Այրվածք
| Ենթակատեգորիա | վնասվածք, կլինիկական նշան  | |
|---|---|---|
| Բժշկական մասնագիտություն | անհետաձգելի բժշկություն | |
Այրվածք, օրգանիզմի հյուսվածքների վնասվածք, որը առաջանում է բարձր ջերմաստիճանի, քիմիական նյութերի, էլեկտրական հոսանքի կամ իոնացնող ճառագայթների տեղային ազդեցություններից։ Եթե այրվել է մարմնի մակերևույթի 10-15%-ից ավելին, ապա օրգանիզմում դրա հետևանքով առաջացած փոփոխություններն անվանում են այրվածքային հիվանդություն։
Այրվածքային շոկ
[խմբագրել | խմբագրել կոդը]Առաջին ժամերին այրվածքային փոփոխությունները կարող են առաջացնել շոկ։ Դրա հիմքում ընկած է կենսական կարևոր օրգաններում արյան շրջանառության խանգարումը, որը պայմանավորված է արյան թանձրացման հետևանքով նրա ծավալի նկատմամբ։ Վերջինս կապված է արյան շրջանառության վերքային մակերևույթ արյան հեղուկի մասի արտահոսքով։ Այրվածքային շոկը կարող է տևել մինչև 48 ժամ։
| չկան տվյալներ 50-ից քիչ 50-100 100-150 150-200 200-250 250-300 | 300-350 350-400 400-450 450-500 500-600 ավելի քան 600 |
Թունավորում
[խմբագրել | խմբագրել կոդը]Ավելի ուշ սկսվում է օրգանիզմի ինքնաթունավորումը այրված հյուսվածքների քայքայման արգասիքներով, իսկ վերքերի թարախակալման պահից սկսած՝ ախտածին բակտերիաների կենսագործունեության արգասիքներով և թունավոր նյութերով։ Թունավորումն ուղեկցվում է մարմնի թուլությամբ, բարձր ջերմաստիճանով, ախորժակի բացակայությամբ, նիհարումով, անքնությամբ, հոգեկան խանգարումներով։ Այդ ֆոնի վրա առաջանում են տարբեր բարդություններ, որոնցից ավելի հաճախակի և ծանր են թոքաբորբը, ստամոքսաղիքային համակարգի լորձաթաղանթների խոցային ախտահարումները և արյան վարակումը։
Այրվածքի տեսակներ
[խմբագրել | խմբագրել կոդը].png)
Տարբերում են մակերեսային այրվածքներ, որոնք ապաքինվում են ինքնուրույն, և խորը՝ ապաքինման համար անհրաժեշտ է կատարել մարմնի այլ մասից վերցրած սեփական մաշկի փոխպատվաստում։
Մակերեսային այրվածքներ
[խմբագրել | խմբագրել կոդը]Մակերեսային են մաշկի I, II և III աստիճանի այրվածքներ, որոնց ժամանակ մեռուկանում է մաշկի մակերեսային շերտը, բայց պահպանվում են ծլական շերտը և, այսպես կոչված, մաշկի հավելումները, մազային կոճղեզները, քրտնագեղձերը և ճարպագեղձերը, որոնցից ձևավորվում է նոր էպիթել, և այրվածքային վերքն ապաքինվում է։
Խորը այրվածքներ
[խմբագրել | խմբագրել կոդը]III աստիճանի այրվածքի դեպքում մաշկն ախտահարվում է ամբողջ խորությամբ։ Այրվածքը IV աստիճանի է, երբ ախտահարվում են ենթամաշկային բջջանքը, մկանները և ոսկրերը։ III և IV աստիճանի այրվածքներ խորն են։ Ինքնուրույն սպիանալով՝ կարող են առողջանալ մարմնի մակերևույթի 1%-ից ոչ ավելին զբաղեցնող խոր այրվածքներ։
Խորության աստիճանի որոշում
[խմբագրել | խմբագրել կոդը]Այրվածքից անմիջապես հետո վնասվածքի խորությունը դժվարանում է որոշել նույնիսկ մասնագետը։ I աստիճանի այրվածքի դեպքում մաշկի այրված հատվածները կարմրում են և այտուցվում։ II աստիճանի դեպքում մաշկի վրա առաջանում են թափանցիկ, բաց դեղնավուն հեղուկով լցված բշտիկներ, որոնց տակի մաշկը շատ ցավոտ է։ Ill աստիճանի այրվածքի խորությունը պարզվում է 5-7 օրվա ընթացքում։ Այրվելուց անմիջապես հետո մաշկը դառնում է բաց մոխրագույն։ III աստիճանի այրվածք, ձեռքերի այտուց, արյունազեղումային հատվածներով այրվածքային մակերևույթ (ներգրավված են մաշկի մակերեսային շերտերը) կամ դարչնագույն, շոշափելիս՝ մի քիչ պնդացած։ IV աստիճանի այրվածքի դեպքում մաշկի մակերևույթը դարչնագույն է (ածխանալիս՝ սև), պնդացած, առանց ցավի։
Այրված մակերևույթը որոշում են տոկոսներով՝ մարմնի ընդհանուր մակերևույթի նկատմամբ կամ ձեռքի ափի օգնությամբ, որի մակերևույթը կազմում է մարմնի ամբողջ մակերևույթի մոտավորապես 1%-ը։ Երեխաների մարմնի մասերի մակերևույթների հարաբերակցությունը տարբերվում է մեծահասակներից՝ գլխի համեմատաբար մեծ մակերևույթի պատճառով։ Մարմնի մակերևույթի մինչև 10-15% այրվածքներ կոչվում են սահմանափակ, որոնք ճիշտ բուժելիս այրվածքային հիվանդություն չի առաջանում։ Սակայն երեխաների և ծերերի մոտ այն կարող է առաջանալ նաև 5-7 %-ի դեպքում։
| Մարմնի մասեր | մինչև 1 տարեկան | 1-5 | 6-14 | հասուն |
|---|---|---|---|---|
| գլուխ և պարանոց | 21 | 19 | 15 | 9 |
| ձեռք | 9 | 9 | 9 | 9 |
| իրանն առջևից կամ հետևից | 16 | 16 | 16 | 18 |
| ոտք | 14 | 15 | 17 | 18 |
| շեք | 1 | 1 | 1 | 1 |
Առաջին օգնություն
[խմբագրել | խմբագրել կոդը].png)
Կրակով այրվածք
[խմբագրել | խմբագրել կոդը]Կրակով այրվելիս առաջին օգնությունը ջրով, ծածկոցով, վերարկուով կամ հաստ գործվածքով այն հանգցնելն է։ Հաճախ այրվող հագուստը մարդկանց մոտ խուճապ է առաջացնում, նրանք չեն կողմնորոշվում, սկսում են այս ու այն կողմ նետվել կամ փախչել՝ ուժեղացնելով կրակը։ Նման դեպքերում շրջապատողները պետք է այրվողին կանգնեցնեն, կրակը մարեն և հանեն այրվող հագուստը։
Ջերմային այրվածք
[խմբագրել | խմբագրել կոդը]Եռացող հեղուկով կամ քիմիական նյութերով այրվելիս, պետք է արագ հանել տուժածի տվյալ մասի հագուստը։ Ջերմային սահմանափակ այրվածքի դեպքում անհրաժեշտ է՝ անմիջապես (10-15 րոպեում) այրված մասը սառեցնել ծորակի ջրով, այնուհետև դնել վիրակապ, ցանկալի է մանրէազերծած։ Ցավը հանգստացնելու նպատակով կարելի է տալ ցավամոքիչ։
Քիմիական նյութերով այրվածք
[խմբագրել | խմբագրել կոդը]Քիմիական նյութերով մաշկը այրվելիս, այն արագ լվանալ առատ ջրով, դնել մանրէազերծած վիրակապ և տուժածին հասցնել հիվանդանոց։ Այրվածքի դեպքում չի կարելի մեզ օգտագործել, քանի որ այն կարող է պարունակել մանրէներ և առաջացնել այրվածքային մակերևույթի թարախակալում։
Այրվածքների ժամանակ կիրառվող առաջին օգնության քայլեր
[խմբագրել | խմբագրել կոդը]Դադարեցնել այրվածք առաջացնող գործոնի ազդեցությունը՝
. հանել տաք հեղուկով ներծծված հագուստը, հանգցնել կրակը
. անջատել հոսանքի աղբյուրը
. հեռացնել քիմիական նյութը՝ լվանալով այն հոսող ջրի տակ, (եթե քիմիական նյութը ջրի հետ փոխազդելով ռեակցիայի մեջ է մտնում, ապա մինչև լվանալը պետք է չոր գործվածքով զգուշորեն հեռացնել այն)
Սառեցնել այրված մակերեսը՝
. այրված հատվածը պետք է սառեցնել հոսող ջրի տակ այնքան ժամանակ, մինչև տուժածն այլևս ցավ և մղկտոց չզգա։ Որպեսզի խուսափեք տուժածի գերսառեցումից, պետք է այրված մասը սառեցնել 10-15 րոպե, ապա դադար տալ 5-10 րոպե և նորից սառեցնել
. եթե տուժածը մարմնի այրված մասում զարդեր ունի, ապա պետք է հանել դրանք
Այրվածքների դեպքում չի՛ կարելի
[խմբագրել | խմբագրել կոդը]- Մի՛ պոկեք մարմնին կպած հագուստը
- Մի՛ օգտագործեք ձեթ, կարագ, ձու, մածուն, տոմատի մածուկ, ատամի մածուկ և նմանատիպ միջոցներ, քանի որ այդ բոլոր միջոցները կարող են վարակի աղբյուր հանդիսանալ։ Ինչպես նաև յուղային հիմք ունեցող միջոցները փակում են մաշկի ծակոտիները և չեն թողնում, որ այրվածքը սառի
- Մի՛ բացեք կամ վնասեք բշտերը
- Մի՛ փչեք այրվածքի վրա[2]
Բուժում
Ծանր այրվածքները հաջողությամբ բուժվում են ինտենսիվ վիրաբուժական մեթոդներով, որոնց կիրառումը հնարավոր է դարձել հիվանդներին՝ ջերմաստիճանը և խոնավությունը հսկվող հատուկ մանրէազերծած միջավայրում պահելու սարքերի առկայությամբ։ Այրվածքից մահվան հիմնական պատճառը (բացառությամբ կյանքի հետ անհամատեղելի III և IV աստիճանի այրվածքների, որոնք զբաղեցնում են մարմնի մակերևույթի 60%-ից ավելին) վարակաբանական բարդություններն են։ Մանրէային վարակումից զգուշանալու նպատակով, կախված ջերմային վնասվածքի մակերևույթից և տեղադրությունից, վնասված օրգանը կամ տուժածին ամբողջությամբ տեղավորում են հատուկ մեկուսարանում։ Տարածուն այրվածքի դեպքում հիվանդին պառկեցնում են հատուկ մահճակալի՝«օդային բարձի» վրա, որը խիստ իջեցնում է ճնշումը իրեն հպվող մարմնամասի վրա և մանրէազերծած տաք օդի մուտքի հաշվին հիվանդի շուրջ ստեղծում է հատուկ միկրոկլիմա։
Նման պայմաններում մակերեսային այրվածքներ ապաքինվում են 2-3 շաբաթում՝ առանց թարախակալվելու։ Խոր այրվածքներ արագ կեղևակալվում են, որը հնարավորություն է տալիս վիրահատությամբ հեռացնել մեռուկացած հյուսվածքները և տեղը պատվաստել սեփական առողջ մաշկ։
Ծանոթագրություններ
[խմբագրել | խմբագրել կոդը]- ↑ «WHO Disease and injury country estimates». World Health Organization. 2009. Արխիվացված օրիգինալից 2011 թ․ օգոստոսի 19-ին. Վերցված է 11 ноября 2009-ին.
- ↑ Հայկական Կարմր Խաչի ընկերություն «Առաջին օգնության հիմունքներ» գիրք, Երևան 2016
 | Վիքիպահեստն ունի նյութեր, որոնք վերաբերում են «Այրվածք» հոդվածին։ |
| ||||||||||
Այս հոդվածի կամ նրա բաժնի որոշակի հատվածի սկզբնական կամ ներկայիս տարբերակը վերցված է Քրիեյթիվ Քոմմոնս Նշում–Համանման տարածում 3.0 (Creative Commons BY-SA 3.0) ազատ թույլատրագրով թողարկված Հայկական սովետական հանրագիտարանից (հ․ 1, էջ 354)։ 
|
| Այս հոդվածի կամ նրա բաժնի որոշակի հատվածի սկզբանական տարբերակը վերցված է Հանրամատչելի բժշկական հանրագիտարանից, որի նյութերը թողարկված են Քրիեյթիվ Քոմմոնս Նշում–Համանման տարածում 3.0 (Creative Commons BY-SA 3.0) թույլատրագրի ներքո։
|