Իգուանոդոնտներ

Թագավորություն	Կենդանիներ
Տիպ	Քորդավորներ
Դաս	Սողուններ
Վերնակարգ	Դինոզավրեր
Կարգ	Մողեսներ
Ենթակարգ	Թռչնակոնքավներ
Ինֆրակարգ	Օրնիպոդներ
Ցեղ	Զաուրոպոդներ
Տեսակ	Կորիզավոր

Լատիներեն անվանում

Iguanodontia

Հոմանիշներ

Պատկերներ
Վիքիպահեստում

Իգուանոդոնտներ (լատին․՝ Iguanodontia), նախայուրային և վաղ կավճային դարաշրջանի օրնիտապոնդների խմբի դինոզավրեր, որոնք ապրել են մայրցամաքներում մոտ 164—65,5 միլիոն տարի առաջ։

Էվոլյուցիա[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Իգուանոդոնտների քարացածության վիճակը հայտնի է յուրային դարաշրջանից, սակայն կավճային դարաշրջանի ժամանակ նրանք միանգամից, հաջողությամբ մերվեցին խոտակերությանը և ցրվեցին ամբողջ աշխարհով։ Ներկայումս, արդեն գույություն ունի երկար տաքսոնների ցուցակ «առաջադեմ» իգուանոդոնտների մասին, որը վերաբերում է վաղ Ասիայում տարածված կավճային դարաշրջանի այս խմբերին։ Այդ խմբերի բազմազանությունը և առատությունը հնարավորություն է տալիս ենթադրել, որ իգուանոդոնտները առաջին անգամ հայտնվել են Ասիայում, այնուհետև տարածվել են ամբողջ աշխարհում^[1]։

Չնայած նրանց այդ տարածումը ամբողջ աշխարհում, նրանց մնացորդները հազվադեպ են հանդիպում Հյուսիսային Ամերիկայում։ Նրանք հիմնականում կենտրոնացված են Յուտայի նահանգում, որն ընդգրկում է 40 մլն տարվա էվոլյուցիա (օրինակ՝Hippodraco scutodens և Iguanacolossus fortis)^[2]:

Տաքսոնոմիա[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Iguanodontia-ների առաջին տաքսոնը առաջարկել է Dollo-ն 1888 թվականին։ Մինչև հիմա բոլորի կողմից ընդունված տաքսոն չկա։ Իգուանոդոնտները հաճախ նշված են Ornithopoda-ների ամենատարածված ինֆրակարգում, թեև Բենտոնի (2004) ցուցակում դրա մասին նշված չէ։ Ավանդաբար, իգուանոդոնտները խմբավորված են եղել Iguanodontoidea-ների ենթաընտանիքի և Iguanodontidae-ների ընտանիքի մեջ։ Այնուամենայնիվ, ֆիլոգենետիկական ուսումնասիրությունները ցույց են տալիս, որ արդեն ավանդական դարձած «Իգուանոդոնտներ»-ները հանդես են գալիս պարաֆիլետական խումբ, որոնք հանդրազավիդների առաջնային խումբն է («Բադակտուց դինոզավրեր»)։ Այսպիսի խմբերը, ինչպիսին է իգուանոդոնտները, դեռ երբեմն օգտագործվում են գիտական հանրագիտարանում որպես անաստիճան գանձեր^[3], թեկուզ և ավանդական «իգուանոդոնտները» ընդգրկվել են ավելի ընդգրկուն Hadrosauroidea-ների խմբի մեջ։

Այն ներառում է մի քանի խմբեր.

Ankylopollexia, «Iguanodontia» խմբի ներկայացուցիչներից մեկը, որը ներառում է երկու տեսակի դինոզավրեր՝
- Styracosterna, թռչնակոնքավորների խմբի դինոզավր, որն ապրել է յուրային չ կավճային դարաշրջաններում բոլոր մայրցամաքներում, բացառությամբ Անտարկտիդայից, ինչպես նաև Camptosauridae-ները։
Dryomorpha, Iguanodontia խմբի ներկայացուցիչ, որը ներառվում է Dryosauridae-ների ընտանիքին։

Տաքսոնոմիա[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

A simplified cladogram of Iguanodontia, drawn after Norman (2004)^[4]

Ինֆրակարգ։ Օրնիպոդներ (Ornithopoda)

Խումբ։ Iguanodontia
- Albisaurus albinus
- Barilium
- Bihariosaurus
- Muttaburrasaurus
- Osmakasaurus
- Proplanicoxa
- Sellacoxa
- Tenontosaurus
- Ընտանիք։ Rhabdodontidae
  - Mochlodon
  - Rhabdodon
  - Zalmoxes
- Խումբ։ Dryomorpha
  - Ընտանիք։ Dryosauridae
    - ?Callovosaurus
    - Dryosaurus
    - Planicoxa
    - Valdosaurus
- Խումբ։ Ankylopollexia
  - Ընտանիք։ Camptosauridae
    - Camptosaurus
    - Cumnoria
    - Draconyx
  - Խումբ։ Styracosterna
    - Տեսակ։ Dakotadon
    - Տեսակ։ Hippodraco
    - Տեսակ։ Hypselospinus
    - Տեսակ։ Iguanacolossus
    - Տեսակ։ Kukufeldia
    - Տեսակ։ Lanzhousaurus
    - Տեսակ։ Lurdusaurus
    - Տեսակ։ Uteodon
    - Խումբ։ Hadrosauriformes
      - Տեսակ։ Dollodon
      - Տեսակ։ Xuwulong
      - Ընտանիք։ Hadrosauroidea
      - Ընտանիք Iguanodontoidea*
        Altirhinus
        
        Bolong
        
        Delapparentia
        
        Lurdusaurus
        
        Lanzhousaurus
        
        Mantellisaurus
        
        Խումբ։ Euiguanodontia
        Macrogryphosaurus
        
        Talenkauen
        
        Ընտանիք։ Iguanodontidae
        Iguanodon
        
        Amblydactylus
        
        Gypsichnites
        
        Hadrosauropodus
        
        Iguanodontipus
        
        Ornithopodichnus
        
        Sinoichnites
        
        Sousaichnium

Ներկայացուցիչների դիագրամ[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Պատկերված դիագրամը ստեղծել է Էնդրյու Մաք Դոլնդը իր կոլեգաների հետ 2011 թվականին^[5].

Iguanodontia

Uteodon

	Hippodraco

	Theiophytalia

	Iguanodon

	Mantellisaurus

	Ouranosaurus

	Hadrosauroidea

Ծանոթագրություններ[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

↑ Buffetaut, E. & Suteethorn, V., 2011, «A new iguanodontian dinosaur from the Khok Kruat Formation (Early Cretaceous, Aptian) of northeastern Thailand», Annales de Paléontologie.
↑ "Horse Dragon, " Colossus Dinosaurs Found in Utah
↑ J. I. Ruiz-Omeñaca. (2011) «Delapparentia turolensis nov. gen et sp., un nuevo dinosaurio iguanodontoideo (Ornithischia: Ornithopoda) en el Cretácico Inferior de Galve.» Estudios Geológicos (advance online publication) doi:10.3989/egeol.40276.124
↑ Norman David B. (2004)։ «Basal Iguanodontia»։ in Weishampel, D.B., Osmólska, H., and Dodson, P. (eds.)։ The Dinosauria։ Berkeley: University of California Press։ էջեր 413–437։ ISBN 0-520-24209-2
↑ Andrew T. McDonald (2011)։ «The taxonomy of species assigned to Camptosaurus (Dinosauria: Ornithopoda)»։ Zootaxa 2783: 52–68

[1] Buffetaut, E. & Suteethorn, V., 2011, «A new iguanodontian dinosaur from the Khok Kruat Formation (Early Cretaceous, Aptian) of northeastern Thailand», Annales de Paléontologie.

[2] "Horse Dragon, " Colossus Dinosaurs Found in Utah

[3] J. I. Ruiz-Omeñaca. (2011) «Delapparentia turolensis nov. gen et sp., un nuevo dinosaurio iguanodontoideo (Ornithischia: Ornithopoda) en el Cretácico Inferior de Galve.» Estudios Geológicos (advance online publication) doi:10.3989/egeol.40276.124

[DBN04-4] Norman David B. (2004)։ «Basal Iguanodontia»։ in Weishampel, D.B., Osmólska, H., and Dodson, P. (eds.)։ The Dinosauria։ Berkeley: University of California Press։ էջեր 413–437։ ISBN 0-520-24209-2

[McDonald-5] Andrew T. McDonald (2011)։ «The taxonomy of species assigned to Camptosaurus (Dinosauria: Ornithopoda)»։ Zootaxa 2783: 52–68

[1]

[2]

[3]

[4]

[5]