Բիաս (գետ)
| Բիաս | |
|---|---|
 | |
| Բնութագիր | |
| Երկարություն | 470 կմ |
| Ավազանի մակերես | 20 303 կմ² |
| Գետաբերանի տեղակայում | Սաթլեզ |
| Կոորդինատներ | |
| Հոսող հոսքեր | Parvati River?, Kali Bein? և Chakki River? |
| Երկրամաս | Հիմաչալ-Պրադեշ և Փենջաբ |
| Ջրահավաք | Ինդոսի ավազան |
.png) | |
Բիաս[1] (հինդի՝ ब्यास, Бьяс[2]; ա.-փենջ.` ਬਿਆਸ; ուրդու՝ بیاس; սանսկրիտ՝ विपाशा; անգլ.՝ Beas), կարևորությամբ երկրորդ գետն է Փենջաբիում, Սաթլեջի վտակն է. հինգ գետերից մեկն է, որոնցով Փենջաբին (հինգ գետերի շրջան) ստացել է իր անվանումը։ Մնացած վեց գետերի հետ (Սարասվատի, Սինդհու, Շատադրու, Վիտաստա, Պարուշնի, Ասիկնի) կազմում է վեդայական յոթ գետերի շրջան։ Գետը հոսում է Հիմալայներից Հնդկաստանի Կենտրոնական Հիմաչալ-Պրադեշ քաղաքում, հոսում է 470 կմ դեպի Սաթլեջ և միաձուլվում դրա հետ Հնդկական Փենջաբիում։
Ստուգաբանություն[խմբագրել | խմբագրել կոդը]
Գետը նաև անվանում են Արջիկուջա Վեդաներում կամ Վիպաշա հին հնդկական տեքստերում և Գիֆասիս հին հույների մոտ[3]։
Ժամանակակից Բիաս անունը հավանաբար առաջացել է սանսկրիտական Վիպաշ անվան փոփոխությունից։ Գետը կոչվում է վի-փաշա, սանսկրիտի փաշա բառից, այսինքն՝ առասպելը նրան կապում է Վասիխշտայի հետ։ Վասիշտան, սգալով 100 որդիների մահը, կապել է իրեն և ցատկել այդ գետը։ Բայց հենց նա ընկել է գետը, բոլոր կապերն արձակվել են, և նա չի մահացել։ Գետը երբեմն կոչում են նաև Վիպաշա Հիմաչալայում, հատկապես գիտնականները։
Գետը երևի կոչվում է Վյասա (Բ և Վ տառի փոփոխությունը և վերջավորությունների կրճատումը բնորոշ են Հյուսիսային հնդկական լեզուներին)՝ ի հիշատակ վեդական Վյասի, որը կոչում են գետի հովանավոր սուրբ և ասում են, որ նա ստեղծել է Վյաս Կունդ լճից[4]։
Աշխարհագրություն[խմբագրել | խմբագրել կոդը]
Գետը սկիզբ է առնում Հիմաչալ Պրադեշ նահանգի Ռոխթանգ Լա քաղաքից և միաձուլվում է Սաթլեջի հետ Հարիկե Պատանի մոտ՝ Փենջաբի Ամրիցարեից հարավ։ Սաթլեջը հոսում է Պակիստանի Փենջաբով և միանում Չինաբի հետ Ուչայի մոտ՝ Բահավալպուրի մոտ միաձուլվելով Փանջնադի հետ և վերջապես Մինտխանկոտի մոտ թափվում է Ինդ գետը։ Ռավիի, Բիասի (Վիպաշի) և Սաթլեջի (հայտնի է նաև որպես Շատադրու) ջրերը Հնդկաստանին են հատկացվել Հնդկաստանի և Պակիստանի միջև ստորագրված Ինդոսի ջրերի պայմանագրով։
- Գետի միջին հոսանքում գտնվում է Բիասի մեծ ջրամբարը և հիդրոէլեկտրակայանը (անգլ.՝ Pong Dam կամ անգլ.՝ Beas Dam) 31°58′16″ հս․. լ. 75°56′54″ ավ. ե.HGЯO։
- Վերին հոսանքում գետի վրա գտնվում է ջրամբար և հիդրոէլեկտրակայան (անգլ.՝ Pandoh Dam) 31°40′17″ հս․. լ. 77°04′01″ ավ. ե.HGЯO.
Պատմություն[խմբագրել | խմբագրել կոդը]
Գետը, որը հույներին հայտնի է որպես Հիֆասիս (հին հունարեն՝ Ὕφασις)[5], նշում է Ալեքսանդր Մակեդոնացու նվաճումների արևելյան սահմանը մ.թ.ա. 326 թվականին։
Ըստ Ռաջասեկհարի «Կավյամիմանսայի»[6]՝ Մահիպալա I-ի օրոք Գուրջար-Պրատիհարի թագավորության հողերը ընդարձակվել են դեպի հյուսիս-արևմուտքում գտնվող գետի վերին թեքությունը[7]։
Ծանոթագրություններ[խմբագրել | խմբագրել կոդը]
- ↑ Արտասահմանյան երկրների աշխարհագրական անվանումների բառարան / խմբ․ Ա․ Մ․ Կոմիկով. — 3֊րդ հրատարակություն. — Մոսկվա: Նեդրա, 1986. — С. 48.
- ↑ Инструкция по передаче на картах географических названий с хинди. — М.: ЦНИИГАиК, 1959. — С. 22.
- ↑ «Beas». dsal.uchicago.edu (անգլերեն). Արխիվացված օրիգինալից 2016 թ․ մարտի 3-ին. Վերցված է 2019 թ․ հունվարի 17-ին. The Imperial Gazetteer of India, v. 7, p. 138.
- ↑ Wasini Pandey, Bindhy The Upper Bias Basin // Geoenvironmental Hazards in Himalaya: Assessment and Mapping (the Upper Beas Basin). — Mittal Publications, 2002. — С. 58. — 430 с. — ISBN 978-8170998648 «Արխիվացված պատճենը». Արխիվացված է օրիգինալից 2022 թ․ մայիսի 29-ին. Վերցված է 2023 թ․ հուլիսի 11-ին.
- ↑ Индика (Арриан), л.4
- ↑ Kavyamimansa of Rajasekhara, ch. XVII, P. 94
- ↑ Rama Shankar Tripathi History of Kanauj: To the Moslem Conquest. — Motilal Banarsidass Publ, 1989. — С. 262—264.
Արտաքին հղումներ[խմբագրել | խմբագրել կոդը]
- «Химачал-Прадеш» (ռուսերեն). Արխիվացված է օրիգինալից 2009 թ․ ապրիլի 14-ին. Վերցված է 2019 թ․ հունվարի 17-ին.
- «География Ригведы». www.tri-murti.com (ռուսերեն). Արխիվացված է օրիգինալից 2018 թ․ հունվարի 15-ին. Վերցված է 2019 թ․ հունվարի 17-ին.
- «Новое озеро в Гималаях». www.indiasnews.com (ռուսերեն). Արխիվացված է օրիգինալից 2016 թ․ մարտի 4-ին.
- «Фото Beaskund — где начинается Биас». www.panoramio.com. Արխիվացված է օրիգինալից 2019 թ․ հունվարի 17-ին. Վերցված է 2019 թ․ հունվարի 17-ին.
 | Վիքիպահեստն ունի նյութեր, որոնք վերաբերում են «Բիաս (գետ)» հոդվածին։ |
| ||||||||||
