Արժեզրկված չեկ
Արժեզրկված չեկ (նաև ուղղագրված չեկ), այն չեկն է, որը բանկը, որի վրա այն կազմված է, հրաժարվում է վճարել («արժեք»)։ Կան մի շարք պատճառներ, թե ինչու բանկը կարող է հրաժարվել չեկը արժևորելուց, որոնցից ամենատարածվածն է ոչ բավարար միջոցները ( NSF ), ինչը ցույց է տալիս, որ այն հաշվում, որի վրա դրվել է չեկը, չկան բավարար չափով մաքսազերծված միջոցներ։ NSF-ի ստուգումը կարող է կոչվել վատ ստուգում, արժեզրկված ստուգում, վերադարձված ստուգում, սառը ստուգում, ռետինե ստուգում, վերադարձված ապրանք կամ տաք ստուգում։ Կորած կամ վերադարձված չեկերը հանգեցնում են վճարումների ուշացման և ազդում հաճախորդների հետ հարաբերությունների վրա։ Անգլիայում, Ուելսում և Ավստրալիայում նման չեկերը սովորաբար վերադարձվում են «Վերադարձեք գզրոցին» ստորագրությամբ, որը հրահանգ է կապ հաստատել չեկ տվող անձի հետ՝ բացատրելու, թե ինչու այն չի վճարվել[1]։ Եթե հաշվում կան դրամական, բայց անբավարար մաքսազերծված միջոցներ, ապա չեկը սովորաբար հաստատվում է «Նորից առկա» գրվածքով, մինչև այդ ժամանակ միջոցները պետք է մաքրված լինեն[2]։
Երբ միևնույն օրը վճարման համար ներկայացվում է մեկից ավելի չեկ, և երկուսի վճարումը կհանգեցնի այն բանի, որ հաշիվը կնվազի (կամ որոշ հաստատված վարկային սահմանաչափից ցածր), բանկն ունի իր հայեցողությունը, թե որ չեկը վճարի և որը արժեզրկի։ Բանկն ունի ընդհանուր հայեցողություն՝ հարգել չեկը, որը կհանգեցնի հաշվի գերդրման, բայց մի դեպքում վճարումը բանկին չի պարտավորեցնում նույնն անել այլ իրադրությունների դեպքում։ Բանկը չի կարող մասամբ վճարել չեկը, այնպես որ պետք է կամ ամբողջությամբ վճարի, կամ արժեզրկի այն։ Եթե բանկը հրաժարվում է չեկը վճարելուց, այն պետք է անհապաղ վերադարձնի այն անձին, ով այն ավանդադրել է կամ ներկայացրել կանխիկացման։ Ընդհանրապես, բանկը կարող է վճարել միայն այն հաշվից, որով այն կազմվել է, և չի կարող վճարել որևէ այլ հաշվից, որը հաճախորդը կարող է ունենալ բանկում, եթե դրա մասին հստակ հրահանգ չի տրվում։
Արժեզրկման պատճառներ[խմբագրել | խմբագրել կոդը]
Ֆինանսական հաստատության կողմից չեկերը կաող են արժեզրկվել, քանի որ․
- Չեկի արժեքը ծածկելու համար հաշվում մաքսազերծված միջոցները բավարար չեն։
- Հաշվետերը բանկին հանձնարարել է չվճարել չեկը (կոչվում է դադարեցված չեկ)։
- Հաշվետիրոջ միջոցները սառեցվել են։
- Հաշիվն իրականում գոյություն չունի՝ կամ կեղծ ստուգման ներկայացման, հաշվի համարը գրելու սխալի կամ հաշվի փակման պատճառով։
- Չեկը սպառվել է, կանխիկացվել է մինչև չեկի ամսաթիվը, կամ չեկի ամսաթիվը սխալ է։
- Անհամապատասխանություն կա թվերով գրված գումարների և բառերի միջև։
- Չեկը խզբզված կամ վերագրված է։
- Չեկի ստորագրությունը չի համընկնում հաշվետիրոջ կամ հաշվի վրա լիազորված անձի ստորագրության հետ կամ դիպչել է չեկի MICR շերտին։
- Չեկը վնասված է։
Ընթացք[խմբագրել | խմբագրել կոդը]
Եթե բանկը ստանում է չեկ, որը սովորաբար անպատվում է, օրինակ, այն հաշվին, որով այն ներգրավված է, կառավարիչը կարող է քաղաքավարությամբ կապվել հաճախորդի հետ՝ նրանց տեղեկացնելու իրավիճակի մասին՝ թույլ տալու նրանց անհապաղ շտկել իրավիճակը՝ չեկի արժեզրկումից խուսափելու համար։ Բանկը պարտավոր չէ կապ հաստատել հաճախորդի հետ և դժվար թե դա անի մեկից ավելի անգամ։
Երբ չեկը արժեզրկվում է, բանկի հաճախորդից կարող է գանձվել արժեզրկման վճար իր բանկի կողմից։ Եթե չեկի վճարումը կհանգեցնի հաշվի գերբեռնման, ապա բանկը կարող է իր հայեցողությամբ դեռ արժևորված պահել չեկը։ Այս իրավիճակում բանկը կարող է գանձել օվերդրաֆտի հաստատման վճար՝ ի լրումն օվերդրաֆտի տոկոսադրույքի, մինչև հաշիվը վերադարձվի վարկ։
Եթե չեկը որևէ պատճառով արժեզրկվում է, բանկը, որի վրա այն դրվել է, պետք է անհապաղ չեկը վերադարձնի ավանդատուի (վճարողի) բանկ, որն ի վերջո այն կվերադարձնի ավանդատուին։ Ավանդատուի բանկը չեկի գումարը, հավելյալ սպասարկման վճարի հետ կգանձի ավանդատուի այն հաշվից, որին այն մուտքագրվել է։
Կախված չեկի արժեզրկված լինելու պատճառից, ավանդատուն կարող է որոշել նորից ներկայացնել չեկը՝ հուսալով, որ այն կվճարվի երկրորդ փորձից, թե՞ անհապաղ կշարունակի հավաքագրման աշխատանքները՝ քաղաքացիական կամ քրեական դաշտում։
Անբավարար միջոցների հետևանքները[խմբագրել | խմբագրել կոդը]
NSF չեկի թողարկման հետևանքներից են ֆինանսական հաստատությունների գործողությունները, քաղաքացիական պատասխանատվությունը շահառուի նկատմամբ և հնարավոր քրեական պատիժները։ Երբ սակարկվում է վատ չեկը, ստացողը կարող է որոշել միջոցներ ձեռնարկել գզրոցի դեմ։ Գործողությունը, որը ձեռնարկվում է, կարող է լինել քաղաքացիական հավաքագրման հայց կամ դատական հայց կամ քրեական պատասխանատվության հայց՝ կախված չեկի չափից և այն իրավասության օրենքներից, որտեղ տրվել է չեկը։
Քաղաքցիական հետևանքներ[խմբագրել | խմբագրել կոդը]
Եթե արժեզրկված չեկը սկանավորվել է և փոխարինվել փոխարինող չեկով, ապա բնօրինակ չեկը չի վերադարձվում ավանդատուին, փոխարենը փոխարինող չեկը կնշվի որպես «բավարար միջոցներ» և կվերադարձվի ավանդատուին[3][4]։ Ստացողը կարող է ապագայում չընդունել չեկեր գրանցողից (սովորաբար գրանցվում է թղթային կամ էլեկտրոնային «Մի ընդունիր չեկերը...» ցուցակում), կամ կարող է կասեցնել չեկ գրանցողի արտոնությունները։
Ստացողը կարող է նաև ընտրել գրողին զեկուցել տվյալների բազայի ծառայությանը։ Սա կարող է հանգեցնել նրան, որ ապագայում այլ առևտրականներ հրաժարվեն չեկեր ընդունել գրողի կամ համատեղ հաշվի տիրոջից, կամ գրողը դժվարություններ ունենա այլ բանկում չեկային հաշիվ ձեռք բերելու հարցում։ Եթե առևտրականը կամ բիզնեսի այլ վայր հաճախորդներից շատ վատ չեկեր է ստանում, այն կարող է պարզապես որոշել որևէ մեկից ընդհանրապես չընդունել չեկեր[5][5]։
Քրեական հետևանքներ[խմբագրել | խմբագրել կոդը]
Որոշ դեպքերում NSF չեկի տրամադրումը կարող է հանգեցնել քրեական հետապնդման չեկի՝ գզրոցի նկատմամբ։ Քրեական մեղադրանքներն ավելի հավանական են, երբ կարելի է ցույց տալ, որ գզրոցը տվել է չեկը՝ իմանալով, որ այն չի արժևորվի։ Գանձումները նույնպես ավելի հավանական են, երբ NSF-ի ստուգումը մեծ քանակությամբ է, կամ երբ գզրոցը տալիս է բազմաթիվ NSF չեկեր[6][6]։
Կանխարգելում[խմբագրել | խմբագրել կոդը]
Քայլերը, որոնք կարող են ձեռնարկվել վատ ստուգման հավանականությունը նվազեցնելու համար, ներառում են
- Չեկային հաշվում ավելի մեծ մնացորդի կրում. այն է՝ միշտ ունենալ «բուֆերային» գումար, հենց այն դեպքում, երբ անսպասելի ստուգումը մաքրվի։
- Ավելի լավ հավասարակշռման տեխնիկա
- Օվերդրաֆտից պաշտպանություն - Սա կարող է լինել խնայողական հաշվին հղման տեսքով, որտեղից միջոցները ավտոմատ կերպով կփոխանցվեն, վարկային քարտ կամ հատուկ այդ նպատակով ստեղծված վարկային գիծ։
- Չեկերի փոխարեն վարկային/դեբետային քարտի կամ կանխիկի օգտագործումը։
Իրավական խնդիրներ[խմբագրել | խմբագրել կոդը]
Ավստրալիա[խմբագրել | խմբագրել կոդը]
1986 թվականի Չեկերի օրենքը թույլատրում է վճարողին դատի տալ գզրոցին հենց չեկով[7], որը, հնարավոր է, սկզբնական պարտապանը չի եղել[7]։
Հնդկաստան[խմբագրել | խմբագրել կոդը]
Հնդկաստանում վերադարձված չեկը քրեական հանցագործություն է, որը պատժվում է տուգանքներով և/կամ ազատազրկմամբ՝ համաձայն 1881 թվականի սակարկելի գործիքների մասին օրենքի 138-րդ բաժնի[8][9][9][10]։
Արաբական միացյալ էմիրություններ[խմբագրել | խմբագրել կոդը]
Մինչև 2013 թվականի հունվարը վերադարձված կտրոնը Արաբական Միացյալ Էմիրություններում քրեական հանցագործություն էր, որը հանգեցրել էր այն գրողի բանտարկությանը[11][11]։
Միացյալ Նահանգներ[խմբագրել | խմբագրել կոդը]
Միացյալ Նահանգների շատ իրավասություններում գոյություն ունի վատ չեկերի փոխհատուցման ծրագիր, որը թույլ է տալիս վատ չեկեր ստացողներին հավաքել միջոցները տեղական շրջանային դատախազությունից ՝ անկախ գումարի չափից։ Շրջանային դատախազի կողմից ղեկավարվող գործակալությունը կհետապնդի չեկը հանողին` փորձելով հավաքել միջոցները քրեական հետապնդումից խուսափելու դիմաց։ Չեկի գզրոցը պատասխանատվություն է կրելու չեկի գումարը ծածկելու համար, գումարած բոլոր այն վճարները, որոնց իրավունքը ստացողը օրինականորեն ստացել է, գումարած ծրագրի վճարը։ Գզրոցից նաև կպահանջվի անցնել դասընթաց, որը նախատեսված է չեկ գրելու սովորությունները բարելավելու համար։ Այս ծրագրերը վիճահարույց են և վերջին տարիներին հայտնվել են դատական գործընթացներում։ Սովորաբար, եթե չեկ գրողը կարողանա ծածկել իր վատ վարկերը վաթսուն օրվա ընթացքում, բոլոր գանձումները կհանվեն։
Միացյալ Թագավորություն[խմբագրել | խմբագրել կոդը]
Անգլիայում և Ուելսում «գզրոցին պատկանել» հաստատագրման օգտագործումը դարձել է ստանդարտ այն բանից հետո, երբ բանկին հաջողությամբ դատի են տվել զրպարտության համար՝ «անբավարար միջոցներ» սխալ վավերագրված չեկը վերադարձնելուց հետո. դատարանը վճռեց, որ բավարար միջոցների առկայության պատճառով հայտարարությունը ակնհայտ կեղծ է և վնասում է չեկը տվողի հեղինակությունը[1]։ Նույնիսկ այս վերանայված հաստատման կիրառմամբ, բանկերի սխալմամբ չեկերը վճարելուց հրաժարվելու այլ դեպքերում զրպարտություն է համարվում միայն այն ենթադրությունը, որ միջոցները բավարար չեն[2][12][12][13]։
Ծանոթագրություններ[խմբագրել | խմբագրել կոդը]
- ↑ 1,0 1,1 Ward, Paul (2010). Tort Law in Ireland. Kluwer Law International, 2010. էջ 129. ISBN 9041133321. Վերցված է 2017 թ․ սեպտեմբերի 29-ին.
- ↑ 2,0 2,1 Ward, Paul (2010). Tort Law in Ireland. Kluwer Law International, 2010. էջ 129. ISBN 9041133321. Վերցված է 2017 թ․ սեպտեմբերի 29-ին.
- ↑ «Anatomy of a Substitute Check» (PDF). Federal Reserve Banks. 2004. Արխիվացված է օրիգինալից (PDF) 2017 թ․ հունվարի 20-ին. Վերցված է 2017 թ․ սեպտեմբերի 29-ին.
- ↑ «Anatomy of a Substitute Check» (PDF). Federal Reserve Banks. 2004. Արխիվացված է օրիգինալից (PDF) 2017 թ․ հունվարի 20-ին. Վերցված է 2017 թ․ սեպտեմբերի 29-ին.
- ↑ 5,0 5,1 Wood, Leslie (2005 թ․ հունիսի 29). «DA explains consequences of writing bad checks in Gallup». Independent. Արխիվացված է օրիգինալից 2008 թ․ ապրիլի 22-ին. Վերցված է 2008 թ․ մայիսի 9-ին.
- ↑ 6,0 6,1 See, e.g., «Bad Check Questions». Hall County, Georgia. Վերցված է 2019 թ․ հունվարի 28-ին.
- ↑ 7,0 7,1 Section 70 of the Cheques Act 1986.
- ↑ «THE NEGOTIABLE INSTRUMENTS ACT, 1881 ACT NO. 26 OF 1881». 1881.
- ↑ 9,0 9,1 «The legal consequences with bounced cheques! - Yahho India Finance».
- ↑ «THE NEGOTIABLE INSTRUMENTS ACT, 1881 ACT NO. 26 OF 1881». 1881.
- ↑ 11,0 11,1 Clancy, Rebecca (2013 թ․ հունվարի 1). «UAE stops jailing expats for bounced cheques». The Telegraph. Վերցված է 2013 թ․ մայիսի 22-ին.
- ↑ 12,0 12,1 «Bounced cheques yield libel damages». The Independent. 1992 թ․ հուլիսի 21. Վերցված է 2009 թ․ սեպտեմբերի 24-ին.
- ↑ Ackland, Richard (2010 թ․ օգոստոսի 6). «Cheques and free speech get bounced - Aktas v. Westpac». Sydney Morning Herald. Վերցված է 2014 թ․ հունիսի 13-ին.
Արտաքին հղումներ[խմբագրել | խմբագրել կոդը]
- National Check Fraud Center Արխիվացված 2020-11-12 Wayback Machine. Explains the laws pertaining to bad checks in all fifty U.S. states.