Սևագիր:Տափաստանային մամոնտ
|
Դուք կարող եք բարելավել թարգմանությունը։ Օրիգինալ տեքստը կարող եք գտնել ձախ կողմի «այլ լեզուներով» ենթաբաժնում։ |
Տափաստանային մամոնտ Տափաստանային մամոնտ(Mammuthus trogontherii), մեկ-մեկ Հայկական մամոնտ(Mammuthus armeniacus)
| † Տափաստանային մամոնտ | ||||||||||||||||||
|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|
 | ||||||||||||||||||
| Գիտական դասակարգում | ||||||||||||||||||
|
||||||||||||||||||
| Լատիներեն անվանում | ||||||||||||||||||
| Mammuthus trogontherii | ||||||||||||||||||
| Հատուկ պահպանություն | ||||||||||||||||||
|
|
մամոնտի անհետացած տեսակ է, որը տարածված էր հյուսիսային Եվրասիայի մեծ մասի վրա, վաղ և միջին պլեյստոցենի ժամանակ՝ մոտավորապես 1,8 միլիոն-200,000 տարի առաջ։ Այն տարածվել էր Արևելյան Ասիայում վաղ պլեյստոցենի ժամանակ՝ մոտ 1,8 միլիոն տարի առաջ, մինչև գաղթել է Հյուսիսային Ամերիկա մոտ 1,5 միլիոն տարի առաջ, և Եվրոպա՝ վաղ/Միջին պլեյստոցենի անցման ժամանակ՝ մոտ 1-ից 0,7 միլիոն տարի առաջ։ Տափաստանային մամոնտը ավելի ուշ պլեյստոցենի Բրդոտ մամոնտների և Կոլումբոսի մամոնտների նախահայրն էր։
Տաքսոնոմիա[խմբագրել | խմբագրել կոդը]
Պատմականորեն շփոթություն կար տափաստանային մամոնտի ճիշտ գիտական անվան վերաբերյալ՝ կամ Mammuthus armeniacus (Ֆալկոներ 1857) կամ Mammuthus trogontherii (Փոհլիգ 1885)։ Ֆալկոներ-ն օգտագործեց նյութեր ասիական աղբյուրներից, մինչդեռ Փոհլիգը աշխատում էր Եվրոպայի բրածո մնացորդների հետ, և երկու անուններն էլ հայտնվում են գիտական հրապարակումներում՝ ավելացնելով շփոթությունը։ Տաքսոնոմիական առաջին վերանայումը կատարվեց Մագլիոյի կողմից (1973), ով որոշեց, որ երկու անուններն էլ հոմանիշներ են, քանի որ armeniacus-ն ավելի հինն է, այստեղից էլ նախընտրելի անունը[1]։ Այնուամենայնիվ, Շհոշանի և Թասսի (1996) աշխատության մեջ որոշվեց, որ Փոհլիգ-ի նկարագրությունը գերակշռում է, և, հետևաբար, տափաստանային մամոնտի ճիշտ անվանումը M. trogontherii է[2]։ Mammuthus armeniacus-ի՝ որպես Mammuthus trogontherii-ի հոմանիշի կարգավիճակը հաստատվել է ամենավերջինը հեղինակների կողմից[3]։
Նկարագրություն[խմբագրել | խմբագրել կոդը]
.png)
Տղամարդկանց մոտ ուսերի հասակը միջինը կազմում է մոտ 4 մ (13,1 ֆուտ) և 11 տոննա (10,8 երկար տոննա, 12,1 կարճ տոննա) քաշը, իսկ էգերը՝ ուսերին՝ մոտ 3,7 մ (12,1 ֆուտ) և մոտ 9,5։ տոննա (9,3 երկար տոննա; 10,5 կարճ տոննա) քաշով M. trogontherii-ն զգալիորեն ավելի մեծ էր, քան ժամանակակից փղերը[4]։ Ազովի թանգարանի վրա տեղադրված կմախքը հասնում է ուսի 4,5 մ (14,8 ոտնաչափ) բարձրությանը, թեև այս ցուցանիշը կարող է գերագնահատվել, քանի որ ողնաշարերը տեղադրվել են ուսի շեղբերների ծայրերի միջև[5]:Հիմնականում ամբողջական նմուշը (Ժալայնուոեր III) Ներքին Մոնղոլիայից, Չինաստան, գնահատվել է, որ ուսի բարձրությունը մոտ 3,69 մ է (12,1 ոտնաչափ)՝ չափված թիակի վերին մասում, որը ներկայացնում է ուսերի մարմնի բարձրությունը 3,89 մ (12,8 ոտնաչափ)։ Ծավալային վերլուծության միջոցով մարմնի զանգվածը գնահատվում է 10,4 տոննա (10,2 երկար տոննա; 11,5 կարճ տոննա)[6]։
Գանգը բարձր գմբեթավոր էր և կարճ, ու կրում էր ոլորված ժանիքներ։ Ստորին ծնոտը կարճ էր և խորը[6]։ Երրորդ մոլերի վրա լամելաների թիվը մոտ 18–22 է, ինչը նկատելիորեն ավելի քիչ է, քան Բրդոտ Մամոնտի մոտ սովորաբար առկա թիվը (չնայած Բրդոտ Մամոնտ-ի որոշ եվրոպական նմուշներ ունեն թվեր, որոնք համընկնում են Տափաստանային մամոնտ-ի հետ)[7]։ Մարմինն ունի շուրջ 19 կրծքային ողեր և 5 կամ 6 սրբային ողեր, ընդ որում առաջին մի քանի կրծքային ողերը ունեն երկար նյարդային ողնաշարեր[6]։
Հերթականացված գենոմները ենթադրում են, որ վաղ պլեյստոցենի տափաստանային մամոնտի նմուշները Սիբիրից, մոտ 1 միլիոն տարեկան, արդեն զարգացրել են գենետիկական փոփոխություններից շատերը, որոնք համարվում են պատասխանատու այն հատկությունների համար, որոնք հարմարեցված էին բրդոտ մամոնտներին բնորոշ ցուրտ միջավայրում ապրելու համար[8]։ Ենթադրվում է, որ իր բնակեցված ցուրտ կլիմայի և կարճ պոչի պատճառով, տափաստանային մամոնտը կրել է մորթյա վերարկու, որը հավանաբար ինչ-որ չափով ավելի բարակ է եղել, քան բրդոտ մամոնտինը[6]։
Մարդկանց հետ հարաբերություններ[խմբագրել | խմբագրել կոդը]
Լեհաստանի Բելչատովի ածխահանքում, որը թվագրվում է ուշ միջին պլեյստոցենով (ԾԻՓ 11-ի կամ ԾՒՓ 9-ի միջսառցադաշտային ժամանակաշրջանում, մոտ 425-300,000 տարի առաջ), հայտնաբերվել են M. trogontherii-ի մնացորդներ՝ կտրված հետքերով, որոնք առաջարկվում են ներկայացնել հնացած մարդկանց կողմից մսագործության վկայությունները[9]։ Եվրոպայում և՛ մարդկանց, և՛ Տափաստանային մամոնտի վկայություններ ունեցող վայրերը հազվադեպ են, հատկապես՝ համեմատած ժամանակակից ուղիղ ժանիքավոր փղի հետ, որը ենթադրվում է որ դրանք հիմնականում տարբեր բնակավայրեր են զբաղեցնում[10]։
Աղբյուրներ[խմբագրել | խմբագրել կոդը]
- Benes, Josef (1979). Prehistoric Animals and Plants. London: Hamlyn. էջ 271. ISBN 0-600-30341-1.
- Augusti, Jordi; Anton, Mauricio (2002). Mammoths, Sabertooths and Hominids 65 Million Years of Mammalian Evolution in Europe. Columbia University Press. ISBN 0-231-11640-3.
- Lister, Adrian; Bahn, Paul (1997). Mammuts : Riesen der Eiszeit (գերմաներեն). Sigmaringen: Thorbecke Verlag. ISBN 3-7995-9050-1.
- Mol, Dick; Lacombat, Frédéric (2010). Mammoths & Mastodons of Haute-Loire. Drukware. էջ 271. ISBN 978-2-911794-97-1. (English and French)
- ↑ Maglio, V. J. (1973). «Origin and Evolution of the Elephantidae». Trans Am Philos Soc. 63 (3): 1–149. doi:10.2307/1006229. JSTOR 1006229.
- ↑ Shoshani, J.; Tassy, P., eds. (1996). The Proboscidea : Evolution and Palaeoecology of Elephants and Their Relatives. Oxford: Oxford University Press. ISBN 0-19-854652-1.
- ↑ Athanassiou, Athanassios (March 2012). «A skeleton of Mammuthus trogontherii (Proboscidea, Elephantidae) from NW Peloponnese, Greece». Quaternary International (անգլերեն). 255: 9–28. doi:10.1016/j.quaint.2011.03.030.
- ↑ Larramendi, Asier; Palombo, Maria Rita; Marano, Federica (2017). «Reconstructing the life appearance of a Pleistocene giant: size, shape, sexual dimorphism and ontogeny of Palaeoloxodon antiquus (Proboscidea: Elephantidae) from Neumark-Nord 1 (Germany)» (PDF). Bollettino della Società Paleontologica Italiana (3): 299–317. doi:10.4435/BSPI.2017.29. ISSN 0375-7633.
- ↑ Mol, Dick; van den Bergh, Gert D.; de Vos, John (May 17, 1999), «Fossil Proboscideans from The Netherlands, the North Sea and the Oosterschelde Estuary» (PDF), Mammoths and the Mammoth Fauna: Studies of an Extinct Ecosystem, Deinsea, vol. 6, էջ 135, Վերցված է 15 August 2016-ին
- ↑ 6,0 6,1 6,2 6,3 Larramendi, Asier (June 2015). «Skeleton of a Late Pleistocene steppe mammoth (Mammuthus trogontherii) from Zhalainuoer, Inner Mongolian Autonomous Region, China». Paläontologische Zeitschrift (անգլերեն). 89 (2): 229–250. doi:10.1007/s12542-014-0222-8. ISSN 0031-0220.
- ↑ Քաղվածելու սխալ՝ Սխալ
<ref>պիտակ՝ «2» անվանումով ref-երը տեքստ չեն պարունակում:
- ↑ Քաղվածելու սխալ՝ Սխալ
<ref>պիտակ՝ «0» անվանումով ref-երը տեքստ չեն պարունակում:
- ↑ Haynes, Gary (March 2022). «Late Quaternary Proboscidean Sites in Africa and Eurasia with Possible or Probable Evidence for Hominin Involvement». Quaternary (անգլերեն). 5 (1): 18. doi:10.3390/quat5010018. ISSN 2571-550X.
- ↑ Konidaris, George E.; Tourloukis, Vangelis (2021-04-14). «Proboscidea-Homo interactions in open-air localities during the Early and Middle Pleistocene of western Eurasia: a palaeontological and archaeolocigal perspective». Human-Elephant Interactions: From Past to Present (անգլերեն). doi:10.15496/publikation-55599.