Շինել (պատմվածք)

Անվան այլ կիրառումների համար տե՛ս՝ Շինել

Շինել ռուս.՝ Шинель
Տեսակ	գրական ստեղծագործություն
Ժանր	դրամա
Հեղինակ	Նիկոլայ Գոգոլ
Երկիր	Ռուսաստան
Բնագիր լեզու	ռուսերեն
Գրվել է	1841
Տեսարան	Սանկտ Պետերբուրգ
Հրատարակվել է	1842
The Overcoat (Nikolai Gogol)

Շինել (ռուս.՝ Шинель), Նիկոլայ Գոգոլի պետերբուրգյան վիպակներից, լույս է տեսել Գոգոլի ստեղծագործությունների ժողովածուի երրորդ հատորում, որը տվագրվել է 1842 թվականին և վաճառքի է դուրս եկել 1843 թվականի հունվարի վերջին տասնօրյակում։ Ռուս գրականության պատմության մեջ է մտել՝ որպես «անձի սոցիալական հավասարության և անօտարելի իրավունքների մանիֆեստ»։

Սյուժե

Հեղինակը պատմում է այսպես կոչված «փոքր մարդու» կյանքի մասին։ Պատմվածքի գլխավոր հերոսը Ակակի Ակակևիչ Բաշմաչկինն է՝ Պետերբուրգի աղքատ մի տիտուլյար խորհրդական։ Նա խանդավառությամբ կատարում էր իր պարտականությունները, շատ էր սիրում արտագրություններ անել, սակայն ընդհանուր առմամբ նրա դերը դեպարտամենտում չափազանց քիչ էր։ Ինչի պատճառով նրան հաճախ ծաղրում էին երիտասարդ չինովնիկները։ Նրա աշխատավարձը տարվա ընթացքում կազմում էր 400 ռուբլի։ Երբ կատակներն ու ծաղրը հնարավոր չէր տանել, Բաշմաչկինն ասում է, «Թողե՛ք ինձ, ինչո՞ւ եք ինձ նեղացնում»։

Մի անգամ Ակակի Ակակևիչը նկատում է, որ հնացել է իր շինելը, ուսերի ու մեջքի հատվածը պատառոտված է։ Գնում է դերձակ Պետրովիչի մոտ, որպեսզի վերջինս նորոգի այն, սակայն նա հրաժարվում է` ասելով, որ պետք է կարել նորը։ Ակակի Ակակևիչը, իմանալով նոր շինելի գինը, որոշում է Պետրովիչին այցելել գինովցած ժամանակ։ Նույնիսկ այդ պահին Պետրովիչը ասում է, որ պետք է կարել նորը։ Ակակի Ակակևիչը սկսում է մտածել, թե որտեղից կարելի է գտնել 80 ռուբլի։ Նա սկսում է տնտեսել իր ծախսերը։ Երեկոյան դադարում է թեյ խմել, փորձում էր քայլել ոտքերի ծայրերի վրա, որպեսզի կոշիկները չմաշվեն։ Հագուստը հազվադեպ է հանձնում լվացքատուն, մոմերը խնայում է, իսկ տանը հագնում է միայն խալաթ, որպեսզի հագուստը չմաշվի։

Օրերն անցնում են, և նոր շինել ձեռք բերելու միտքն ավելի է մտահոգում նրան։ Ամեն ամիս այցելում է Պետրովիչին՝ իր նոր շինելի մասին խոսելու։ Տոնի առթիվ ստացած վարձատրությունը սպասվածից շատ է լինում, և Ակակին Պետրովիչի հետ որոշում է այցելել վաճառականներին։ Եվ ահա մի ցուրտ առավոտ Ակակի Ակակևիչը նոր շինելով մտնում է դեպարտամենտ։ Այս իրադարձությունը մեծ իրարանցում է առաջացնում, և աշխատակիցները պահանջում են նշել այն։ Միայն աշխատակիցներից մեկի ծննդյան առիթով կազմակերպված երեկույթն է փրկում Ակակի Ակակևիչին։ Երեկոյան նա գնում է այդ ծննդյան արարողությանը։ Հիանալի տրամադրություն ուներ Ակակի Ակակևիչը։ Կեսգիշերին, երբ նա տուն էր վերադառնում, նրան մոտենում են անծանոթ մարդիկ` ասելով, որ շինելը իրենցն է, և հանում են նրա ուսերից ու տանում։

Տանտիրուհին խորհուրդ է տալիս նրան դիմել համապատասխան մարմիններին։ Հաջորդ օրը Ակակի Ակակևիչը գնում է մասնավոր պրիստավի մոտ, սակայն ապարդյուն։ Նա դեպերտամենտ է մտնում իր հին շինելով, շատերն սկսում են նրան խղճալ, և չինովնիկները խորհուրդ են տալիս դիմել «նշանակալի անձանց»։ Այդ նշանակալի անձը բղավում է նրա վրա, Ակակին, ամեն ինչ մոռանալով դուրս է գալիս փողոց։ Պետերբուրգում այդ ժամանակ ցրտաշունչ ձմեռ էր, իսկ նրա հագին իր հին շինելն էր։ Վերադառնալով տուն` նա պառկում է անկողնում, սկսում է զառանցել և մի քանի օր անց մահանում է։ Այդ ժամանակից ի վեր Կալինկինա կամրջի մոտ սկսում է հայտնվել ուրվական «չինովնիկի տեսքով», ով հափշտակում էր անցորդներից իրենց մուշտակները, շինելները, վերարկուները։ Ինչ-որ մեկը նրանց մեջ նկատում է Ակակի Ակակևիչին։ Ոչ մի կերպ հնարավոր չէր հանգստացնել ննջեցյալին։ Այդ ժամանակ մի նշանակալի անձ, ով վերադառնում էր ընկերական խնջույքից, ճանապարհին հանկարծ զգում է, որ մեկը բռնել է օձիքից, սարսափով հանում է իր վրայից շինելը և վերադառնում տուն։

Այս ամենից հետո ննջեցյալ չինովնիկը անհետանում է և այլևս չի վերադառնում։

Ստեղծման պատմություն

Ըստ Պավել Անենկովի հիշողությունների, սյուժեն ծնվել է գրասենյակային անեկդոտից, մի աղքատ չինովնիկի մասին, ով կորցրել էր իր զենքը, որը գնելու համար նա երկար ժամանակ գումար էր տնտեսել։ Շինել գողացող չինովնիկի մասին պատմվածքի վրա Գոգոլը աշխատել է դեռ 1839 թվականին։ Առաջին խմբագրության հատվածի վրա, որը ավելի շատ հումորային էր քան վերջնական տարբերակը, այն Մարիենբադեյում ներկայացվել է Միխայիլ Պոգոդինին այդ նույն տարվա հուլիս-օգոստոս ամիսներին։ Պոգոդինյան ձեռագիրը Գոգոլի ուղղումներով պահվում է Ռուսաստանի պետական գրադարանում։

Հետագայում Վիեննայում և Հռոմում անցկացված մեկուկես տարվա ընթացքում, Գոգոլը ևս երեք անգամ աշխատել է պատմվածքի վրա, սակայն կարողացել է ավարտել միայն 1841 թվականի գարնանը, և այն էլ միայն Պոգոդինի ճնշման տակ։

Միաժամանակ նա աշխատում էր նաև Իտալիայի մասին տեքստի վրա։ Երկրորդ խմբագրության ժամանակ գլխավոր հերոսը ստացավ Ակակի Ակակևիչ Տիշկևիչ անունը, որը շուտով փոխվեց Բաշմաչկինի։ Երրորդ խմբագրության ժամանակ հումորայինը վերածվեց սենտիմենտալ և պաթետիկ ինտոնացիայի։

Քանի որ ձեռագրի մաքուր տարբերակը չի պահպանվել, գրականագետները դժվար են որոշում, արդյոք պատմվածքը հրապարակման ժամանակ ենթարկվել է վերաքննության գրաքննադատների կողմից։ Ըստ Նիկոլայ Պրոկոպովիչի, գրաքննադատ Ալեքսանդր Նիկիտենկոն թեև էական ոչինչ չի նկատել, բայց ջնջել է շատ հետաքրքիր վայրեր։

Ներկայացումներ

• 1951 թվականին Մարսել Մարսոն բեմադրեց մնջախաղ «Շինելի» հիման վրա
• «Շինել» բալետ, որի վրա մահից առաջ աշխատել է Գերման Օկունևը (1973)
• «Բաշմաչկին» պիես, Օլեգ Բոգաև
• Բալետ «Շինել», կոմպոզիտոր Իվան Կուշնիր, լիբրետո Մաքսիմ Դիդենկո

Էկրանավորում

Տարի	Երկիր	Անվանում	Ռեժիսոր	Գլխավոր դերում	Նշում
1926	ԽՍՀՄ	Շինել	Գրիգորի Կոզինցև, Լեոնիդ Տրաուբերգ	Անդրեյ Կոստրիչկին	Սև-սպիտակ համր ֆիլմ, որի սյուժեի հիմքում ընկած են Նիկոլայ Գոգոլի երկու պատմվածքները՝ «Նևսկի պողոտա» և «Շինել»
1952	Իտալիա	Il Cappotto / Շինել	Ալբերտո Լատուադա	Ռենատո Ռաշել	Պատմվածքի ազատ էկրանավորում
1954	Մեծ Բրիտանիա  ԱՄՆ	The Awakening / Զարթոնք	Մայքլ Մաք Քարտի	Բաստեր Կիտոն	Կարճամետրաժ հեռուստաֆիլմ
1959	ԽՍՀՄ	Շինել	Ալեքսեյ Բատալով	Ռոլան Բիկով

• 1981 թվականից Յուրի Նորշտեյնը աշխատում էր անիմացիորն մուլտֆիլմի վրա Լյուդմիլա Պետրուշևսկայի սցենարով։ Արդյունքը հրապարակվում է 2004 թվականին։

Գրականություն

• Martínez-Illán, Antonio Gogol's "The Overcoat" on the Russian Screen(անգլ.) // Literature/Film Quarterly. — 2010. — Vol. 32. — № 2. — С. 134—146. — ISSN 0090-4260.
• Киреев Р. Вечный титулярный советник // Знамя. — М., 1992. — № 11. — С. 234—239
• Арват Н. Н. Картина мира в повести Гоголя «Шинель» // Антропоцентричний пiдхiд у дослiдженнi мовi. Матерiали VII мiжнар. Карських читань (13-14 трав. 1998 г.). — Нiжин, 1998. — С. 157—161.
• Купчихина И. К. Герой «Шинели» Н.Гоголя: между реальностью и текстом // Филологические записки. Воронеж, 1998. — Вып. 10. — С. 193—198.
• Ветловская В. Е. Житийные источники гоголевской «Шинели» // Русская литература. — СПб., 1999. — № 1. — С. 18-35.
• Кривонос В. Ш. О «фантастическом окончании» «Шинели» Гоголя // Литературоведение и журналистика. — Саратов, 2000. — С. 31-40
• Мысливец Ю. А. «Шинель» Н. В. Гоголя как произведение христианской литературы (Обзор немецкой критики 70-80-х годов) // Социальные и гуманитарные науки. Отечественная и зарубежная литература. Сер. 7. Литературоведение: РЖ /РАН. ИНИОН. М., 2000. — № 1. — С. 104—112
• Виноградов И. А. «Я брат твой». О повести Н. В. Гоголя «Шинель» // Евангельский текст в русской литературе XVIII-XX веков: цитата, реминисценция, мотив, сюжет, жанр: сб. научных трудов. Вып. 3. — Петрозаводск, 2001. — С. 214—239.
• Скобельская О. И. «Я брат твой…» (духовный пласт повести Н. В. Гоголя «Шинель» // Класична спадщина i соучасне художнє мислення: зб. наукових праць до 60-річчя М. Ι. Борецького. — Дрогобич; Черкаси, 2001. — С. 60-66.
• Черная Т. К. Человек в художественном мире гоголевской «Шинели» // Антропоцентрическая парадигма в филологии: Материалы международной научной конференции. — Ставрополь, 2003. Ч. 1: Литературоведение. — С. 365—374.
• Martínez-Illán, Antonio Gogol's "The Overcoat" on the Russian Screen(անգլ.) // Film Quarterly. — 2010. — Т. 32. — № 2. — С. 134—146. — ISSN 0090-4260.
• Славутин Е. И., Пимонов В. И. Как все-таки сделана «Шинель» Гоголя? Արխիվացված 2017-09-06 Wayback Machine // Известия Самарского научного центра Российской академии наук. Социальные гуманитарные, медико-биологические науки. Том 19, № 3, 2017. — С. 116—120.

Արտաքին հղումներ

• Նիկոլայ Գոգոլի «Շինել» պատմվածքը Վիքիքաղվածքում
• «Շինել» Վիքիքաղվածքում

Վիքիբառարան

Ընթերցե՛ք «շինել» բառի բացատրությունը Հայերեն Վիքիբառարանում։