում է Միջին, իսկ հետո Արծաթե կղզիներին, որոնց ժողովուրդը կարծում է, որ իրենք Հան չինացիների նախնիներն են։ Ըստ երևույթին, երբ կայսր Չանգ Վան Վայը ճակատամարտում հաղթեց Ոսկե կղզիների թագավորին, թագավորը վարձեց մի կախարդ, որպեսզի գաղտագողի ներս մտնի պալատ և կայսրին վերածի կոկուսի, որը հետագայում բողբոջեց լոբու ձողի տեսքով։ Մարգարեությունն ասում էր, որ առաջինը լոբու ձողին դիպչած անձը կտիրեր կայսեր ոգուն։ Ինչպես պարզվեց, առաջինը, որ դիպչեց ձողին, ծղոտով լցոնված մարդն էր՝ Խրտվիլակը։ Այս պատմությունը համահունչ չէ Խրտվիլակի պատմությանը «Օզի հրաշագեղ կախարդը» գրքում, երբ նա գիտակցում էր յուրաքանչյուր զգայարան, քանի որ համապատասխան օրգանները նկարված էին նրա գլխին։

Գիտական ​​մեկնաբանություններ

Դենսլոուի խրտվիլակի նկարը՝ գրքի առաջին հրատարակությունից, 1900

Տնտեսագիտության և պատմության դասախոսները հրապարակել են գիտական ​​ուսումնասիրություններ, որոնք ցույց են տալիս, որ Բաումի և Դենսլոուի օգտագործած պատկերներն ու կերպարները շատ նման են 1890-ական թվականներին հայտնի քաղաքական կերպարներին։ Խրտվիլակը, ինչպես «Օզի հրաշալի կախարդը» ֆիլմի մյուս հերոսներն ու տարրերը, նախորդ տասնամյակի մուլտֆիլմերում տարածված թեմա էր։ Բաումը և Դենսլոուն, ինչպես շատ գրողներ, օգտագործում էին իրենց ձեռքի տակ եղած նյութերը, որոնք նրանք լավագույնս գիտեին։ Նրանք պատմություն կառուցեցին իրենց շուրջ, ավելացրին Դորոթին և ավելացրին մի շարք դասեր այն մասին, որ յուրաքանչյուրն ունի անհրաժեշտ ռեսուրսներ (օրինակ՝ ուղեղ, սիրտ և քաջություն), եթե միայն ինքնավստահություն ունենա։ Թեեւ դա մանկական գիրք էր, իհարկե, Բաումը նախաբանում նշել է, որ դա նույնպես «արդիականացված» հեքիաթ է։

Նրանք, ովքեր Օզի հրաշալի կախարդը մեկնաբանում են որպես քաղաքական այլաբանություն, հաճախ խրտվիլակը՝ կենտրոնական դեմքը, տեսնում են որպես ամերիկացի ֆերմերի հանրաճանաչ կերպարի արտացոլում, թեև նրան համոզել են, որ նա պարզապես հիմար մարդ է, նա ունի ողջամտություն, տրամաբանություն և խելք, որը պետք է ամրապնդվի միայն ինքնավստահությամբ։

Սևամորթ աստղ Ֆրեդ Սթոունը առաջինն էր, որ բեմում խաղաց Խրտվիլակը, և նա իր կատարողական ոճը բերեց Խրտվիլակի դերին։ Բաումը հիացած էր Սթոունի կատարմամբ, և նա գրեց Օզի հաջորդ գրքերը՝ նկատի ունենալով Սթոունի երևակայական ոճը։

Մշակույթում

Հեռուստատեսություն

• 1961 թվականի «Օզի կախարդի հեքիաթները» անիմացիոն հեռուստասերիալում և դրա շարունակության մեջ՝ 1964 թվականի NBC անիմացիոն հեռուստատեսային հատուկ «Վերադարձ դեպի Օզ, խրտվիլակը» (այստեղ կոչվում է Սոկրատես) հնչյունավորվել է Ալֆի Սքոպի կողմից։
• Աշխարհի մեծագույն սուպեր ընկերների «Օզի մոլորակը» վերնագրով դրվագում Ակվամանը ժամանակավորապես դարձավ Խրտվիլակ այն բանից հետո, երբ տորնադոն նրան, Սուպերմենին և Հրաշք կնոջը տարավ պարոն Մխիզպտլկի Օզի մոլորակ։
• Scooby-Doo and Scrappy-Doo-ի 1981 թվականի դրվագում Շագին հագնված է Խրտվիլակի նման այն բանից հետո, երբ տորնադոն նրան, Սքուբիին և Սկրափիին տարավ «Ահզ»՝ Օզի ուղղակի խաբեությունն իր արտասանությամբ տարբեր ուղղագրությամբ։
• Ջեքսոն Բրաունը կատարել է այս կերպարը 1995 թվականին «Օզի կախարդը» հեռուստատեսային հատուկ ֆիլմում՝ «Concert: Dreams Come True» ֆիլմում։ Կանզասի ֆերմերային աշխատող Հանկը չի հայտնվում այս արտադրության մեջ։
• 1996 թվականին նկարահանված The Oz Kids անիմացիոն մուլտֆիլմում Խրտվիլակն այժմ կառավարում է Զմրուխտ քաղաքը և ունի որդի, որը կոչվում է Խրտվիլակ, կրտսեր։ Նրա որդին խելացի է և ամեն ինչ գիտի, հնչյունավորում է Էնդի Միլդերը։
• 2005 թվականին նկարահանված ABC հեռուստատեսային «The Muppets' Wizard of Oz» հեռուստաֆիլմում Քերմիտ Գորտը խաղում է Խրտվիլակի դերը։ Քերմիթի մյուս դերն ինքն էր։ Նախքան Դորոթիի ճանապարհորդությունը, նա կազմակերպում է տաղանդների հետախույզ աստղի նոր շոուի համար։ Դորոթիի վերադարձից հետո նա աշխատանքի է ընդունում նրան։

Ֆիլմեր

• «Ճանապարհորդություն․ Վերադարձ դեպի Օզ» անիմացիոն ֆիլմում (արտադրվել է 1964 թվականին, բայց թողարկվել է մինչև 1970-ական թվականները), Խրտվիլակը հնչյունավորվել է Միկի Ռունիի կողմից։
• Ջասթին Քեյսը, անգլիացի հեծանվային ակրոբատ, կարճ ժամանակով հանդես եկավ որպես Խրտվիլակ 1985 թվականին նկարահանված «Վերադարձ դեպի Օզ» ֆիլմում։ Երբ արքայադուստր Օզման ազատվեց իր հայելային բանտից, Խրտվիլակը թույլ է տալիս նրան վերադարձնել գահը։
• 2013 թվականի «Օզ Մեծ և Հզոր» ֆիլմում բացատրվում է Խրտվիլակի ծագումը. ստեղծվել է Օզի քաղաքաբնակների կողմից՝ որպես դիվերսիոն մարտավարություն Զմրուխտ քաղաքի վրա պատասխան հարձակման ժամանակ։
• Ամերիկացի դերասան Մայքլ Գոֆը հնչյունավորում է խրտվիլակին 2011-ին նկարահանված «Թոմ և Ջերին և Օզի կախարդը» մուլտիպլիկացիոն ֆիլմում։
• Խրտվիլակը հայտնվում է 2012 թվականին նկարահանված «Դորոթին և Օզի վհուկները» ֆիլմում, որին մարմնավորում է Արի Զիգարիսը։ Նա Երկրի վրա հայտնվում է Ալեն Դենսլոու անունով մի մարդու տեսքով, ով աշխատում է որպես Դորոթի Գեյլի գրքերի նկարազարդող։
• Խրտվիլակը հայտնվեց «Օզի մասին լեգենդները. Դորոթիի վերադարձը» (որը հիմնված է Օզի Դորոթիի մոտիվներով) անիմացիոն ֆիլմում, որը հնչյունավորել է Դեն Այքրոյդը։
• Խրտվիլակը հայտնվում է The Lego Movie 2: The Second Part-ում։ Դորոթիի և նրա մնացած ընկերների կողքին, Խրտվիլակը ինչ-որ կերպ Օզի երկրից տեղափոխվում է Հարմոնի Թաուն՝ Սիստար համակարգում։

Վիդեո Խաղեր

• Խրտվիլակը (Օզից իր մյուս ընկերների հետ միասին) հնարավոր է խաղալ Nintendo 3DS խաղում Code Name: S.T.E.A.M.
• Խրտվիլակը հայտնվում է Lego Dimensions-ում, որը հնչյունավորել է Ուիլյամ Սալյերսը։ Խաղի այն հատվածում, որը տեղի է ունենում Օզի երկրում, Բեթմենը Խրտվիլակին շփոթեց իր Խրտվիլակի հետ։
• Խրտվիլակը հայտնվում է որպես թշնամի Castlevania. Symphony of the Night-ում Անագե Անտառահատի և Առյուծի հետ միասին արգելված գրադարանում։

Աղբյուրներ

• Culver, Stuart (1988). «What Manikins Want: The Wonderful Wizard of Oz and The Art of Decorating Dry Goods Windows and Interiors». Representations. 21: 97–116. doi:10.1525/rep.1988.21.1.99p02045.
• Dighe, Ranjit S., ed. (2002). The historian's Wizard of Oz: reading L. Frank Baum's classic as a political and Monetary Allegory. ISBN 0-275-97418-9.
• Green, David L., and Dick Martin. (1977) The Oz Scrapbook. Random House.
• Hearn, Michael Patrick, ed. (2000). The Annotated Wizard of Oz. W. W. Norton & Company. ISBN 0-393-04992-2.
• Riley, Michael O. (1997). Oz and Beyond: The Fantasy World of L. Frank Baum. University of Kansas Press. ISBN 0-7006-0832-X.
• Ritter, Gretchen (1997 թ․ օգոստոս). «Silver slippers and a golden cap: L. Frank Baum's The Wonderful Wizard of Oz and historical memory in American politics». Journal of American Studies. 31 (2): 171–203. doi:10.1017/s0021875897005628. JSTOR 27556260. S2CID 144369952.
• Rockoff, Hugh (1990 թ․ օգոստոս). «The 'Wizard of Oz' as a Monetary Allegory». Journal of Political Economy. 98 (4): 739–760. doi:10.1086/261704. JSTOR 2937766. S2CID 153606670.
• Sunshine, Linda. All Things Oz (2003)
• Swartz, Mark Evan (2000). Oz Before the Rainbow: L. Frank Baum's "The Wonderful Wizard of Oz" on Stage and Screen to 1939. The Johns Hopkins University Press. ISBN 0-8018-6477-1.
• Velde, Francois R. "Following the Yellow Brick Road: How the United States Adopted the Gold Standard" Economic Perspectives. Volume: 26. Issue: 2. 2002. also online here
• Ziaukas, Tim. "100 Years of Oz: Baum's 'Wizard of Oz' as Gilded Age Public Relations" in Public Relations Quarterly, Fall 1998

Արտաքին հղումներ

Վիքիպահեստն ունի նյութեր, որոնք վերաբերում են «Խրտվիլակ (Օզ)» հոդվածին։