Ատելության գիտությունը

Ատելության գիտությունը ռուս.՝ Наука ненависти
Տեսակ	գրական ստեղծագործություն
Հեղինակ	Միխայիլ Շոլոխով
Երկիր	ԽՍՀՄ
Բնագիր լեզու	ռուսերեն
Գրվել է	1942
Հրատարակվել է	հունիսի 22, 1942

«Ատելության գիտությունը» (ռուս.՝ Нау́ка не́нависти), Միխայիլ Շոլոխովի պատմվածքը, որը գրել է 1942 թվականի հունիսին, Կամիշինում։ Առաջին անգամ այն տպագրվել է «Պրավդա» թերթում 1942 թվականի հունիսի 22-ին, Երկրորդ համաշխարհային պատերազմի սկսվելուց ուղիղ մեկ տարի անց։ Ընթացող պատերազմի հատուկ պայմաններում (Սովետական զորքերի նահանջը Կովկասում և Վոլգայում, Երրորդ ռեյխի կողմից գերեվարված սովետական տարածքներում օկուպացիոն ռեժիմի խստացում) հրատարակիչները գիտակցաբար հարմարեցրել են պատերազմի մեկնարկի տարելիցի հետ։

Սյուժե

Պատմողը, որը մեկնել է ռազմաճակատ, զրուցում է լեյտենանտ Վիկտոր Գերասիմովի հետ, ով անսպասելիորեն ցավալիորեն արձագանքում է իր կողքով անցնող գերեվարված գերմանացիներին։ Պատմողը տեղեկանում է, որ լեյտենանտը գերմանական գերության մեջ է եղել։ Հաջորդ երկու հանդիպումների ժամանակ Գերասիմովը պատմում է նրան իր մասին։

Մինչև պատերազմը բանվորական գերդաստանի ներկայացուցիչ Վիկտոր Գերասիմովը աշխատում էր Արևմտյան Սիբիրի գործարաններից մեկում, որպես մեխանիկ։ Նա ամուսնացած էր, երկու երեխա էր մեծացնում։ Նրա հետ ապրում էր հաշմանդամ հայրը։ Կինը և հայրը նրան ճանապարհում են պատերազմ հայրենասիրական հորդորներով, և նույնիսկ կուսակցության շրջկոմի քարտուղարը, ով սովորաբար «շատ չոր, բայց խելամիտ մարդ էր», հրաժեշտի մի քանի խոսքեր ասաց, որ նույնիսկ «ակնոցները կարծես քրտնեցին ...», և նա կարծես «այդքան էլ չոր չէր»։

Արդեն 1941 թվականի հուլիսին Գերասիմովը մասնակցեց առաջին մարտերին։ Նահանջվելով՝ նրա զորամասը գերի էր վերցրել տասնհինգ գերմանացիների, որոնց Գերասիմովի մարտիկները նույնիսկ համակրում էին ՝ տալով նրանց սնունդ, ծխախոտ և անվանելով «ընկերներ»։ Փորձառու կադրային սպան հակիրճ պատմեց այն մասին, թե ինչպես են գերմանացիները, ի տարբերություն իրենց, վերաբերվում մեր բանտարկյալներին և քաղաքացիական բնակչությանը։ Շուտով ստորաբաժանումը անցավ հարձակման, և զինվորները ամեն ինչ տեսան իրենց աչքերով։ Ամենից շատ Գերասիմովի հիշողության մեջ տպավորվել էր գերմանացիների կողմից դպրոց գնացող տասնմեկամյա աղջկա բռնաբարությունը և սպանությունը։ Նրա կողքին ընկած էր Բարկովի և Պոլովինկինի ֆիզիկական աշխարհագրության 5-րդ դասարանի դասագիրքը։ Նույնը պատահել էր Գերասիմովի հինգերորդ դասարանցի դստեր հետ։ Մի փոքր անց նրանք տեսան կարմիրբանակայինների մահապատժի վայրը, դիակների կույտի վրա ընկած էին ութ կարմիրբանակայինների գլխարկներ։ «Մենք բոլորս գիտակցում էինք, որ գործ ունենք ոչ թե մարդկանց, այլ մոլագար, այլասերված, արյան ծարավ շների հետ»։ Սեպտեմբերին Գերասիմովը մարտում վիրավորվեց ականի բեկորներից, կորցրեց գիտակցությունը և գերի ընկավ։

Պատմություն

«Կրասնայա զվեզդա» թերթի գլխավոր խմբագիր Դավիդ Օրտենբերգի վկայությամբ Միխայիլ Շոլոխովի լրագրողական աշխատանքը, որով ինքն ամբողջապես ծանրաբեռնված էր լրագրող չհամարելով, պարզվում է հենց իր` Օրտենբերգի նախաձեռնությունն էր։

Միխայիլ Ալեքսանդրովիչ, ինչպե՞ս եք վերաբերվում այս առաջարկին` Ճամփորդել ռազմաճակատներով և գրել միայն այն, ինչը քեզ դուր է գալիս։ Նա նայում էր ինձ իր կապույտ, պայծառ աչքերով և գլխով անում։ Իսկ երիտասարդ գնդի կոմիսարը գնում էր ռազմաճակատով, ինչպես հիմա կասեին, ինքնավար նավարկության դեպի իրենց հայրենիքի համար մարտնչող հետագա ստեղծագործությունների հերոսները։ Իհարկե, մենք ուզում էինք, որ Շոլոխովն անմիջապես պատմեր իր տեսածի մասին, բայց դեռ չշտապեցրինք գրողին։ Եկավ ժամանակը, և լույս տեսավ նրա «Ատելության գիտությունը։

Այնուամենայնիվ, առաջին անգամ Շոլոխովի կողմից Կամիշինում 1942 թվականի հունիսին գրված պատմվածքը տպագրվել է 1942 թվականի հունիսի 22-ին, «Պրավդա» թերթում, և միայն հաջորդ օրը ՝ հունիսի 23-ին, «Կարմիր աստղում»։ Հաջորդ հրատարակությունը հայտնվեց «Պոլիտպրոսվետռաբոտա» ամսագրում (1942 թվականի թիվ 22 համարում), այնուհետև պատմվածքը լույս տեսավ առանձին բրոշյուրով «Վոենիզդատ» և «Պրավդա» հրատարակչությունների «Գրադարան» մատենաշարում։ Մինչև Երկրորդ համաշխարհային պատերազմի ավարտը պատմվածքը վերատպվեց մի քանի տասնյակ անգամ։

Պատմվածքի գլխավոր հերոսի նախատիպ

Շոլոխովի պատմվածքը հիմնված էր հարավարևմտյան ռազմաճակատի 27-րդ բանակի 26-րդ բժշկական վաշտի կոմիսար Զինովի Յակովլևիչ Ֆերդմանի գերության պատմության վրա։ Ֆերդմանը գերի էր ընկել 1941 թվականի սեպտեմբերի 21-ին, Պոլտավայի մարզի Դենիսովկա գյուղի մոտ, տեղափոխվել էր Բոկանկա գյուղի ռազմագերիների ճամբար, որտեղից էլ սեպտեմբերի 26-ին փախուստի էր դիմել, նոյեմբերի 21-ին հայտնվել խորհրդային զորքերի գտնվելու վայրում։ Ֆերդմանի ցուցմունքների ոճը ցույց է տալիս, որ Շոլոխովը կամ մասնակցել է հարցաքննությանը, կամ վերաշարադրել է Ֆերդմանի ցուցմունքների արձանագրությունը հատուկ բաժանմունքում։ Ի թիվս այլ բաների, Ֆերդմանը տվել է հետևյալ ցուցմունքները.…

Ինձ գերեվարեցին շարքայինների հետ միասին, առանց տարբերանշանների, այդ պատճառով էլ ես կենդանի մնացի, իսկ հրամանատարներին, ովքեր չէին հասցնում հանել տարբերանշանները, անմիջապես տանում են առանձին տեղ, հարցաքննում և ծաղրանքի ենթարկում, այնուհետև անմիջապես գնդակահարում։ Մեզ երեկոյան բերեցին ճամբար, իսկ առավոտյան իմ շուրջը ես տեսա մոտ 20 հազար մարդու, ովքեր վխտում էին ցեխերի մեջ, տաջահար, ճնշված, պատառոտված հագուստով և ծեծված։ Շատերը, սովից թուլացած, ընկնում էին ոտքերի տակ։ Չնայած ամեն օր կերակրում էին, բայց ոչ բոլորին էր սնունդ հասնում, ֆիզիկապես թույլերը չէին կարողանում օգտվել, երբեմն նրանք չէին ուտում 4-5 օր։ Նրանց կերակրում էին կորեկով և արևածաղիկով։ Դրանից շատերը մահանում են փորկապությունից։ Ամեն օր դուրս էին բերում 10-15 մահացածների։ Հաճախ բանտարկյալներն իրենք, տեսնելով, որ ոմանք շատ են թուլացել, նրանց նետում էին ցանկապատի վրայով դուրս էին նետում, որպես մահացածների։ Առավոտյան, նրանցից ոչ մեկը այնտեղ չէր լինում, հավանաբար, ինչ-որ մեկը նրանց փրկում էր։

Գրականություն

• Ортенберг Давид. Год 1942: Рассказ-хроника / Предисл. Л. Лазарева. — М.: Политиздат, 1988. — 460 с.
• Смелов Леонид. 70 лет исполнилось рассказу Михаила Шолохова «Наука ненависти» // ИНФОКАМ. — 12 июля 2012 года.
• Смирнова Галина, Сидорова Надежда. Исполнилось 70 лет со дня первой публикации рассказа М. А. Шолохова «Наука ненависти» // Государственный музей-заповедник М. А. Шолохова. — 22 июня 2012 года.

Արտաքին հղումներ

• Текст рассказа