Խոզարածը

Խոզարածը; դան․՝ Svinedrengen
	Վիլյամ Պեդերսենի նկարազարդումը
Տեսակ	գրական ստեղծագործություն և հեքիաթ
Ժանր	հեքիաթ
Ձև	պատմվածք
Հեղինակ	Հանս Քրիստիան Անդերսեն
Երկիր	Դանիա
Բնագիր լեզու	դանիերեն
Հրատարակվել է	1841
Շարք	«Հեքիաթներ, որ պատմվել են երեխաներին։ Նոր ժողովածու»
	The Swineherd

Խոզարածը (դան․՝ Svinedrengen), դանիացի գրող Հանս Քրիստիան Անդերսենի գրական հեքիաթն արքայազնի մասին, որն ինքնահավան արքայադստեր հետ ամուսնանալու համար որպես խոզարած է ներկայանում։ Հեքիաթն առաջին անգամ տպագրվել է 1841 թվականի դեկտեմբերի 20-ին Կոպենհագենի Կարլ Անդրեաս Ռեյտցելի հրատարակչության կողմից «Հեքիաթներ, որ պատմվել են երեխաներին։ Նոր ժողովածու» (դան․՝ Eventyr, fortalte for Børn. Ny Samling) գրքում^[1]։ Հեքիաթն ամենայն հավանականությամբ Անդերսենի ինքնուրույն ստեղծագործությունն է՝ չնայած այն բանին, որ նման պատմություններ հայտնի են եղել մինչ այդ։ «Խոզարածը» հարմարեցվել է տարբեր բեմադրությունների հետ։

Սյուժե[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Աղքատ արքայազնը ցանկանում է ամուսնանալ կայսեր դստեր հետ։ Նրան ուղարկում է 2 նվեր՝ սոխակ և վարդ։ Արքայադուստրը մերժում է համեստ նվերները, որովհետև դրանք իսկական էին ու բնական և ոչ թե արհեստական։ Արքայազնը դեմքին սև մուր է քսում և պալատում ծառայության անցնում որպես խոզարած։ Նա կախարդական կճուճ է պատրաստում։ Արքայադուստրը տասը համբույր է «վճարում» կճուճի համար։ Երբ դրանից անմիջապես հետո խոզարածը չխկչխկան է պատրաստում, արքայադուստրը դրա համար 100 համբույր է «վճարում»։ Կայսրը, զզվելով այն բանից, որ իր աղջիկը խաղալիքի համար խոզարածին է համբուրել, նրանց դուրս է վռնդում իր թագավորությունից։ Արքայազնը, գտնելով, որ արքայադուստրն արժանի չէ իր սիրուն, լվացվում է, հագնում իր թագավորական հագուստները և արքայադստերն ասում, որ արհամարհում է թե՛ նրան, թե՛ նրա հորը։ Արքայազնը վերադառնում է իր դղյակը, իսկ արքայադուստրը մնում պալատի դռների մոտ և տխուր երգում։

Աղբյուր[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Ամենայն հավանականությամբ հեքիաթը գրել է Անդերսենը՝ չնայած ինքնահավան արքայադստերը պատժելը բանահյուսության մեջ առանցքային մոտիվ է։ Ջանբատիստա Բազիլեի «Պենտամերոն» ժողովածուի հեքիաթներից մեկը պատմում է գոռոզ Չինցիելայի և նրա ձեռքը խնդրելու եկած արքայազնի մասին, որը ծպտված էր այգեպանի հագուստով։ Գրիմ եղբայրների հեքիաթների ժողովածուի «Դրոզդոբորոդ թագավորը» հեքիաթում թագավորը նորից կերպարանափոխվու է հպարտ արքայադստեր ձեռքը խնդրելու համար։ Անդերսենի հեքիաթն ավանդականներից ավելի քիչ է սրտաշարժ։ Անդերսենի հեքիաթում արքայադուստրը լքված է և միայնակ, տխուր կորցրած սիրո և կարգավիճակի համար, իսկ մյուս հեքիաթներում արքայադստրերն ավելի մեղմ են և շարունակում են սիրել արքայազնին, երբ նա հայտարարում է իր թագավորական կարգավիճակի մասին^[2]։

Ադապտացիա[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Հեքիաթը հարմարեցվել է տարբեր ներկայացումների։ Բրոնիսլավ Նիժինսկայայի «Les cent baisers» («Հարյուր համբույր») բալետը (երաժշտությունը՝ Ֆրեդերիկ դը’Էրլանժեի, լիբրետոն՝ Բորիս Կոխնոյի) ներկայացվել է 1935 թվականի հուլիսի 18-ին Քովենթ-Գարդենի թագավորական թատրոնում։ Արքայադստեր դերակատարն էր Իրինա Բորոնովան, արքայազնինը՝ Դավիթ Լիշինը։ Բալետն Ավստրալիայում առաջին անգամ բեմադրվել է 1936 թվականի դեկտեմբերի 5-ին^[3]։

«Խոզարած արքայազնը» (իտալ.՝ Il Principe Porcaro) անվանումով օպերային ադապտացիան ստեղծել է Նինո Ռոտան 13 տարեկան հասակում։ Ռոս-օն-Սիում (Ուելս) բրիտանական միակ մշտական Harlequin Puppet Theatre տիկնիկային թատրոնը «Խոզարածը» Էրիկ Բռամելի ադապտացիայով բեմադրել է 1958 թվականին^[4]։ 1950-ական թվականներին խորհրդային կոմպոզիտոր Բորիս Չայկովսկին սյուիտ է գրել «Խոզարածը» ռադիոբեմադրության համար։

Պատմության հատվածներն օգտագործվել են Եվգենի Շվարցի «Մերկ թագավորը» բեմադրության մեջ։

Ծանոթագրություններ[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

↑ Opie 231
↑ Opie 230-1
↑ «Australia Dancing — Cent baisers, Les». Արխիվացված է օրիգինալից 2012 թ․ մարտի 20-ին. Վերցված է 2016 թ․ օգոստոսի 18-ին.
↑ «Harlequine Puppet Theater: The Repertoire». Արխիվացված է օրիգինալից 2014 թ․ դեկտեմբերի 12-ին. Վերցված է 2016 թ․ օգոստոսի 18-ին.