Լեռներ (լեռնային համակարգեր)
| Լեռներ | |
|---|---|
 | |
| Կազմված է | լեռնաշղթա |
Լեռներ (լեռնային համակարգեր), ցամաքի խիստ մասնատված մասեր են, որոնք հարակից հարթավայրերից զգալիորեն բարձրացած են 500 մետրով կամ ավելի։ Լեռները հարթավայրերից բաժանված են կա՛մ անմիջապես լանջի ստորոտով, կա՛մ նախալեռներով[1]։ Լեռները կարող են լինել գծային երկարաձգված կամ կամարաձև՝ զուգահեռ, վանդակավոր, շառավղային, փետաձև, էշելոնային կամ ճյուղավորված դիսեկցիոն ձևով։ Կան բարձր լեռներ (ավելի քան 2500 մետր բարձրության վրա), միջին լեռներ (800-2500) և ցածր լեռներ (մինչև 800)[2]։
Ընդհանուր բնութագիր
[խմբագրել | խմբագրել կոդը]եռները ձևավորվում են տեկտոնիկորեն ակտիվ տարածքներում։ Ըստ իրենց ծագման՝ լեռները լինում են տեկտոնական, էրոզիոնային և հրաբխային։ Կախված երկրակեղևի դեֆորմացիաների բնույթից, տեկտոնական լեռները բաժանվում են ծալովի, բլոկների և ծալովի բլոկների։
Լեռնային համակարգերը զբաղեցնում են Ասիայի մակերեսի 64%-ը, Հյուսիսային Ամերիկայի 36%-ը, Եվրոպայի 25%-ը, Հարավային Ամերիկայի 22%-ը, Ավստրալիայի 17%-ը և Աֆրիկայի 3%-ը։ Ընդհանուր առմամբ, երկրագնդի մակերեսի 24%-ը լեռնային է։ Բոլոր մարդկանց 10%-ը ապրում է լեռներում։ Երկրագնդի գետերի մեծ մասը սկիզբ է առնում լեռներից։
Լեռները սովորաբար սահմանափակվում են նախալեռներով, որոնք կազմում են դրանց հիմքը։ Ունեն տարբեր տեսակի ջրբաժաններ (լեռնաշղթաներ, գագաթներ, հարթեցման մակերեսներ)։ Լեռնային լճերը հանդիպում են միջլեռնային իջվածքներում և հովիտներում։
Լեռնայի ռելիեֆի ձևեր
[խմբագրել | խմբագրել կոդը]Կախված լեռների զբաղեցրած տարածքից, դրանց կառուցվածքից և տարիքից՝ առանձնանում են․
- կարճ երկարության մեկուսացված վերելքներ, այսպես կոչված՝ կղզու լեռներ (օրինակ, Խիբինի )
- լեռնային խմբեր
- լեռնաշղթաներ - լեռնային երկրների հատվածներ, որոնք գտնվում են քիչ թե շատ մեկուսացված և ունեն մոտավորապես նույն երկարությունը և լայնությունը (օրինակ, Մոնբլանը Ալպերում)։ Տարբերվում են համեմատաբար թույլ մասնատվածությամբ, լեռնային երկրի հարևան լեռնաշղթաներից առանձնացված են լայն և խոր հովիտներով.
- լեռնաշղթաները մեծ գծային երկարաձգված ռելիեֆային բարձունքներ են, որոնց գագաթին հատվում են հստակ սահմանված լանջերը։ Ամենամեծ բարձրության կետերը կազմում են լեռնաշղթայի գագաթը ՝ երկայնական ուղղությամբ ձգվող գիծ, որը լեռնաշղթան բաժանում է երկու լանջերի և ծառայում որպես ջրբաժան (հարակից գետերի ավազանները բաժանող գիծ)
- լեռնային համակարգեր - լեռներ, որոնք միավորված են տարածքային առումով, ունեն ընդհանուր ծագման պատճառ և ունեն մորֆոլոգիական միասնություն.
- լեռնային երկրներ
- լեռնային գոտիներ - լեռնային ռելիեֆի դասակարգման ամենամեծ միավորը, մի քանի լեռնային համակարգեր են, որոնք ձգվում են մեկ (պինդ կամ ընդհատվող) շերտի մեջ։ Սա ներառում է, օրինակ, Ալպյան-Հիմալայան լեռնային գոտին (ձգվում է Արևմտյան Եվրոպայից մինչև Ասիայի հարավ-արևելյան ծայրը) և Անդ-Կորդիլերա լեռնային գոտին, որը ձգվում է Հյուսիսային և Հարավային Ամերիկայի արևմտյան եզրերով։
Ծանոթագրություններ
[խմբագրել | խմբագրել կոդը]- ↑ Иностранцев А. А. (1890–1907). «Горы». Բրոքհաուզի և Եֆրոնի հանրագիտական բառարան: 86 հատոր (82 հատոր և 4 լրացուցիչ հատորներ). Սանկտ Պետերբուրգ.
{{cite book}}: CS1 սպաս․ location missing publisher (link) - ↑ Лукашов А. А. Горы // Большая российская энциклопедия / Председатель науч.-ред. совета Ю. С. Осипов. — М.: «Большая Российская энциклопедия», 2007. — Т. 7. — С. 499. — ISBN 978-5-85270-337-8
Հղումներ
[խմբագրել | խմբագրել կոդը]- Под редакцией К. Н. Паффенгольца и др. Гор высотное разделение // Геологический словарь: в 2-х томах. — М.: Недра. — 1978.