Սֆորցա ընտանիք

Սֆորցա ընտանիք (իտալ.՝ Sforza, արտասանություն: [ˈsfɔrtsa]), Միլանում հիմնված Վերածննդի ժամանակաշրջանում Իտալիայում գերիշխող դիրք զբաղեցնող ընտանիք։ 15-րդ դարի կեսերին Վիսկոնտի ընտանիքից նրանք ձեռք բերեցին Միլանի դքսության տիտղոսը, որը մեկ դար հետո անցավ իսպանական Հաբսբուրգներին։

Պատմություն[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Լինելով գյուղական ազնվականներ՝ Սֆորցաները դարձել են կոնդոտյոր և օգտագործելով այդ ռազմական դիրքը՝ դարձել Միլանի ղեկավարներ։ Ինչպես Մեդիչիները Ֆլորենցիայում, այնպես էլ Սֆորցաները ղեկավարել են Միլանում։ Նրանց ղեկավարման օրոք քաղաք-պետությունը ծաղկել ու ընդլայնվել է։

Սֆորցա ընտանիքի հիմնադիրն է Մուցիո Ատտենդորոն (1369-1424 թթ.) (sforzare՝ ուժ գործադրել)։ Եղել է կոնդոտյոր Ռոմանյայում, ծառայել է Նեապոլի Վալուա ընտանիքի Անժուական ճյուղի թագավորներին և դարձել է կոնդոտյորներից ամենահաջողակ կառավարիչը։

Նրա որդին՝ Ֆրանչեսկո I ՍՖորցան, 1447 թվականին Վիսկոնտիների տոհմի վերացումից հետո ձեռք է բերել Միլանի դուքս (1450-1466 թթ.) տիտղոսը և ղեկավարել Միլանը։

Մուցիո Ատտենդոլոյի որդուց Ալեքսանդրո Սֆորցայից (1409-1473 թթ.) սկսած՝ ընտանիքն իշխել է նաև Պեզարոյում։ Սֆորցաները Պեզարոյում իշխել են մինչև 1519 թվականը, մինչև Գալեացցո Մարիա Սֆորցայի մահը։

Մուցիոյի երրորդ որդին՝ Բոզիոն (1411-1476 թթ.), հիմնադրել է Սանտա Ֆիորա ճյուղը և Սֆորցաները ղեկավարել են հարավային Տոսկանայի Սանտա Ֆիորա համայնքը մինչև 1624 թվականը։ Այս ընտանիքի անդամները նաև կարևոր եկեղեցական և քաղաքական դիրք են զբաղեցրել Պապական նահանգում և վերցնելով Սֆորցա Ցեզարինի անունը՝ 1674 թվականին տեղափոխվել Հռոմ։

Սֆորցան դարձել է Բորջիա ընտանիքի դաշնակիցը Լուկրեցիա Բուրջիայի և Ջիովաննի Սֆորցայի (Պեզարոյի Կոստանցո I-ի ապօրինի որդին) պայմանավորված ամուսնության (1493-1497 թթ.) միջոցով^[1]։ Այս դաշինքը չի հաջողվել, քանի որ Բորջիան ամուսնությունը չեղյալ է հայտարարել, երբ այլևս Սֆորցաների կարիքը չունեին։

1499 թվականին Իտալական երկրորդ պատերազմի ժամանակ Ֆրանսիայի Լուի XII-ի բանակը Լյուդովիկո Սֆորցայից վերցրել է Միլանի ղեկավարումը (հայտնի է որպես «Ludovico il Moro»):

Երբ գերմանական թագավորական զորքերը ֆրանսիացիներին դուրս հանեցին Միլանից, Լոդովիկոյի որդին՝ Մաքսիմիլիան Սֆորցան, դարձավ Միլանի դուքս (1512-1515 թթ.) մինչև Ֆրանսիացիները Ֆրանցիսկ I-ի գլխավորությամբ վերադարձան ու բանտարկեցին նրան։

Միլանի դքսության Սֆորցա ընտանիքի ղեկավարներ[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Ֆրանչեսկո I Սֆորցա, 1450-1466 թթ.
Գալեացցո Մարիա Սֆորցա, 1466-1476 թթ.
Ջան Գալեացցո Սֆորցա, 1476-1494 թթ.
Լյուդովիկո, 1494-1499 թթ.
Լյուդովիկո (վերականգնվել է պաշտոնում) 1500 թ.
Մասիմիլիանո Սֆորցա, 1512-1515 թթ.
Ֆրանչեսկո II Սֆորցա, 1521-1535 թթ.

Պեզարոյի և Գրադարայի Սֆորցա կառավարիչներ[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Ալեսանդրո Սֆորցա
Կոստանցո I Սֆորցա
Ջիովանի Սֆորցա
Կոստանցո II Սֆորցա
Գալեացցո Սֆորցա

Սֆորցա ընտանիքի տոհմածառ[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Մուցիո Սֆորցա, սիրուհուց՝ Լուչիա դա Տորսանոյից ունեցել է 7 ապօրինի որդիներ
- որդի՝ Ֆրանչեսկո I Սֆորցան ամուսնացել է Բիանկա Մարիա Վիսկոնտիի հետ
  - որդի՝ Գալեացցո Մարիա Սֆորցա, սիրուհին՝ Լուկրեցիա Լանդրիանի
    - դուստր՝ Բիանկա Մարիա Սֆորցա (1472-1510), Սրբազան Հռոմեական կայսր Մաքսիմիլիան I-ի երկրորդ կինը
    - որդի՝ Ջան Գալեացցո Սֆորցա (1469-1494), ամուսնացել է Իզաբելա Արագոնացու հետ
      - որդի՝ Ֆրանչեսկո II Սֆորցա, անվանական դուքս Լոդովիկո Մարիայի ռեգենտության օրոք
      - դուստր՝ Բոնա Սֆորցա (1494-1557), Սիգիզմունդ I Ծերի երկրորդ կինը^[2]
      - դուստր՝ Օպպոլիտա Մարիա Սֆորցա (1493-1501)
    - ապօրինի դուստր՝ Կատերինա Սֆորցա, ամուսնացել է Ջիովաննի դե Մեդիչի իլ Պոպոլանոյի հետ
  - որդի՝ Լոդովիկո Սֆորցա (Moor) (1451-1508)
    - որդի՝ Մասիմիլիանո Սֆորցա
    - որդի՝ Ֆրանչեսկո II Մարիա Սֆորցա
    - ապօրինի դուստր՝ Բիանկա Սֆորցա {1483-1496}, ամուսնացել է Գալեացցո Սանսևերինոյի հետ
    - ապօրինի որդի՝ Ջիովաննի Պաոլո I Սֆորցա (1497-1535), Կարավաջոյի մարկիզ
  - որդի՝ Ասկանիո Սֆորցա (1444-1505), կարդինալ
  - դուստր՝ Իպպոլիտա Մարիա Սֆորցա (1446-1484), ամուսնացել է Նեապոլի թագավոր Ալֆոնս II-ի հետ
- որդի՝ Ալեսանդրո Սֆորցա, Պեզարոյի առաջին լորդը
  - որդի՝ Կոստանցո I Սֆորցա
  - որդի՝ Գալեացցո Սֆորցա, Պեզարոյի վերջին Սֆորցա կառավարիչ
  - որդի՝ Ջիովաննի Սֆորցա (1466-1510), Լուկրեցիա Բորջիայի առաջին ամուսինը
    - որդի՝ Կոստանցո II Սֆորցա (Ջիովաննի Մարիա)
- Բոզիո (Կոտինյոլայի կոմս, Կաստել Արկուատոյի լորդ)

Հայտնի անդամներ[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Անուն	Դիմանկար	Կապը Սֆորցա ընտանիքի հետ
Մուցիո Ատտենդոլո		Սֆորցա ընտանիքի հիմնադիր
Ֆրանչեսկո Սֆորցա		Մուցիո Ատտենդոլոյի որդին, Միլանի առաջին Սֆորցա կառավարիչը
Բիանկա Մարիա Վիսկոնտի		Ֆրանչեսկո I Սֆորցայի կինը
Գալեացցո Մարիա Սֆորցա		Ֆրանչեսկո I Սֆորցայի և Բիանկա Մարիա Վիսկոնտիի որդին, Միլանի դուքս
Ջան Գալեացցո Սֆորցա		Գալեացցո Մարիա Սֆորցայի որդին
Բոնա Սֆորցա, Լեհաստանի թագուհի		Ջան Գալեացցո Սֆորցայի դուստրը
Բիանկա Մարիա Սֆորցա		Գալեացցո Մարիա Սֆորցայի և Հռոմեական կայսր Մաքսիմիլիան I-ի դուստրը
Աննա Սֆորցա		Գալեքացցո Մարիա Սֆորցայի դուստրը և Ալֆոնսո I դ՛Էստե նրա իրավահաջորդն է տխրահռչակ Լուկրեցիա Բորջիան
Կատերինա Սֆորցա		Գալեքացցո Մարիա Սֆորցայի ապօրինի դուստրը, Միլանի դուքս
Լոդովիկո Սֆորցա		Ֆրանչեսկո I Սֆորցայի և Բիանկա Մարիա Վիսկոնտիի որդին, Միլանի դուքս
Բեատրիչե դ՛Էստե		Լոդովիկո Սֆորցայի կինը
Մասիմիլիանո Սֆորցա		Լոդովիկո Սֆորցայի որդին, Միլանի դուքս
Ֆրանչեսկո II Սֆորցա		Լոդովիկո Սֆորցայի որդին, Միլանի դուքս
Ջիովաննի Պաոլո I Սֆորցա		Լոդովիկո Սֆորցայի ապօրինի որդին, Կարավաջոյի առաջին մարկիզը

Մշակույթում[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

«Ուրբաթ 13» հեռուստասերիալի անիծված իրերից «Սֆորցա ձեռնոցը» պատկանել է ընտանիքին
Թոմաս Հարիսի Հանիբալ Լեկտոր կերպարը Սֆորցա ընտանիքի հետնորդ է
«Երրորդության արյուն» անիմեում Միլանի կարդինալներից և դսքուհիներից մեկի անունը Կատերինա Սֆորցա է
Կատերինա ՍՖորցան հայտնվել է Assassin's Creed 2 և դրան հաջորդող Assassin's Creed: Brotherhood վիդեո խաղերում
Սֆորցա ընտանիքը հիշատակվում է Բորջիա ընտանիքի մասին երգում բրիտանական «Սոսկալի պատմություններ» հեռուստածրագրում