Գնդիկ Բոքոնիկ (հեքիաթ)

';
Տեսակ	հեքիաթային սյուժե
Բնագիր լեզու	ռուսերեն, ուկրաիներեն և բելառուսերեն
Կերպարներ	Գնդիկ Բոքոնիկ
	Kolobok

«Գնդիկ Բոքոնիկ» (ռուս.՝ Колобо́к), սլավոնական (ռուսների, սերբերի, խորվաթների, բոլգարների, սլովենացիների) կուտակային հեքիաթների սյուժե, որը կառուցված է կրկնվող միջադեպերի սրացման վրա։

Հեքիաթները հայտնի են նաև բալթյան, սկանդինավյան, գերմանական ժողովուրդների բանահյուսության մեջ, ինչպես նաև ուզբեկերենում և թաթարերենում։ Ռուսական տարբերակներից հայտնի են 16-ը, ուկրաինական 8-ը, բելառուսական 5-ը։ Արևմտաեվրոպական ժողովուրդներն ունեն տարբերակներ, որոնք էապես տարբերվում են արևելյան սլավոնականներից, օրինակ՝ կարկանդակի մասին, որը փախել է երեք աղջիկներից, որոնք ժամանակին չեն հանել այն ջեռոցից։ Հեքիաթում կրկնվող երգը և շարադրանքի ռիթմիկ կառուցվածքը բնորոշ է ռուսական, ուկրաինական և բելառուսական հեքիաթներին^[1]։

Հեքիաթային սյուժեների ցուցիչում նշված է AT 2025 (АА *296) համարի տակ։ «Գնդիկ Բոքոնիկ» («փախած նրբաբլիթ»^[2])․ գլխավոր հերոսը փախչում է ծերուկից, պառավից, գայլից, արջից և այլն^[3]։ Ամերիկական անալոգն է «Անուշահացե մարդուկը» (The Gingerbread Man), անգլերեն անալոգն է «Ջոնի պոնչիկ» (Johnny-Cake)։

Հայտնի է հեքիաթի հեղինակային տարբերակը Կոնստանտին Ուշինսկու մշակման մեջ։

Հաճախ ռուս, ուկրաինացի և բելառուս երեխաների ծանոթությունը հայրենի բանահյուսության մեջ սկսվում է հենց այս հեքիաթից^[4]։

Սյուժե[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Ժամանակին ապրում էր մի ծերունի իր պառավի հետ։ Մի անգամ ծերունին պառավին խնդրում է թխել գնդիկ բոքոնիկ։ Ալյուր չկա, բայց պառավը թափ է տալիս տուփը, սրբեց տակառը և խմոր հունցեց։ Թխվեց կարմրագույն գնդիկ բոքոնիկ։ Պառավը այն դրեց պատուհանագոգին, որպեսզի հովանա։ Գնդիկ Բոքոնիկը արագ հոգնում է պատուհանագոգին նստելուց ու թռչում այդտեղից և փախչում։ Արահետով գլորվում է դեպի անտառ։ Անտառում առաջինը հանդիպում է նապաստակին, որն ասաց․ «Գնդիկ Բոքոնիկ, Գնդիկ Բոքոնիկ, ես քեզ կուտեմ»։ Բայց Գնդիկ Բոքոնիկն առաջարկում է․ «Մի կեր ինձ, ես քո համար երգ կերգեմ», երգում է նապաստակի համար մի երգ, որը պատմում էր թե ինչպես նրան թխեց պառավը և ինչպես նա փախավ տատիկից և պապիկից։ Եվ շարունակեց գլորվել արահետով։ Ճանապարհին նա հանդիպում է գայլին և արջին։ Նրանք նույնպես ուզում էին ուտել Գնդիկ Բոքոնիկին, բայց նա յուրաքանչյուրի համար երգում էր իր երգը և փախչում։ Բայց Գնդիկ Բոքոնիկը հանդիպում է խորամանկ աղվեսին։ Նրա համար նույնպես երգում է և արդեն ուզում էր գլորվել, բայց ճարպիկ աղվեսը խաբում է նրան։ Գովեց Գնդիկ Բոքոնիկին և դժգոհում, որ վատ է լսում՝ խնդրելով նրան նստել իր դնչին և նորից երգել երգը։ Գնդիկ Բոքոնիկը ուրախանում է, որ իր երգը դուր է եկել աղվեսին, ու թռչում նստում է նրա դնչին։ Հենց այդտեղ աղվեսը կուլ է տալիս նրան։

Էկրանիզացիա[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Հեքիաթի հիման վրա ստեղծվել են մի շարք մուլտֆիլմեր.

«Գնդիկ Բոքոնիկ»՝ ձեռքով նկարված մուլտֆիլմ, Սոյուզմուլտֆիլմ, 1936 թվական
«Գնդիկ Բոքոնիկ»՝ տիկնիկային մուլտֆիլմ, Սոյուզմուլտֆիլմ, 1956 թվական
«Գնդիկ Բոքոնիկի մասին հեքիաթ»՝ տիկնիկային մուլտֆիլմ հեքիաթի մոտիվներով, «Սոյուզմուլտֆիլմ», 1969 թվական
Շատ հին հեքիաթ՝ տիկնիկային մուլտֆիլմ, «Կիևնուչֆիլմ», 1983 թվական^[5]
«Բարի գիշեր փոքրիկներ, Գնդիկ Բոքոնիկ»՝ տիկնիկային մուլտֆիլմ, ԽՍՀՄ պետական հեռուստառադիոհեռարձակման ընկերության մանկապատանեկան հաղորդումների գլխավոր խմբագրությունը, 1986 թվական
«Գնդիկ Բոքոնիկ, Գնդիկ Բոքոնիկ!..»՝ ձեռքով նկարված մուլտֆիլմ, ТО «Экран» ստուդիա, 1988 թվական
«Գնդիկ Բոքոնիկ»՝ Ալեքսանդրա Բուբնովայի ձեռքով նկարված մուլտֆիլմ, 1990 թվական
«Գնդիկ Բոքոնիկ»՝ ձեռքով նկարված մուլտֆիլմ «Классика», 2006 թվական
«Ժամանակակից Գնդիկ Բոքոնիկ»՝ ծաղրանմանական մուլտֆիլմ մեծերի համար, KuTstupid, 2011 թվական
«Գնդիկ Բոքոնիկ»՝ «Գոհարների լեռ» շարքի մուլտֆիլմ, «Пилот» ստուդիա, 2012 թվական

Ծանոթագրություններ[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

↑ Бараг Л. Г., Новиков Н. В. Примечания // Народные русские сказки А. Н. Афанасьева: В 3 т. — М.: Наука, 1984—1985. — (Лит. памятники). — Т. 1. — 1984. — С. 432—505.
↑ Чистов К. В. Сравнительный указатель сюжетов. Восточнославянская сказка. Л., 1979. Արխիվացված 2019-07-08 Wayback Machine
↑ Сюжет № AT 2025 Արխիվացված 2019-07-08 Wayback Machine // Русский фольклор XXXIII Материалы и исследования Արխիվացված 2018-05-07 Wayback Machine — СПб.: Наука, 2008
↑ Измайлова А. Б. Сказка в русской народной педагогике Արխիվացված 2020-01-10 Wayback Machine — Владимир: Изд-во ВлГУ, 2013 — ISBN 978-5-9984-0322-4 — С. 21
↑ «Очень старая сказка». Արխիվացված օրիգինալից 2019 թ․ հուլիսի 16-ին. Վերցված է 2019 թ․ հուլիսի 16-ին.

Գրականություն[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Сюжет № 2025. «Колобок» // Сравнительный указатель сюжетов. Восточнославянская сказка
Стекольникова Н. В. «Колобок», «Теремок» и другие. Кумулятивные сказки в их вариантах / Подготовка текстов, составление, вступительная статья и примечания Н. В. Стекольниковой. — Воронеж: Научная книга, 2008. — 400 с.
Лозовская Н. В. Многоязыковой проект: Варианты сказочного сюжетного типа AT 2025 «Колобок»
Толстой Н. И. Секрет Колобка // Толстой Н. И. Очерки славянского язычества. — М.: Индрик, 2003. — С. 469—472.
Цивьян Т. В. Роковой путь Колобка // Язык культуры: семантика и грамматика. — М., 2004. — С. 310—321.
Калабашка // Толковый словарь живого великорусского языка : в 4 т. / авт.-сост. В. И. Даль. — 2-е изд. — СПб. : Типография М. О. Вольфа, 1880—1882.

Արտաքին հղումներ[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Колобок. В интерпретациях разных писателей.

[1] Бараг Л. Г., Новиков Н. В. Примечания // Народные русские сказки А. Н. Афанасьева: В 3 т. — М.: Наука, 1984—1985. — (Лит. памятники). — Т. 1. — 1984. — С. 432—505.

[2] Чистов К. В. Сравнительный указатель сюжетов. Восточнославянская сказка. Л., 1979. Արխիվացված 2019-07-08 Wayback Machine

[3] Сюжет № AT 2025 Արխիվացված 2019-07-08 Wayback Machine // Русский фольклор XXXIII Материалы и исследования Արխիվացված 2018-05-07 Wayback Machine — СПб.: Наука, 2008

[4] Измайлова А. Б. Сказка в русской народной педагогике Արխիվացված 2020-01-10 Wayback Machine — Владимир: Изд-во ВлГУ, 2013 — ISBN 978-5-9984-0322-4 — С. 21

[5] «Очень старая сказка». Արխիվացված օրիգինալից 2019 թ․ հուլիսի 16-ին. Վերցված է 2019 թ․ հուլիսի 16-ին.

[1]

[2]

[3]

[4]

[5]