Էմիլ Բորել

Էմիլ Բորել;
Ծնվել է	հունվարի 7, 1871[…]
Ծննդավայր	Սենտ Աֆրիք կամ Լիոն
Մահացել է	փետրվարի 3, 1956[…] (85 տարեկան)
Մահվան վայր	Փարիզ
Գերեզման	Q66225590?
Քաղաքացիություն	Ֆրանսիա
Կրթություն	Բարձրագույն նորմալ դպրոց և Լյուդովիկոս Մեծի լիցեյ
Կոչում	Սոֆիայի համալսարանի պատվավոր դոկտոր
Երկեր	Heine–Borel theorem?, Borel algebra?, Borel summation?, Borel–Cantelli lemma?, Borel measure?, Borel hierarchy?, Borel–Kolmogorov paradox?, Borel–Carathéodory theorem?, Borel conjecture?, Borel subgroup?, Borel distribution? և Borel isomorphism?
Մասնագիտություն	մաթեմատիկոս, քաղաքական գործիչ, համալսարանի դասախոս, Ֆրանսիական դիմադրության մարտիկ, էսպերանտիստ և հետազոտող
Աշխատավայր	Փարիզի համալսարան և Լիլի համալսարան
Ամուսին	Camille Marbo?
Զբաղեցրած պաշտոններ	Q59710810?, French Navy minister?, նախագահ և նախագահ
Կուսակցություն	Հանրապետական, ռադիկալև ռադիկալ-սոցիալիստական կուսակցություն
Պարգևներ և ; մրցանակներ	CNRS ոսկե մեդալ Համաշխարհային էսպերանտո-միության պատվավոր անդամ Պոնսելեյի պարգև Մաթեմատիկական գիտությունների գլխավոր մրցանակ և Պեկոյի կուրս
Անդամություն	Ֆրանսիական գիտությունների ակադեմիա, Սանկտ Պետերբուրգի գիտությունների ակադեմիա, Շվեդիայի թագավորական գիտությունների ակադեմիա, Ռումինական ակադեմիա, Լինչեի ազգային ակադեմիա, Ռուսաստանի գիտությունների ակադեմիա և Թուրինի գիտությունների ակադեմիա
	Émile Borel (mathematician) Վիքիպահեստում

Ֆելիքս Էդուարդ Ջասթին Էմիլ Բորել (հունվարի 7, 1871(1871-01-07)^[1]^[2]^[3]^[…], Սենտ Աֆրիք^[4]^[5] և Լիոն - փետրվարի 3, 1956(1956-02-03)^[4]^[1]^[2]^[…], Փարիզ^[4]^[5]), ֆրանսիացի մաթեմատիկոս^[9] և քաղաքական գործիչ: Որպես մաթեմատիկոս, Էմիլ Բորելը հայտնի էր չափումների և հավանականությունների տեսության ոլորտում իր հիմնարար աշխատանքներով։

Կենսագրություն

Ֆելիքս Էդուարդ Ջասթին Էմիլ Բորելը ծնվել է Ավերոնի Սենթ Աֆրիքում, հովվի ընտանիքում^[10]: Էմիլ Բորելը հաճախել է Սենթ Բարբ քոլեջը և Լուի-Լեգրանի ճեմարանը՝ նախքան բարձրագույն միջնակարգ դպրոց և պոլիտեխնիկական դպրեց դիմելը: Ֆելիքս Էդուարդ Ջասթին Էմիլ Բորելը ավարտել է երկու դպրոցները և որոշել է ընդունվել բարձրագույն հաստատություն 1889 թվականին։ Նույն թվականին Էմիլ Բորելը դարձավ նաև ամենամյա ազգային մաթեմատիկական մրցույթի հաղթող։ 1892 թվականին համալսարանն ավարտելուց հետո Էմիլ Բորելը հանձնեց քաղաքացիական ծառայության մրցակցային քննությունը և զբաղեցրեց գյուղատնտես պրոֆեսորի պաշտոնը: Նրա դիսերտացիան, որը լույս է տեսել 1893 թվականին, կոչվում էր ֆունկցիաների տեսության որոշ կետերի մասին։ Նույն թվականին Ֆելիքս Էդուարդ Ջասթին Էմիլ Բորելը սկսեց իր քառամյա աշխատանքը որպես դասախոս Լիլի համալսարանում: Այդ ընթացքում Ֆելիքս Էդուարդ Ջասթին Էմիլ Բորելը հրատարակեց 22 գիտական աշխատանք։ 1897 թվականին Ֆելիքս Էդուարդ Ջասթին Էմիլ Բորելը վերադարձավ բարձրագույն դպրոց և նշանակվեց ֆունկցիաների տեսության ամբիոնի դեկան, որը զբաղեցնում էր մինչև 1941 թվականը^[11]:

1901 թվականին Բորելն ամուսնացավ իր գործընկեր Պոլ Էմիլ Ապելի դստեր՝ 17-ամյա Մարգարիտայի հետ: Ավելի ուշ Ֆելիքս Էդուարդ Ջասթին Էմիլ Բորելը, Կամիլ Մարբո կեղծանունով, գրեց ավելի քան 30 վեպ: Բորելը մահացավ Փարիզում 1956 թվականի փետրվարի 3-ին^[11]:

Աշխատանք

Ռենե-Լուի Բարի և Անրի Լեբեգի հետ միասին Էմիլ Բորելը չափման տեսության և հավանականությունների տեսության մեջ դրա կիրառման նվիրյալներից մեկն էր: Ֆելիքս Էդուարդ Ջասթին Էմիլ Բորելի անունով է կոչվում Բորելի բազմության հասկացությունը։ Նրա հավանականությունների տեսության գրքերից մեկում ներկայացվել է մի զվարճալի մտքի փորձ, որը մտել է ժողովրդական մշակույթ և կոչվում է անսահման կապիկի թեորեմ կամ նման այլ բան: Ֆելիքս Էդուարդ Ջասթին Էմիլ Բորելը հրատարակեց նաև մի շարք հոդվածներ (1921-1927 թվականներին), որոնցում առաջին անգամ սահմանեց ռազմավարական խաղերը^[12]: Ջոն ֆոն Նեյմանը դեմ էր առաջնահերթությունների այս բաշխմանը 1953 թվականին հրապարակված Էկոնոմետրիկա ամսագրին ուղղված նամակում, որտեղ նա պնդում էր, որ Բորելը չի կարող սահմանել ռազմավարական խաղերը, քանի որ նա մերժում էր մինիմաքսի թեորեմը^[13]:

1900 թվականների սկզբին վիճակագրական վարկածի ստուգման զարգացման հետ մեկտեղ առաջարկվեցին տարբեր պատահական թեստեր: Երբեմն պնդվում էր, որ դրանք ինչ-որ ընդհանուր նշանակություն ունեն, բայց դրանք հիմնականում դիտվում էին որպես պարզ գործնական մեթոդներ: 1909 թվականին Բորելը ձևակերպեց այն գաղափարը, որ պատահականորեն ընտրված թվերը՝ ելնելով դրանց իմաստից, գրեթե միշտ նորմալ են, և թվերի տեսքով բացահայտ կոնստրուկցիաների միջոցով նորմալ թվեր ստանալը բավականին պարզ գործընթաց է^[14]:

1913 և 1914 թվականներին Էմիլ Բորելը բացատրական աշխատանքի միջոցով կամրջեց հիպերբոլիկ երկրաչափության և հարաբերականության հատուկ տեսության միջև եղած անջրպետը։ Օրինակ, Ֆելիքս Էդուարդ Ջասթին Էմիլ Բորելի գիրքը վերնագրված՝ Որոշ ֆիզիկական տեսությունների երկրաչափական ներածություն^[15], նկարագրում է պտույտները որպես վերափոխումներ, որոնք հիպերբոլը կայուն են թողնում այնպես, ինչպես շրջանագիծը պտտման կենտրոնի շուրջը:

1922 թվականին Ֆելիքս Էդուարդ Ջասթին Էմիլ Բորելը հիմնադրել է ֆրանսիական վիճակագրության ամենահին դպրոցը՝ Փարիզի վիճակագրության ինստիտուտը։ Այնուհետև 1928 թվականին Էմիլ Բորելը դարձել Է Փարիզի Անրի Պուանկարեի ինստիտուտի հիմնադիրներից մեկը։

Քաղաքական կարիերա

1920-ական, 1930-ական եւ 1940-ական թվականներին Ֆելիքս Էդուարդ Ջասթին Էմիլ Բորելը ակտիվորեն զբաղվել է քաղաքականությամբ: 1924-1936 թվականներին Ֆելիքս Էդուարդ Ջասթին Էմիլ Բորելը եղել է պատգամավորների պալատի անդամ^[16]: 1925 թվականին Էմիլ Բորելը ռազմածովային նավատորմի նախարար էր, աշխատում էր մաթեմատիկոս Պոլ Պենլևի աշխատասենյակում։ Երկրորդ համաշխարհային պատերազմի ժամանակ Էմիլ Բորելը ֆրանսիական դիմադրության շարժման անդամ էր ։

Կոչումներ

Բացի Փարիզի Անրի Պուանկարեի ինստիտուտում պատկերված Կենտրոնական ժպիտից և լուսնի խառնարանից, նրա անունով են կոչվում հետևյալ մաթեմատիկական հասկացությունները՝

Բորելի Հանրահաշիվ,
Լեմմա Բորել,
Բորելի մեծ թվերի օրենք,
Բորելի չափ,
Բորել-Կոլմոգորովի պարադոքս,
Լեմմա Բորել–Կանտելլի,
Բորել-Կարատեոդորիի թեորեմ,
Հայնե-Բորելի թեորեմ,
Բորելի թեորեմ դետերմինիզմի մասին,
Բորելի ճիշտ գործընթացը,
Բորելի Հավաքածուն,
Բորելի ամփոփումը,
Բորելի բաշխում,
Խիստ միջոցի զրոների հավաքածու / Բորելի վարկած]՝ խիստ միջոցի զրոների հավաքածույի մասին (չշփոթել Բորելի վարկածի հետ, որն անվանվել է Արման Բորելի անունով։

1938 թվականին իր հավանականության տեսության կիրառությունները մոլախաղերի համար էլեկտրոնային գրքում Բորելը նկարագրել է պոկերի մոդելը^[17]:

1950 թվականին Բորելը պարգևատրվել է ամրության մեդալով^[11]:

Աշխատանքներ

Մի քանի դիտողություններ ֆունկցիաների տեսության վերաբերյալ (դոկտորական ատենախոսություն, 1894 թվական),
Թվերի տեսության և բարձրագույն հանրահաշվի ուսումնասիրության ներածություն (1895 թվական),
Ֆունկցիաների տեսության դասընթաց (1898 թվական),
Դասընթաց ուժային շարքերում (1900 թվական),
Դասընթաց տարբեր շարքերում (1901 թվական),
Դասընթաց դրական անդամներով շարքերով (1902 թվական),
Դասընթաց մերոմորֆ գործառույթների վերաբերյալ (1903 թվական),
Աճի տեսության դասընթաց Փարիզի բնական գիտությունների ֆակուլտետում (1910 թվական),
Դասընթաց իրական փոփոխականի ֆունկցիաների և բազմանդամ շարքերի զարգացման վերաբերյալ (1905 թվական),
Դեպք (1914 թվական),
Երկրաչափական ներածություն որոշ ֆիզիկական տեսությունների (1914 թվական),
Դասընթաց միատարր մոնոգեն ֆունկցիաների կոմպլեքս փոփոխականի վերաբերյալ (1917 թվական),
Բնական գիտություններում մեթոդի մասին (1919 թվական),
Տարածություն և ժամանակ (1921 թվական),
"Խաղերի տեսություն և ինտեգրալ հավասարումներ ձախաչափական միջուկով (1921 թվական),
Ֆունկցիաների տեսության մեթոդներն ու խնդիրները (1922 թվական),
Տարածություն և ժամանակ (1922 թվական),
Տրակտատ հավանականությունների հաշվարկման և դրա կիրառությունների մասին (1924-1934 թվականներ),
Հավանականությունների տեսությունի կիրառումը խաղամոլության նկատմամբ (1938 թվական),
Հավանականության հաշվարկման սկզբունքներ և դասական բանաձևեր (1925 թվական),
Հավանականությունների գործնական և փիլիսոփայական իմաստները (1939 թվական),
Պայմանագրային կամրջի մաթեմատիկական տեսություն բոլորի համար (1940 թվական)
Խաղը, բախտը և ժամանակակից գիտական տեսությունները (1941 թվական),
Հավանականություններ և կյանք (1943 թվական),
Մեխանիկայի էվոլյուցիան (1943 թվական),
Անսահմանության պարադոքսները (1946 թվական),
Բազմությունների տեսության տարրեր (1949 թվական),
Հավանականություն և վավերականություն (1950 թվական),
Անհասանելի թվեր (1952 թվական),
Մտացածին և իրական մաթեմատիկայում և ֆիզիկայում (1952 թվական),
Էմիլ Բորելի ամբողջական ստեղծագործությունները (1972 թվական)

Հոդվածներ

(fr) "La science est-elle responsable de la crise mondiale?", գիտական սինթեզի միջազգային հանդես, 51, 1932, էջ 99-106:
(fr) "La science dans une société socialiste", գիտական սինթեզի միջազգային հանդես, 31, 1922, էջ 223-228:
(fr) "Le continu mathématique et le continu physique", գիտական հանդես, 6, 1909, էջ 21-35:

Ծանոթագրություններ

↑ ^1,0 ^1,1 ^1,2 ^1,3 ^1,4 Bibliothèque nationale de France data.bnf.fr (ֆր.): տվյալների բաց շտեմարան — 2011.
↑ ^2,0 ^2,1 ^2,2 ^2,3 ^2,4 Մակտյուտոր մաթեմատիկայի պատմության արխիվ — 1994.
↑ ^3,0 ^3,1 Sycomore (ֆր.) / Assemblée nationale
↑ ^4,0 ^4,1 ^4,2 ^4,3 ^4,4 ^4,5 ^4,6 ^4,7 ^4,8 Борель Эмиль // Большая советская энциклопедия (ռուս.): [в 30 т.] / под ред. А. М. Прохорова — 3-е изд. — М.: Советская энциклопедия, 1969.
↑ ^5,0 ^5,1 ^5,2 ^5,3 ^5,4 ^5,5 ^5,6 www.accademiadellescienze.it (իտալ.)
↑ https://www.tombes-sepultures.com/crbst_2031.html
↑ https://www.cnrs.fr/fr/talents/cnrs?medal=38
↑ https://www.cnrs.fr/fr/personne/emile-borel
↑ Émile Borel's biography – Université Lille Nord de France
↑ McElroy, Tucker (2009). A to Z of Mathematicians. Infobase Publishing. էջ 46. ISBN 978-1-4381-0921-3.
↑ ^11,0 ^11,1 ^11,2 Chang, Sooyoung (2011). Academic Genealogy of Mathematicians. World Scientific. էջ 107. ISBN 978-981-4282-29-1.
↑ "Émile Borel," Encyclopædia Britannica
↑ von Neumann, J.; Fréchet, M. (1953). «Communication on the Borel Notes». Econometrica. 21 (1): 124–127. doi:10.2307/1906950. ISSN 0012-9682. JSTOR 1906950.
↑ Harman, Glyn (2002), «One hundred years of normal numbers», in Bennett, M. A.; Berndt, B. C.; Boston, N.; Diamond, H. G.; Hildebrand, A. J.; Philipp, W. (eds.), Surveys in Number Theory: Papers from the Millennial Conference on Number Theory, A K Peters, էջեր 57–74, MR 1956249
↑ Émile Borel (1914) Introduction Geometrique à quelques Théories Physiques, Gauthier-Villars, link from Cornell University Historical Math Monographs
↑ «Émile Borel | French mathematician | Britannica». www.britannica.com (անգլերեն). Վերցված է 2023-03-12-ին.
↑ Émile Borel and Jean Ville. Applications de la théorie des probabilités aux jeux de hasard. Gauthier-Vilars, 1938

Michel Pinault, Emile Borel, une carrière intellectuelle sous la 3ème République, Paris, L'Harmattan, 2017. Voir : michel-pinault.over-blog.com

[_1477d07695c782fe-1] 1,0 ^1,1 ^1,2 ^1,3 ^1,4 Bibliothèque nationale de France data.bnf.fr (ֆր.): տվյալների բաց շտեմարան — 2011.

[_1bf853cc18c27493-2] 2,0 ^2,1 ^2,2 ^2,3 ^2,4 Մակտյուտոր մաթեմատիկայի պատմության արխիվ — 1994.

[_b4847ccaaf6ed227-3] 3,0 ^3,1 Sycomore (ֆր.) / Assemblée nationale

[_fa67a1c4eac44c11-4] 4,0 ^4,1 ^4,2 ^4,3 ^4,4 ^4,5 ^4,6 ^4,7 ^4,8 Борель Эмиль // Большая советская энциклопедия (ռուս.): [в 30 т.] / под ред. А. М. Прохорова — 3-е изд. — М.: Советская энциклопедия, 1969.

[_ab0ebfddc55c3d44-5] 5,0 ^5,1 ^5,2 ^5,3 ^5,4 ^5,5 ^5,6 www.accademiadellescienze.it (իտալ.)

[_d4cd8712f511040b-6] ttps://www.tombes-sepultures.com/crbst_2031.html

[_791a8ad7675eb57b-7] ttps://www.cnrs.fr/fr/talents/cnrs?medal=38

[_b467c164a16e0ec3-8] ttps://www.cnrs.fr/fr/personne/emile-borel

[9] Émile Borel's biography – Université Lille Nord de France

[McElroy_2009-10] McElroy, Tucker (2009). A to Z of Mathematicians. Infobase Publishing. էջ 46. ISBN 978-1-4381-0921-3.

[Chang_2011-11] 11,0 ^11,1 ^11,2 Chang, Sooyoung (2011). Academic Genealogy of Mathematicians. World Scientific. էջ 107. ISBN 978-981-4282-29-1.

[12] "Émile Borel," Encyclopædia Britannica

[13] von Neumann, J.; Fréchet, M. (1953). «Communication on the Borel Notes». Econometrica. 21 (1): 124–127. doi:10.2307/1906950. ISSN 0012-9682. JSTOR 1906950.

[14] Harman, Glyn (2002), «One hundred years of normal numbers», in Bennett, M. A.; Berndt, B. C.; Boston, N.; Diamond, H. G.; Hildebrand, A. J.; Philipp, W. (eds.), Surveys in Number Theory: Papers from the Millennial Conference on Number Theory, A K Peters, էջեր 57–74, MR 1956249

[15] Émile Borel (1914) Introduction Geometrique à quelques Théories Physiques, Gauthier-Villars, link from Cornell University Historical Math Monographs

[16] «Émile Borel | French mathematician | Britannica». www.britannica.com (անգլերեն). Վերցված է 2023-03-12-ին.

[17] Émile Borel and Jean Ville. Applications de la théorie des probabilités aux jeux de hasard. Gauthier-Vilars, 1938

[1]

[2]

[3]

[4]

[5]

[6]

[7]

[8]

[9]

[10]

[11]

[12]

[13]

[14]

[15]

[16]

[17]